İSLÂM HUKUKUNDA YAŞLI İHMAL VE İSTİSMARINI ÖNLEYİCİ PRENSİPLER VE ALINACAK TEDBİRLER

Yıl 2022, Sayı: 9, 126 - 149, 28.04.2022

Nazan Atalay Algan

https://doi.org/10.53336/rumeli.1026899

Öz

İhmal ve istismar tüm canlıların maruz kalması muhtemel bir olgu olup nedenleri ve şiddeti değişmekle birlikte buna en çok maruz kalan kesimlerden biri yaşlılardır. Yaşam süresinin uzaması ve yaşlı nüfusun büyük bir artış göstermesi ihmal ve istismarın dikkat çekecek seviyede artmasına neden olmuştur. Özellikle son yıllarda üzerinde çokça durulan ve çeşitli sosyal bilimler ile sağlık alanında incelenen, tartışılan ve çözüm sunulmaya çalışılan ihmal ve istismar konusu bu makalede İslâm hukuku perspektifinden ele alınarak İslâm hukukunun meseleye bakışı ve bu tarz durumlar için almış olduğu tedbirler irdelenmeye çalışılmıştır. Birçok alanı ilgilendiren bu kompleks meselenin, insanların tutum ve davranışlarına etki eden ve yön veren din açısından da ortaya konması meselenin çözümüne katkı sunulması bakımından önemlidir. İhmal ve istismar çok boyutlu olmakla birlikte araştırmanın yaşlı bakımı çerçevesinde sınırlanması uygun görülmüştür. İhmal ve istismarın tanımına, nedenlerine ve türlerine yer verilen makalede İslâm hukuku açısından yaşlılara karşı takınılması gereken tutumun nasıl olması gerektiği, ihmal ve istismarı önleyici hukukî prensipler ile alınması gereken tedbirler tespit edilmiş, İslâm’ın şiddetin hiçbir türüne, ihmal ve istismara fırsat vermediği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Yaşlı, İhmal, İstismar, Ukûk, Ebeveyn

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

PRINCIPLES TO PREVENT ELDERLY NEGLIGENCE AND ABUSE AND MEASURES TO BE TAKEN IN ISLAMIC LAW

Öz

Neglect and abuse is a phenomenon that all living things are likely to be exposed to, and although the reasons and severity vary, one of the groups most exposed to neglect and abuse is the elderly. The prolongation of life expectancy and the large increase in the elderly population have led to a remarkable increase in neglect and abuse. In this article, the view of Islamic law on the issue and the measures it has taken for such situations have been tried to be examined and discussed by considering the issue of neglect and abuse, which has been discussed in the field of health and various social sciences in recent years, from the perspective of Islamic law. As a matter of fact, it is important to present this complex issue, which concerns many areas, in terms of religion, which affects and directs people's attitudes and behaviors, in the sense of contributing to the solution of the issue. Although neglect and abuse are multidimensional, we found it appropriate to limit our research within the framework of elderly care. In this article, in which we present the definition, causes and types of neglect and abuse, the attitude to be taken towards the elderly in terms of Islamic law, the legal principles to prevent neglect and abuse and the measures to be taken have been determined and also ıt has been understood that Islam does not allow any kind of violance, neglect and abuse.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Elderly, Neglect, Abuse, Disobedience, Parent

