Conceptual Framework of Islamic/Muslim Masculinity and Bibliographic Content Analysis of Related Literature

Yıl 2025, Sayı: 28, 47 - 64, 20.04.2025

Mehmet Ozan Ahnas

https://doi.org/10.32950/rid.1597341

Öz

There are few studies on the construction of Muslim masculine identities from a sociological and religious perspective. There is a distinct lack of studies on gender and Islam in Turkey that address men's everyday life practices. Ignoring the role of religion in shaping gender identity also makes it difficult to understand pluralistic forms of masculinity in Islamic societies. The definition of masculinity is part of a broader understanding of gender. In patriarchal mentality, women are portrayed as the other. Women are subordinated by placing men in the primary position of the human paradigm, and women are mentally and socially isolated to preserve the ideal masculinity. There is no single and precise definition of Islamic/Muslim masculinity. Masculinity is a phenomenon that is shaped by circumstances such as class, age and ethnicity in any religion or culture. The image of Muslim men in the West is not uniform. Indeed, the understanding that Muslim men are effeminate contrasts with the stereotypes constructed about Muslim women. There is a dichotomy in the forms of masculinity presented in the examples of Islamic history. While some present a warrior model of masculinity, others portray a well-groomed, caring, fragrant male model. In this study, which aims to establish the conceptual and theoretical framework of the term Islamic/Muslim masculinity, a description is made on the axis of the meanings, values and ideals associated with the term Muslim masculinity. A conceptual and theoretical framework is presented by analysing Islamic/Muslim masculinity studies conducted in the sample of Muslim masculinity living in different geographies. Another subject of the research is the analysis of the literature on Muslim masculinity. In the context of the related literature, it is revealed within which issues Muslim men are analysed and which problematic issues these studies examine. In this direction, it is aimed to systematically analyse the academic interest, gaps, theories, methods and field experiences in the literature. In this research, textual analysis technique is used to reveal the term Muslim masculinity. The literature is analysed within the scope of the subject and scope of the research, which is scanned with a similar and maximum diversity sampling type without limiting a specific time and region. In studies on masculinity in different cultures, the construction of masculinity in different ways brings the ‘Pluralist Islamic Masculinities’ approach to the fore. As a matter of fact, the concept of Islamic masculinity is tried to be summarised with the broad moral commands of the religion. These studies, which try to explain what it means to be a Muslim man, are more critical than ever to reveal the definitions of masculinity of religions and ideologies. In the aforementioned studies, the roles Muslim men play in religious life and the relational ties they establish with patriarchal thought are critically analysed. This means that there is no single and unique form of masculinity. Critical and pluralist forms of masculinity are emphasised in these studies. In these studies, where masculinity is handled as a phenomenon shaped by conditions such as religion, culture, class, age and ethnicity, sometimes a warrior model of masculinity is presented, while sometimes a well-groomed, loving, good-smelling male model is drawn.

Anahtar Kelimeler

Sociology of religion , Gender studies , Masculinity studies , Islamic/Muslim masculinities. , Multiple masculinities.

İslami/Müslüman Erkekliğin Kavramsal Çerçevesi ve İlgili Literatürün Bibliyografik İçerik Analizi

