Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden İktiran Delâleti

Yıl 2022, Sayı: 9, 172 - 190, 28.04.2022

Ayhan Sen

https://doi.org/10.53336/rumeli.1061566

Öz

Hanefî usulünde fâsid istidlâl, usûl-ı fıkıh ilminin önemli konularından biridir. Kendisiyle fıkhî hükümlere ulaşılan istidlâl yöntemlerinin sahih olması son derece önemlidir.
Şer‘î hükümlerin istinbatında ihtiyatlı ve titiz bir bakış açısıyla hareket eden Hanefîler, bu konuda lafzî delâleti referans almışlar ve lafzî delâlete dayalı istidlâl metodlarını sahih kabul etmişlerdir. Aynı zamanda sahih istidlâl yoluyla elde edilen hükümler, şer‘î hüküm olmaları sebebiyle amel edilmesi gereken hükümler olarak kabul görmüştür. Lafzî delâlete dayanmayan istidlâl yöntemleri ise sadece akla veya kıyasa dayandığı ve bu nedenle de meskûtun delâleti olduğu gerekçesiyle fâsid istidlâl olarak değerlendirilmiştir.
Hanefî usul düşüncesinde fâsid sayılan istidlâl çeşitlerinden biri iktiran delâletidir. Hanefî usûl âlimleri, iktiran delâletini sahih bir istidlâl yöntemi olarak kabul etmezler. Bu istidlâl yöntemi neticesinde ulaşılan hükümleri, şer‘î hüküm olmamaları sebebiyle amel edilmemesi gereken hükümler olarak değerlendirirler. İktiran delâleti; bir araya gelen kelimelerin veya cümlelerin lafızda beraber olmalarının hükümde de beraber olmalarını gerekli kılıp kılmadığı düşüncesi etrafında şekillenir. Bu makalede iktiranın sözlük anlamı, terim anlamı, iktiranı kabul edenler, reddedenler, iktiranı kabul edenlerin delilleri, reddedenlerin delilleri, Hanefîlerin iktiran ile amel ettikleri yönündeki itirazlara, bu itirazlara verilen cevaplara ve iktiranın isti’nâsi delil olduğu yönündeki iddialara temas edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Fâsid istidlâl, İktiran Delâleti, Hanefî Usulcüler, Şafiî Usulcüler

The Evidence of Iqtiran from Types of Unvalid (Fasid) Istidlâl in Hanafi Thought

Öz

Fâsid istidlâl in Hanafi method is one of the important subjects of the science of usûl-i fiqh. It is extremely important that the isidlāl methods, by which fiqh rules are reached, are authentic.
Hanafis, who acted with a prudent and meticulous point of view in the determination of the Shari'ah rulings, took literal evidence as reference in this matter and accepted the methods of inference based on literal indication as valid. At the same time, the rulings obtained through sound inference are accepted as rules that must be followed because they are shar'i rulings. On the other hand, the methods of istidlâl that are not based on literal indication have been evaluated as fâsid istidlâl on the grounds that they are based only on reason or syllogism and therefore are a sign of the occupied place.
One of the types of istidlâl, which is considered unvalid in Hanafi method thought, is the iqtiran evidence. Hanafi scholars do not accept the iktiran evidence as a valid method of inference. They consider the judgments reached as a result of this method of inference as judgments that should not be acted upon, since they are not a Shari'ah rule. The evidence of iqtiran is formed around the idea whether the words or sentences being together in words necessitate their being together in the judgment. This study deals with the lexical and term meaning of the iqtiran, those who accept iqtiran, those who reject it, the evidences of those who accept it, the proofs of those who reject it, the objections that Hanafis acted with iqtiran, the answers to these objections and the claims that iqtiran is exceptional evidence.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Unvalid istidlâl, Iqtiran Evidence, Hanafi method schoolers, Shafii method schoolers