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed. Karşılaştırmalı Mecelle-i Akhâm-ı Adliye. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1. Basım, 2013.
• Akten, Serkan. Yaşlıların İhmal ve İstismarında Ailenin Rolü (İstanbul İli Örneği). İstanbul, Yüksek Lisans, 2018.
• Atalay, Arif. “İslam Ceza Hukuku Açısından İnsan Hakları ve Şiddet”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 28 (2016), 29-54.
• Aynî, Bedreddin. ’Umdetü’l-kâri Şerhu Sahih el-Buhârî. 1-25 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütüb el-İlmiyye, 1. Basım, 2001.
• Bensaid, Benaouda - Grine, Fadila. “Yaşlılık ve yaşlı bakımı: İslami bir bakış açısı”. Uluslararası Kültür ve Aksiyoloji Felsefesi Dergisi 11/1 (2014).
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. I-IV Cilt. Mısır: Darü’l-Kütüb alarabiya, t.siz.
• Bidin, Asiah - Mohd, Zulkifli. “Understanding the Issue of Elder, Abuse from İslamic Perspective”. World Applied Sciences Journal/Universiti Sultan Zainal Abidin Malaysia 35/9 (2017), 1747-1752.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhibbuddin el-Hatib vd. I-IV Cilt. Kahire: Matbaatü’s-Selefiyye, 1. Basım, 1400.
• Cessâs, Ebû Bekr. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sadık Kumhavi. I-V Cilt. Beyrut: Darü ihya-i türas el-’Arabî, 1996.
• Çağrıcı, Mustafa. “Ana Baba”. TDV İslam Ansiklopedisi. 3/103-105. İstanbul: DİB Yayınları, 1991.
• Çelebi, Kâtib. Keşfü’z-Zunûn ’an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 1-2 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi Türâs el-’Arabî, ts.
• Doğan, Nurhan. “Göz Ardı Edilen Bir Durum: Yaşlı İstismarı ve Etkileyen Faktörler”. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 28/4 (2019).
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Sedd-i Zerâi’”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 36/277-282. İstanbul: DİB Yayınları, 2009.
• Dursun, Recep - Orak, Murat. “Yaşlı İstismarı ve İhmali”. Derman Tıbbi Yayıncılık, 427-437.
• Düzgüner, Sevde - Martı, Huriye. “Aile İçi Şiddetin Önleyicisi Olarak İslam’ın Merhamet Temelli Aile Modeli”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/42 (Aralık 2020), 457-482.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as. Sünen. Riyad: Mektebetü’l-Meraif, 2. Basım, 1424.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm. Kitâbü’l-emvâl. thk. Muhammed Umare. Beyrut: Darü’ş-Şuruk, 1. Basım, 1989.
• Ebû Yûsuf, Ya’kûb b. İbrâhîm. Kitâbü’l-harâc. Beyrut: Darü’l-ma’rife, 1979.
• Ebüssuûd, Muhammed. İrşâdü’l-’akli’s-selîm. thk. Abdülkadir Ahmed Ata. 1-5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyaz, ts.
• Eren, Fikret. Sorumluluk Hukuku Açısından Uygun İlliyet Bağı. Ankara, 1975.
• Ferec, Salahaddin. “Devru’l-Kur’âni’l-Kerîm fî Takrîr Hukûku’l-Müsinnin”. 211-239. Gazza, 2008.
• Fuleyful, Muhammed. Birrü’l-vâlideyn. Mısır: Bulak Matbaası, 1. Basım, 1990.
• Ganim, Şeyh Ganim. Ahkamü’l-müsinnin fi’l-islam. Lübnan: Darü’n-Nefais, 1. Basım, 2013.
• Gazzâlî, Muhammed. İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn. Beyrut: Darü İbn Hazm, 1. Basım, 2005.
• Gökalp, Yeşil vd. “Kadın ve Çocuk İstismarı”. Akademik Matbuat 2/1 (2018), 61-77.
• Gökçe, Nagihan. “Yaşlı istismarı ve İhmali”. Sağlık Akademisi-Kastamonu 2/2 (Ağustos 2017), 100-111.
• Hamd, Muhammed b. İbrâhim el-. Ukûku’l-Vâlideyn (esbâbühü-mezâhirühü-sübülü’l-‘ilâc). Riyad: Vizâretü’ş-Şuûn ve’l-evkâf, 2. Basım, 1423.
• Hassâf, Ebû Bekr. Kitâbü’n-Nafakât. thk. Ebu’l-vefa Afğani. Hindistan: Darü’s-selefiyye, 1365.
• Hilâlî, Sa’düddin Müs’ad. Kadâyâ ve ahkâmü’l-müsinnin el-muasıra. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1. Basım, 2011.
• İbn A’lâ, Âlim. el-Fetâva’t-Tatarhâniyye. thk. Seccad Hüseyin. 1-4 Cilt. Hindistan: Matbaatü meclis ve dairetü’l-mearif Osmani, 1. Basım, t.siz.
• İbn Haccâc, Müslîm. Sahih. Riyad: Beytü’l-Efkâr, 1998.
• İbn Hanbel, Ahmed. Müsned. I-XX Cilt. Kahire: Darü’l-Hadis, 1. Basım, 1995.
