Abū Saīd al-Khādimī’s Treatise Entitled “Lā Yerudd al-Qadā’ illā al-Duā”: Critical Edition, Translation and Evaluation

Yıl 2021, Sayı: 8, 97 - 127, 28.10.2021

Şemsettin Taçar Habib Kartaloğlu

https://doi.org/10.53336/rumeli.963536

Öz

This article is about the treatise named “Lā Yerudd al-Qadā’ illa al-Duā” by Abū Saīd Muḥammed ibn Muṣṭafa al-Khādimī (d. 1176/1762), one of the Ottoman scholars in the eighteenth century. In this study, the analysis, translation, and evaluation of the treatise which is based on the theological, philosophical, rhetorical, and logical scientific interpretation of the hadith “nothing repels the divine decree but supplication, and nothing increases life span but righteousness” is done. The issue of the relationship between prayer-qadā’/destiny and the prolongation of lifespan with goodness, which has been the subject of discussion in the course of history and is still up-to-date in terms of its nature, is discussed in the treatise. The author evaluates the effect of prayer on qadā/destiny in the context of “inevitable” and “undecided” qada. On the other hand, within the framework of the concepts of “time of death”, “moment”, “time”and “lifespan”, the issue that lifespan can be by goodness is discussed in detail. al-Khādimī also examines the provision contained in the hadith in question and ends the treatise by raising objections to Mu‘tazila, who argues that prayers are of no use. It is aimed that this treatise, which is the subject of the article by making a critical publication on the four manuscripts that we can identify, will be brought to the literature and contribute to the debates of prayer-qadā’/destiny, which is still up-to-date.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Khādimī, Qadā’, Destiny, Prayer, Righteousness, Lifespan, Kalām, Khādimī, Qadā’, Destiny, Prayer, Righteousness, Lifespan

Abū Saīd al-Khādimī’s Treatise Entitled “Lā Yerudd al-Qadā’ illā al-Duā”: Critical Edition, Translation and Evaluation

Öz

This article is about the treatise named “Lā Yerudd al-Qadā’ illa al-Duā” by Abū Saīd Muḥammed ibn Muṣṭafa al-Khādimī (d. 1176/1762), one of the Ottoman scholars in the eighteenth century. In this study, the analysis, translation, and evaluation of the treatise which is based on the theological, philosophical, rhetorical, and logical scientific interpretation of the hadith “nothing repels the divine decree but supplication, and nothing increases life span but righteousness” is done. The issue of the relationship between prayer-qadā’/destiny and the prolongation of lifespan with goodness, which has been the subject of discussion in the course of history and is still up-to-date in terms of its nature, is discussed in the treatise. The author evaluates the effect of prayer on qadā/destiny in the context of “inevitable” and “undecided” qada. On the other hand, within the framework of the concepts of “time of death”, “moment”, “time”and “lifespan”, the issue that lifespan can be increased by goodness is discussed in detail. al-Khādimī also examines the provision contained in the hadith in question and ends the treatise by raising objections to Mu‘tazila, who argues that prayers are of no use. It is aimed that this treatise, which is the subject of the article by making a critical publication on the four manuscripts that we can identify, will be brought to the literature and contribute to the debates of prayer-qadā’/destiny, which is still up-to-date.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Khādimī, Qadā’, Destiny, Prayer, Righteousness, Lifespan, Kalām, Khādimī, Qadā’, Destiny, Prayer, Righteousness, Lifespan

Ebû Saîd el-Hâdimî’nin "Lâ Yeruddu’l-każâʾ illa’d-duâ" Adlı Risâlesi: Tahkik, Tercüme ve Değerlendirme