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî. Keşfü’l-esrâr ‘an Usûli Fahri’l-İslâm Pezdevî. thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Ahsîkesî, Ebû Abdillâh Hüsâmüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ömer. el-Müntehab (Kitâbü’l-vâfî fi usûli’l-fıkh ile), Siğnâkî. nşr. Ahmed Muhammed Hamûd el-Yemânî. Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kura, 1997.
• Altuntaş, Halil & Şahin, Muzaffer. Kur’ân-ı Kerîm Meâli. 25.Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Mahmud Muhammed Nassar, 7.Baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2013.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah. Takvîmü’l-edille. thk. Halil el-Meys, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Emir Padişah, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî el-Buhârî el-Mekkî. Teysîrü’t-Taĥrîr. Mısır: Matba’atü’l-halebî ve evlâdühü, 1932.
• Farfûr, Muhammed Salih. el-Müzehheb fî usûli’l-mezheb ‘ale’l-müntehab. nşr. Mustafa Saîd el-Han. b.y. Mektebetü Dâri’l-Farfûr, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b.Ya‘kūb b. Muhammed. el-Ķâmûsü’l-muhît. thk. Muhammed ne’îm el-araksûsî, 8.Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2005.
• Habbâzî, Ebû Muhammed Celâleddîn Ömer b. Muhammed el-Hucendî. el-Muğnî fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Mazhar Bekâ, 1.Baskı. Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kura, 1403/1983.
• Hâdimî, Ebû Saîd. Mecâmi‘u’l-hakâik. thk. Hasan İbrahim el-hüsnî, 1.Baskı. Riyad: Daralsomaie, 2017.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn. Taĥrîr Teysîrü’t-Taĥrîr ile birlikte. Mısır: Matba’atü’l-halebî ve evlâdühü, 1932.
• İbnü’n-Neccâr, Takıyyüddîn Muhammed b. el-Fütûhî. Şerhu’l-Kevkebi’l-münîr. thk. Muhammed ez-Zühaylî, Nezîh Hammâd. Riyad: Mektebetü’l-‘ubeykân, 1993.
• İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî b. Tağlib el-Ba‘lebekkî el-Bağdâdî. el-Bedî’. thk. Sa’d b. Garîr b. Mehdî es-Sülemi, Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kura, 1985.
• Kâsânî. Bedâ’i‘u’s-sanâ’i‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. nşr. Ali Muhammed Mu‘avvad, ‘Âvil Ahmed ‘Abdülmevcûd, 2.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kirmastî. Zübdetü’l-vüṣûl ilâ ʿilmi’l-uṣûl. thk. Mustafa Mahmud el-Ezherî- Muhammed Hüseyin el-Dimyâdî, 1. Baskı. Riyad-Kahire: Dâru İbn Kayyim-Dâru İbn affân, 2018.
• Kinânî, Ebû Kudâme Eşref b. Mahmûd. el-Edilletü’l-isti’nâsiyye ‘inde’l-usûliyyîn. 1.Baskı. Ürdün: Dâru’n-nefâis, 2005.
• Lâmişî, Mahmûd b. Zeyd. Kitâb fî Usûli’l-fıkh. thk. Abdülmecîd Türkî, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1995.
• Molla Fenârî. Fusûlü’l-bedâyî’. thk. Muhammed Hasan İsmail, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Molla Hüsrev, Mir’âtü’l-usûl (Hâşiye ‘alâ Mir’âtü’l-usûl ile birlikte. İstanbul: Şirket-i sahafiyye-i Osmaniyye, 1309.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin b. Haccac. el-Câmi‘u’s-sahîh. 6.Baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2011.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr fî Şerhi’l- Menâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Özkan, Ekrem b. Muhammed. “el-İktiran hakikatühü ve hücciyyetühü”. Mecelletü’l-câmi’ati’l-islâmiyye 148 (1414), 239, 242, 244-247, 254, 260-261, 267, 273-275, 283-286. http://www.iu.edu.sa (22.01.1414).
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. Kenzü’l-vüsûl (Keşfü’l-esrâr ile). thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Sadrüşşerîa, ubeydullâh b. Mes’ûd el-Mahbûbî el-buhârî. Tavzih (Telvîh Şerhu’t-Tavzîh ile). thk. Zekeriya Ümeyrat, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mîzânu’l-usûl fî netâicü’l-‘ukûl. thk. Abdülmelik Abdurrahman es-Sa’dî. Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kura, 1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efğânî, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Siğnâkî, Hüsâmüddîn Hüseyn b. Ali b. Haccâc el-Buhârî. Kitâbü’l-vâfî fi usûli’l-fıkh. thk. Ahmed Muhammed Hamûd el-Yemânî. Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kura, 1997.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Alî b. Yûsuf. Şerhu’l-Lüma’. thk. Abdülmecîd Türkî, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• Üsmendî, Muhammed b. Abdilhamîd. Bezlü’n-nazar fi’l-usûl. thk. Muhammed Zekî Abdülber, 1.Baskı. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1992.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. nşr. Abdülkadir Abdullah el-Ânî, 2.Baskı. Kuveyt: Vezaretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1992.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. Teşnîfü’l-mesâmi’. thk. Seyyid Abdülaziz-Abdullah Rabî’, 1.Baskı. Mekke: Mektebetü Kurtuba, 1998.