• İbn Hişâm, Abdüsselâm Muhammed. es-Siretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekka vd. I-IV Cilt. Kahire, 1936.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. el-Kâfî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki. I-VI Cilt. Darü’l-Hicr, 1. Basım, 1997.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki - Abdulfettah Muhammed el-Hulu. 1-15 Cilt. Riyad: Darü’l-a’lem el-kütüb, 1986.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh. Sünen. thk. Muhammed Nasıruddin el-Albani. Riyad: Mektebetü’l-Mearif, 1. Basım, t.siz.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl. Lisânu’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebir vd. I-VI Cilt. Kahire: Dârü’l-meârif, t.siz.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tabakatü’l-kübra. thk. Ali Muhammed Ömer. I-XI Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1. Basım, 2001.
• İbnü’l Arabî, Ebû Bekir. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Darül Kütüb el-ilmiyye, 3. Basım, 2003.
• İbnü’l Cevzî, Ebu’l-Ferec. Kitâbu’l-birr ve’s-sıla. thk. Adil Ahmet Abdulmevcud - Ali Muavvaz. Beyrut: Müessesestü’l-Kütübü’s-Sekafiyye, 1. Basım, 1993.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir. Ârizatü’l-ahvezî bi şerh sahih et-Tirmizî. 1-13 Cilt. Beyrut: Darül kütüb el-Arabi, t.siz.
• Îd, İbn Dakîkı’l. İhkâmü’l-ahkâm. thk. Ahmed M. Şakir. 1-2 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1987.
• İsfahânî, Râgıb el-. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. çev. Abdülbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
• Karadavi, Yusuf. el-Helâl ve’l-haram fi’l-İslâm. Beyrut: el-Mektebü’l-İslami, 13. Basım, 1980.
• Karadavi, Yusuf. “Hukuku’l-şuyuh ve’l-müsinnin fi zav-il şeriati’l- İslamiyye”. al-qaradawi.net, 2003. al-qaradawi.net. Erişim 30 Haziran 2020.
• Karadavi, Yusuf. Öncelikler fıkhı. çev. Abdullah Kahraman. Nida yayıncılık, 9. Basım, 2019.
• Karâfî, Şehâbeddin. ez-Zahîre. thk. Muhammed Haccî. I-XIV Cilt. Beyrut: Darü’l-Ğarb el-İslami, 1. Basım, 1994.
• Karaman, Hayrettin. Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku. 1-3 Cilt. İstanbul: Ensar Yayınları, 19. Basım, 2017.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr. Bedaiu’s-sanai’ fi tertibi’ş-şerai’. I-VII Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübü’l-ilmiyye, 2. Basım, 1986.
• Keyman, Selahattin. “Cürmî Fiilin Yapısal Unsuru Olarak Hareket”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 40/1-4 (1988).
• Kıssal, Aygül - Beşer, Ayşe. “Yaşlı istismar ve ihmalinin değerlendirilmesi”. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 8/4 (2009), 357-364.
• Koca, Mahmut - Üzülmez, İlhan. Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara, 2011.
• Kocakoç, Nurgül. Türk Hukukunda Yaşlı Hakları. İzmir: Orion Kitabevi, 2016.
• Koç, Mehmet. Osmanlı Hukukunda Ta’zir Suç ve Cezaları. Konya: Necmettin Erbakan, Doktora, 2017.
• Koştu, Nazan. “Yaşlı İstismarı ve İhmalinin Önlenmesinde Halk Sağlığı Hemşiresinin Rolü”. Özveri Dergisi 2/2 (2005).
• Köse, Saffet. “İslam Açısından Ebeveynin Çocukları Üzerindeki Hakları veya Çocukların Ebeveynine Karşı Vazifeleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12 (2008), 345-368.
• Kösesoy, Elif. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Çocuğun İhmal ve İstismardan Korunma Hakkı. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2016.
• Köten, Akif. “Hz. Peygamber’in Sünnetinde Yaşlılara Saygı”. Yaşlılık Dönemi ve Problemleri. ed. M. Faruk Bayraktar. 267-279. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki. I-XXIV Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1. Basım, 2006.
• Kuzeyli Yıldırım, Yasemin. “Yaşlı İstismarı ve Önlenmesi”. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 21/1 (2005), 167-174.
• Mağribi, Abdurrahman. Mevâhibü’l-celîl li şerhi Muhtasarı Halîl. I-VIII Cilt. Beyrut: Darü’l-kütüb el-İlmiyye, 1. Basım, 1995.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavviz - Adil Ahmet Abdulmevcut. 1-18 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütüb el-ilmiyye, 1. Basım, 1994.
• Merdâvî, Ebu’l-Hasen Ali. el-İnsâf fi ma’rifeti’r-râcihi mine’l-hilâf ale mezhebi İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Ebu Abdullah Muhammed Şafii. I-XII Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütüb el-İlmiye, 1997.
• Mevsılî, İbrahim. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. 1-5 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütüb el-İlmiyye, t.siz.
• Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin. Murûcu’z-zeheb. Kahire, 1967.
• Murat, Fadl b. Mukaddime fi fikhi’l asr. 1-2 Cilt. Yemen: Mektebetü’l-Cîl, 2. Basım, 2016.
• Mûsâ, Abdullâh b. İbrâhîm. “İmtina‘u’t-tabîb ‘ani’l-‘ilâc beyne’ş-şerî‘ati ve’l-kânûn” 44 (2010).
• Nablusî, Muhammed Râtıb. “Birrü’l vâlideyn”. Mevsûatü Nablusî lil ulumi’l-İslamiyye. Mevsûatü Nablusî lil ulumi’l-İslamiyye. www. nablusî.com
• Narin, Büşra. Türkiye’de Yaşlı Politikaları ve Yaşlı İhmal Ve İstismarına Yönelik Uygulamalar. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2019.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân. Sünen. Riyad: Mektebetü’l-Mearif, 1. Basım, 1988.
• Nevafle, Kâsım Süleyman. “Enmâtü’l-‘Unf el-müvecceh Zıddu Kibâri’s-Sin el-Mukimîn fî müessesetü’l-Müsinnîn bi’l-Ürdün”. el-Mecelletü’l-‘Arabiyyeti li’l Dirâsâti’l-Emniyyeti ve’t-Tedrîb 28/55 (2012), 49-83.
• Özkan, Ayden - Demir, Ümran. “Kadın İstismarı”. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 5/1 (2002), 87-92.
• Sancaklı, Saffet. “Cami’de Cemaatle Namaz Kılmanın Dini, Sosyal ve Psikolojik Açıdan Önemi ve Etkisi”. Academic Knowledge 1/1 (2018), 1-18.
• Sayan, Ayşe - Durat, Gülgün. “Yaşlı İstismarı ve İhmali: Önleyici Girişimler”. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 7/3 (2004), 97-106.
• Serahsî, Şemsüleimme. el-Mebsût. 1-33 Cilt. Beyrut: Darü’l-marife, 1989.
• Seyyid, Mecdi Fethi es-. Ukûku’l-Vâlideyn. Mısır: Dârü’s-Sahâbeti li’t-türâs, 1. Basım, 1993.
• Südhan, Abdullah b. Nasır. “Riayetü’l- müsinnin”, 1999.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Câmiu’s-sağîr fi ehadisi’l-beşirin nezir. 1-2 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütüb el-ilmiyye, 2. Basım, 2004.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Üm. thk. Rıfat Fevri Abdulmuttalib. I-XI Cilt. Mısır: Darü’l Vefa, 1. Basım, 2001.
• Şâtıbî, İbrâhim. el-Muvâfakât. 1-6 Cilt. Suudi Arabistan: Darü İbn Affan, 1. Basım, 1997.
• Şirbînî, Şeyh Şemseddin Muhammed b. Hatîb. Muğni’l-Muhtâc ilâ ma’rifeti me’ânî elfâzi’l-Minhâc. I-IV Cilt. Beyrut: Darü’l-marife, 1997.
• Taylan, H. Hüseyin - Ergün, Büşra. “Türkiye’de Aile İçinde Yaşlı İhmali Ve İstismarına Yönelik Sosyal Politikalar”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/80 (Ekim 2018), 659-676.
• Telkenaroğlu, M.Rahmi. “‘İhmalî Suç’ Kavramı Ve İslam Hukukuna Göre İhmal Suretiyle İşlenen Kasten Adam Öldürme Suçu”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 27 (2016), 287-330.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed. Sünen. Riyad: Mektebetü’l-mearif, 1. Basım, t.siz.
• Topal, Şevket - Küçük, Yunus Emre. “Aile içi şiddet ve İslam Hukukundaki Önleyici Tedbirler”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2012), 11-41.
• Toroslu, Nevzat. Ceza Hukuku. Eskişehir, 2011.
• Tufan, İsmail. Antik Çağdan Günümüze Yaşlılık ve Yaşlanma. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
• Ûdeh, Abdülkâdir. et-Teşrî’u’l-cinâiyyü’l-İslâmî mukârenen bi’l-kânûni’l-vaz’î. 1-2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 13. Basım, 1994.
• Uğurlu, Zeynep - Aksoy Gülsen, İpek. “Çocuk Hakları ve Hukuki Bağlamda Çocuğun İhmal ve İstismardan Korunması”. İnternational Journal of Social and Educational Sciences.
• Uysal, Aynur. “Dünyada yaygın bir sorun: yaşlı istismarı ve ihmali”. Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi 2 (2002), 43-49.
• Yıldırım Sarı, Hatice vd. “Çocuk İhmal ve İstismarına İlişkin Son 10 Yılda Yapılan Sistematik Derlemeler”. TAF Preventive Medicine Bulletin 15/6 (2016), 501-511.
• Zehebî, Şemsüddîn. İthâfü’l-ekâbir fî tehzîbi Kitâbi’l-Kebâ’ir. thk. Üsâme Muhammed es-Seyyid. Mısır: Dârü’l-feth, 1. Basım, 1990.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd. el-Keşşâf. thk. Adil Ahmed Abdulmevcud - Ali Muhammed Muavviz. Riyad: Mektebetü’l- Ubeykan, 1. Basım, 1998.
• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi. İstanbul, 1986.
• el-Mevsû‘atü’l-Fıkhıyye. 1-45 Cilt. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf veş şuun el-İslamiyye, 2. Basım, 1983.
• https://www.tdk.gov.tr/ (https://sozluk.gov.tr/) erişim: 20.12.2020.
• www.turkhukuksitesi.com , erişim: 18.12.2020.
• https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=%C5%9Fiddet, erişim: 03.11.2021.