Öz

Bu makale, XVIII. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden Ebû Saîd Muhammed b. Mustafa el-Hâdimî’nin (ö. 1176/1762) “Lâ Yeruddu’l-kazâ illa’d-duâ” adlı risâlesini konu edinmektedir. Çalışmada “kazâyı ancak duâ geri çevirir ve ömrü de ancak iyilik uzatır” hadisini Hâdimî’nin, kelâm, felsefe, belâgat ve mantık ilimleri açısından yorumladığı risâlesinin tahkik, tercüme ve değerlendirilmesi yapılmaktadır. Risâlede tarihi süreçte tartışılan ve mahiyeti itibariyle günümüzde de güncelliğini koruyan duâ-kazâ/kader ilişkisi ve iyiliklerle ömrün uzaması konusu ele alınmaktadır. Müellif duânın kazâ/kadere etkisini “mübrem” ve “muallak” kazâ bağlamında değerlendirmektedir. Diğer taraftan “ecel”, “an”, “zaman” ve “hayat” kavramları çerçevesinde iyilikler ile ömrün uzamasının mümkün olduğuna dair meseleyi etraflıca tartışmaktadır. Hâdimî söz konusu hadisin barındırdığı hükmü ayrıca incelemekte ve duâların faydasının olmadığını savunan Mu‘tezile’ye itirazlar yönelterek risâleyi sonlandırmaktadır. Tespit edebildiğimiz dört yazma nüshası üzerinden tenkitli neşri yapılarak bir makalede konu edinilen bu risâlenin literatüre kazandırılarak güncelliğini koruyan duâ-kazâ/kader tartışmalarına bir katkı sağlaması hedeflenmektedir

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Hâdimî, Kazâ, Kader, Dua, Birr, Ömür, Kelâm, Hâdimî, Kazâ, Kader, Dua, Birr, Ömür