Öz

Müslüman eril kimliklerin inşasına dair sosyolojik ve dini bir bakış açısıyla yapılan az sayıda çalışmadan söz edilmektedir. Türkiye’de cinsiyet ve İslam meselesinde erkeklerin gündelik yaşam pratiklerinin ele alınmasında belirgin bir çalışma eksikliği vardır. Dinin cinsiyet kimliğini şekillendirmede oynadığı rollerin görmezden gelinmesi de İslam toplumlarındaki çoğulcu erkeklik biçimlerinin anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Erkeklik tanımı, daha geniş bir toplumsal cinsiyet anlayışının parçasıdır. Ataerkil zihniyette kadın öteki olarak tasvir edilir. Erkekler insan paradigmasının birincil konumuna yerleştirilerek kadınlar ikincilleştirilir ve ideal erkekliği korumak için kadınlar zihinsel ve sosyal olarak izole edilir. İslami/Müslüman erkekliğin tek ve kesin bir tanımı yoktur. Erkeklik, herhangi bir din veya kültürde sınıf, yaş ve etnik köken gibi koşullara göre şekillenen bir olgudur. Batı'daki Müslüman erkek imajı yekparedir. Nitekim Müslüman erkeklerin efemine olduğu anlayışı, Müslüman kadınlar hakkında inşa edilen stereotiplerle tezat oluşturmaktadır. İslam tarihi örneklerinde sunulan erkeklik biçimlerinde bir ikilik söz konusudur. Bazıları savaşçı bir erkeklik modeli sunarken, bazıları bakımlı, şefkatli, güzel koku kullanan bir erkek modeli tasvir etmektedir. Islamic/Muslim masculinity teriminin kavramsal ve kuramsal çerçevesini oluşturmayı amaçlayan bu araştırmada, Müslüman erkeklik terimiyle ilişkilendirilen anlam, değer ve idealler ekseninde bir tasvir yapılmaktadır. Farklı coğrafyalarda yaşayan Müslüman erkeklik örnekleminde yapılan Islamic/Muslim masculinity çalışmaları irdelenerek kavramsal ve kuramsal bir çerçeve sunulmaktadır. Araştırmanın diğer bir konusu, Müslüman erkeklik meselesinde oluşan literatürün analizidir. İlgili literatür bağlamında Müslüman erkeklerin hangi konular çerçevesinde analize tabi tutulduğu, bu çalışmaların hangi problematik meseleleri irdelediği açığa çıkarılmaktadır. Bu doğrultuda literatürdeki akademik ilginin, eksikliklerin, teori, yöntem ve saha deneyimlerinin sistematik analizi amaçlanmaktadır. Bu araştırmada Muslim masculinity teriminin açığa çıkarılmasında metin analizi tekniği kullanılmıştır. Belirli bir zaman ve bölge sınırlandırılması yapılmadan benzeşik ve maksimum çeşitlilik örnekleme türü ile taranan literatür, araştırmanın konu ve kapsamı dahilinde analiz edilmektedir. Farklı kültürlerde erkeklik üzerine yapılan çalışmalarda erkekliğin değişik biçimlerde inşa edilmesini ‘Çoğulcu İslami Erillikler’ yaklaşımını öne çıkarmaktadır. Nitekim araştırmalarda İslami erkeklik kavramı, dinin geniş ahlaki emirleriyle özetlenmeye çalışılmaktadır. Müslüman bir erkek olmanın ne anlama geldiğini açıklamaya çalışan bu araştırmalar, dinlerin ve ideolojilerin erkeklik tariflerini ortaya çıkarmak için her zamankinden daha kritik bir önem arz etmektedir. Araştırmada bahsi geçen çalışmalarda Müslüman erkeklerin dini hayatta oynadıkları roller ve ataerkil düşünceyle kurdukları ilişkisel bağlar eleştirel bir bakış açısıyla incelenmektedir. Bu da tek ve biricik bir erkeklik biçiminin olmadığı anlamına geliyor. Söz konusu çalışmalarda eleştirel ve çoğulcu erkeklik biçimlerinin vurgulandığı görülmektedir. Erkekliğin din, kültür, sınıf, yaş ve etnisite gibi koşullarla şekillenen bir olgu olarak ele alındığı bu çalışmalarda kimi zaman savaşçı bir erkeklik modeli sunulurken kimi zaman da bakımlı, sevecen, güzel kokan bir erkek modeli çizilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din sosyolojisi , Toplumsal cinsiyet çalışmaları , Erkeklik çalışmaları , çoklu erkeklikler , İslami/Müslüman erkeklikler