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebu Abdullah, Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Seybânî. Müsnedü Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuayb el-Arnaût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Aka, Hüseyin. Ebû Saîd Hâdimî ve Akâid Konularına Yaklaşımı. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Altaytaş, Muhammed. “İslâm İnancı Açısından Çağımızda İnsanın Kaderi ve Özgürlüğü Meselesine Bir Bakış”, Kelâm Araştırmaları 13/1 (2015) 23-59.
• Aydın, Mehmet. Ebû Saîd Muhammed el-Hâdimî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Bekiroğlu, Harun. “Ebû Saîd Muhammed el-Hâdimî’nin Hâşiye ‘alâ Tefsîri Sûreti’l-İhlâs li-İbni Sînâ Adlı Hâşiyesinin Tahkik ve Tahlili”. İslâm Araştırmaları Dergisi 35 (2017), 71-125. https://doi.org/10.26570/isad.329963
• Bekiroğlu, Harun. “Mantığın Bir Tefsir Yöntemi Olarak Kullanılması: Muhammed Hâdimî’nin Enfâl Sûresi'nin 23. Âyetini Tefsiri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (2015), 51-81.
• Bekiroğlu, Harun. “Muhammed Hâdimî’nin Enfâl Sûresinin Tefsiri Hakkında Risâlesinin Tahkikli Neşri”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2016), 97-116.
• Buḫârî, Muḥammed b. İsmail. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2011.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Ebusuûd Efendi. Ebusuûd Tefsiri. çev. Ali Akın. 12 Cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2006.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 10. Basım, 2013.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’l-Erbaîn fî usûli’d-dîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Ḫâdimî, Ebû Saîd. Risâle alâ kavli’n-nebî (a. s.) lâ yeruddu’l-każâʾ. Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 15 Hk 949/19.
• Ḫâdimî, Ebû Saîd. Risâle fi’l-każâʾ ve’l-ḳader. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa, 70. i Hâdimî, Ebû Saîd Muhammed. Tarikat-ı Muhammediyye Şerhi: Berîka. çev. Bedreddin Çetiner vd. 5 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1989.
• İbn Mâce, Muḥammed b. Yezîd Ebû Abdullah el-Ḳazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muḥammed Fuâd Abdülbâḳî. 2 Cilt. Kâhire: Îsâ el-Bâbî el-Halebî, ts.
• İpşirli, Mehmet. “Huzur Dersleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/441-444. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. Kahraman, Abdullah. İhvân-ı Safâ Risâleleri. 5 Cilt. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• Karacan, Murat. “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Âlimi Hâdimî’nin İnsan Fiillerine Dair Bir Risâlesi Tercüme ve Tahlil”. Osmanlı’da İlm-i Kelâm: Âlimler, Eserler, Meseleler. ed. Osman Demir vd. 239-265. İstanbul: İSAR Yayınları, 2017.
• Kestelî. Hâşiyetü’l-Kestelî alâ Şerhi’l-‘Akâid, (Hayâlî’nin Hâşiyesi ve onun üzerine Bihiştî’nin Hâşiyesiyle birlikte). Dersaâdet: Matbaa-i Osmaniye, 1313.
• Kızılkaya, Ramazan. Ebû Saîd Muhammed Hâdimî. Konya: Kelebek Basın Yayın, 2008.
• Koca, Ferhat. “Mecaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/220-221. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Koçak, Muhammet. “Kur’an ve Hadislere Göre 'Kalem' Kavramı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2014), 297-328.
• Kütahyalı, Ahmed Âsım Efendi. “İrâde-i Cüz’iyye Risâlesi”. çev. Mehmet Fatih Soysal. Din Felsefesi Açısından Mâtürîdî Gelen-Ek-i Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi III. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Miras, Kamil. Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. haz. Mücteba Uğur -M. Cemal Sofuoğlu. 13 Cilt. Ankara: Emel Matbaacılık, 5. Basım, 1980.
• Muhyiddin İbnü’l-Arabî. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. çev. Ahmed Avni Konuk. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Muslu, Ramazan. “Ebû Saîd Muhammed Hâdimî ve Nakşibendilik Risâlesi’nin Tahlili”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2001), 197-220.
• Nîsâbûrî, Muḥammed b. Abdullah el-Ḥâkim. el-Müstedrek ala’ṣ-Ṣaḥîḥayn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyyye, 1990.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 5. Basım, 1986.
• Özer, Hasan. “Ebû Saîd Muhammed Hâdimî’nin (ö. 1176/1762) Hayatı ve Eserleri”. İslâm Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 2/3 (2017), 459-491.
• Sâbûnî, Nureddin. Mâtürîdiyye Akâidi. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Sarıkaya, Yaşar. Ebû Saîd el-Hâdimî: Merkez ile Taşra Arasında Bir Osmanlı Âlimi. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2008.
• Semerkandî, Hakîm. es-Sevâdü’l-a‘zam. İstanbul: Mektebetü Yasin, 2012.
• Soysal, Mehmet Fatih. “Kütahyalı Ahmed Âsım Efendi’nin (ö. 1305/1888) el-Mebâhisü’d-Defîniyye fî Hakki’l-İrâdeti’l-Cüz’iyye Adlı Eserinin Neşri”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2015), 31-68.
• Soysal, Mehmet Fatih. Kütahyalı Ahmed Âsım Efendi'nin el-Mebâhisü'd-Defîniyye fî Hakki'l-İrâdeti'l-Cüz'iyye Adlı Eserinin Tahlili. Din Felsefesi Açısından Mâtürîdî Gelen-Ek-i Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi III. der. Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Şeyḫzâde, Muḥammmed b. Muslihuddin Muṣtafa el-Kocevî. Ḥâşiyetü Muḥyiddin Şeyḫzâde alâ tefsiri’l-Ḳaḍı el-Beyḍâvî. nşr. Muḥammed Abdülḳadir Şahin. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Şimşek, Halil İbrahim. Muhammed Hâdimî: Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Konya: SADAV Yayınları, 2010.
• Ṭaberânî, Ebu’l-Ḳâsım Süleyman b. Aḥmed. el-Mu‘cemü’l-Evsaṭ. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Haremeyn, 1415.
• Taftâzânî. Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi (Şerhu’l-Akâid. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım, 1991.
• Taşçı Yıldırım, Emine. “18. Asır Osmanlı Düşüncesinde Bir İbn Sînâ Şârihi: Ebû Saîd Hâdimî ve İhlâs Sûresi Hâşiyesi”. Dini Araştırmalar 18/47 (2015), 198-220.
• Teftâzânî, Sa‘deddin. el-Makâsıd Kelâm İlminin Maksatları. çev. İrfan Eyibil. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâṡi’l-Arabî, ts.
• Tunç, Cihat. “Ecel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/380-382. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Uḳaylî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Amr b. Mûsâ. eḍ-Ḍuʿafâʾü’l-kebîr. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Adem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/356-357. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kader”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/58-63. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Münâzara”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/576-577. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yayla, Mustafa. “Hâdimî, Ebû Saîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/24-26. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• http://www.isam.org.tr/documents/dosyalar/pdfler/ISAM Tahkikli Nesir Esaslari.pdf. “İsam Tahkikli Neşir Kılavuzu”. 27 Mart 2021