Kaynakça

• Ahnas, Mehmet Ozan. İmamlarda Erkeklik Algıları ve Din: Diyarbakır Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Ali, Kecia. Cinsel Ahlak ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Amine, Wadud Muhsin. Kur’an ve Kadın. çev. Nazife Şişman. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
• Atay, Tayfun. “Erkeklik En Çok Erkeği Ezer”. Toplum Bilim 101 (2004), 11-30.
• Badawī, Muḥammad Muṣṭafa. A Critical Introduction to Modern Arabic Poetry. Cambridge: Cambridge University Press, 1975.
• Barlas, Asma. Believing Women in Islam: Unreading Patriarchal Interpretations of the Quran. Teksas: University of Texas Press, 2002.
• Connell, R. W, Messerschmidt, James W. “Hegemonic Masculinity: Rethinking the Concept”. Gender & Society 19/6 (2005), 829-859.
• Corbin, Juliet, Strauss, Anselm. Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. Thousand Oaks: Sage Publications, 2008.
• Creswell, J.W. Qualitative İnquiry & Research Design: Choosing Among Five Approaches. New York: Sage Publications, 2007.
• Demirkol, Murat. “Seyyid Hüseyin Nasr’a Göre Ezelî Hikmet ve Geleneksel İslam”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 271-290.
• Erkol, Çimen Günay. “The Crisis of Islamic Masculinities”. Masculinities 2 (2014), 111-116.
• Fadl, Khaled Abou El. Speaking in God’s Name: Islamic Law, Authority and Women. Oxford: Oneworld, 2001.
• Fedele, Valentina. “The Dıasporıc Islamıc Masculınıty and The Reformulatıon of European Islam: Theoretıcal Approaches And Interpretatıve Perspectıves”. Universidad Complutense de Madrid 40/4 (2013).
• Fidan, Hafsa. Kur’an’da Kadın İmgesi. Ankara: Vadi Yayınları, 2006.
• Foucault, Michel. Cinselliğin Tarihi. çev. Hülya Uğur Tanrıöver. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2023.
• Gerami, Shahin. Islamist Masculinity and Muslim Masculinities. ed. Kimmel S. Michael. New York: Sage Publications, 2005.
• Gökarıksel, Banu, Secor, Anna J. “Devout Muslim masculinities: the moral geographies and everyday practices of being men in Turkey”. Gender, Place & Culture 24/3 (2017), 381-402. https://doi.org/10.1080/0966369X.2017.1314948
• Guenon, Rene. İslam Maneviyatı. çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İnsan Yayınları, 1989.
• Harris, Colette. “Masculinities and Religion in Kaduna, Nigeria: A Struggle for Continuity at a Time of Change”. Religion and Gender 2/2 (2012), 207-230.
• Hasan, Abdullah, Kabasakal, Zehra F. “Müslüman erkeklikler: Kur’an’ın Reçetesi Nedir?” Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Dergisi, 788-801. http://dx.doi.org/10.1080/09589236.2017.1316246
• Hopkins, Peter E. “Youthful Muslim Masculinities: Gender and Generational Relations”. Transactions of the Institute of British Geographers 31/3 (2006), 337-352.
• Kandiyoti, Deniz. Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. çev. Aksu Bora. İstanbul: Metis Yayınları, 2015.
• Kasim, Muhammadali P. “Political Islam and masculinity: Muslim men in Australia”. Norma 12/2 (2017), 181-184. https://doi.org/: https://doi.org/10.1080/18902138.2017.1330813 25 May 2017
• Khuri, Fuad I. The Body In Islamic Culture. London: Saqi Books, 2000.
• Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri. “Kadın Konusunda Kur’an’a Yöneltilen Başlıca Eleştiriler”. İslami Araştırmalar Dergisi 10/4 (1997), 271-283.
• Köysüren, Aliye Çınar. Kültürel ve Dini Algıda Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: Sentez Yayınları, 2016.
• Kümbetoğlu, Belkıs. Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2005.
• Lahoucine, Quzgane. Islamic Masculinities (Global Masculinities). London: Zed Books, 2006.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü. Ankara: Bilim Sanat Yayınları, 1999.
• Mernisse, Fatıma. “Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik”. Bekâret ve Ataerki. ed. Pınar İlkkaracan. 99-113. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Mevdudi, Ebu’l Ala. İslam’da Toprak Mülkiyeti. çev. Mehmet Yaşar Şahin. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1972.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İslam İdealler ve Gerçekler. çev. Ahmet Özel. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Nilan, Pam vd. “Indonesian Muslim Masculinities in Australia”. Asian Social Science 3/9 (2007),18-27. https://ro.uow.edu.au/artspapers/149
• Odabaş, Sevim. “İnternette Erkeklik, Cinsel Sağlık Politikası ve Ticareti”. Doğu Batı Dergisi 63 (2019), 203-221.
• Okutan, Birsen Banu. Erillik ve Din. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• Ouzgane, Lahoucine. “Islamic Masculinities: Introduction”. Men and Masculinities 5/3 (2003), 231-235.
• Özbay, Cenk, Baliç, İlkay. “Erkekliğin Ev Halleri”. Toplum Bilim Dergisi 101 (2004), 89-103.
• Peletz, Mıchael G. “Hegemonic Muslim Masculinities and Their Others: Perspectives from South and Southeast Asia”. Comparative Studies in Society and History 63/3 (2021), 534-565.
• Prado, Abdennur. “Muslim masculinities: An Open Process”. International Congress on Islamic Feminism Critical Muslim 6 (2008), 31-46.
• Roald, Anne Sofie. Women in Islam: The Western Experience. London: Routledge, 2001.
• Sancar, Serpil. Erkeklik: İmkânsız İktidar: Ailede, Piyasada ve Sokakta Erkekler. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
• Schuon, Frithjof. Dinlerin Aşkın Birliği. çev. Yavuz Keskin. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 1992.
• Sînâ, İbn. Resailüş-şeyh er-reis. Beyrut: Daru Sadır, 2020.
• Siraj, Asifa. The Islamic Concepts of Masculinity and Femininity. University of Glasgow Department of Sociology. Glasgow: University of Glasgow, 2006.
• Sondy, Amanullah. The Crisis of İslamic Masculinities. London: Bloomsbury Publisher, 2015.
• Şimşek, Hasan, Yıldırım, Ali. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Topçu, Şenol. 1980 Sonrası Türk Öyküsünde Erkek ve Erkeklik Olgusu. Çanakkale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli. Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Turan, Esra Aslan. “İmamların Erkeklik Anlayışı”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 7/3 (2023), 411-432.
• Uysal, Enver. “İhvân-ı Safâ”. TDV İslam Ansiklopedisi. 22/1-6. TDV İslam Ansiklopedisi, 2000.
• Wach, Elise. “Learning about Qualitative Document Analysis”. https://opendocs.ids.ac.uk/opendocs/handle/20.500.12413/2989.