The Position of Revelation in the Clamp of Deism and Shirk

Yıl 2024, Sayı: 13, 43 - 56, 30.04.2024

Mikail İpek

https://doi.org/10.53336/rumeli.1450919

Öz

Deists do not accept the idea of God's intervention in the world, but they argue that reason has infinite authority. Those who adopt the idea of deism adopt the idea that God did not intervene in the world after the first creation. Since revelation, religion, and prophethood are regarded as God's intervention in the world, prophethood in particular is considered impossible in terms of its possibility and necessity. It is known that there is an Indian belief group called Berāhime, which adopts ideas in the same vein as the idea of deism. The followers of this belief objected to the idea of prophethood from a rational point of view. According to them, if there was such a thing as prophethood, God would have created this idea in the minds. In addition, according to the Berāhime, reason and revelation are in contradiction, and worship is absurd and meaningless. On the other hand, there is no aspect of the concept of the miracle that looks at the truth. When we look at the specific characteristics of these two schools, it is understood that both of them are fed from the same source. The human model that these and similar schools of thought want to build desires a lifestyle that has nothing to do with worship and in which God does not control and question them. This lifestyle undoubtedly brings to mind the pre-Islamic "Jahiliyya Period" understanding of shirk. Because the polytheists also believed in the existence of Allah and recognized Him as a holy and supreme Creator. The fact that a community that believes in Allah rejects or objects to institutions such as prophets and revelation is important in terms of the subject under consideration. The polytheists, while believing in God, wished that God would not interfere with them, especially in matters such as worship. This shows that the polytheists adopted a deistic lifestyle whether they realized it or not. In our opinion, there is a parallelism between the idea of Deism and the idea of shirk. The dangers of the idea of Deism, which attracts the attention of some people today, reveal the importance of the subject. The aim of this study is to show that Deism and Berāhimah serve similar purposes and ultimately encourage people to live a largely worldly life of shirk.

Anahtar Kelimeler

Kalâm, Revelation, Deism, shirk, Berâhimah

Deizm ve Şirk Kıskacında Vahyin Konumu

Öz

Deistler, Tanrı’ın âleme müdâhil olması fikrini kabul etmemenin yanında aklın sonsuz bir yetkiye sahip olduğunu savunmaktadır. Deizm düşüncesini benimseyenler, Tanrı’nın ilk yaratmadan sonra bir daha âleme müdâhil olmadığı fikrini benimser. Vahiy, din ve peygamberlik, Tanrı’nın âleme müdahalesi şeklinde telakki edildiği için bilhassa nübüvvet, imkânı ve gerekliliği açısından imkânsız kabul edilmektedir. Deizm düşüncesiyle aynı minvalde fikirleri benimseyen Hint çıkışlı Berâhime isimli bir inanç grubunun mevcudiyeti bilinmektedir. Bu inancı benimseyenler, nübüvvet fikrine aklî açıdan itirazlarda bulunmuştur. Onlara göre şayet nübüvvet diye bir şey olsaydı, Allah bu düşünceyi mutlaka akıllarda yaratırdı. Bununla birlikte Berâhime’ye göre akıl ve vahiy tenakuz halindedir, ibadetler saçma ve anlamsızdır. Öte yandan mucizenin hakikate bakan yönü söz konusu değildir. Bu iki ekolün kendilerine özgü özelliklerine bakıldığında her ikisinin de aynı kaynaktan beslendiği anlaşılmaktadır. Bu ve benzeri fikir akımlarının inşa etmek istediği insan modeli, ibadetle ilgisi olmayan, Tanrı’nın, kendilerini kontrol altına alıp sorgulamadığı bir hayat tarzını arzulamaktadır. Bu hayat tarzı, şüphe yok ki İslâm öncesi “Cahiliyye Dönemi” şirk anlayışını akıllara getirmektedir. Çünkü Müşrikler de Allah’ın var olduğuna inanıyor ve O’nun kutsal ve yüce bir yaratıcı olduğunu kabul ediyordu. Allah’a iman eden bir topluluğun peygamber ve vahiy gibi kurumları reddetmesi veya itirazda bulunması, ele alınan konu açısından önem arz etmektedir. Müşrikler, Allah’a iman etmekle birlikte Allah’ın özellikle ibadet gibi konularda kendilerine müdahale etmemesini arzuluyordu. Bu durum müşriklerin, farkında olsunlar veya olmasınlar deistik bir hayat tarzını benimsediklerini göstermektedir. Kanaatimizce Deizm düşüncesiyle şirk düşüncesi arasında, hafife alınmayacak bir paralellik vardır. Günümüzde bazı insanların ilgisini çeken Deizm düşüncesinin doğuracağı tehlikeler konunun önemini ortaya koymaktadır. Bu çalışmada amaç, Deizm ve Berâhime’nin benzer amaçlara hizmet ettiğini ve neticede insanları büyük ölçüde dünyaya dönük bir şirk yaşayışına özendirdiğini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Vahiy, Deizm, Şirk, Berâhime

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kâdî. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-adl. Kahire, ts.
• Aktepe, Orhan. Ebu Nuaym el-İsfahânî’nin Nübüvvet Anlayışı. Erzincan: Doğu Kitabevi, 2012.
• Aktepe, Orhan. Peygamberliğin Hz. Muhammed (s.a.v.) ile Sona Ermesi. Erzincan: Doğu Kitabevi, 2000.
• Altaytaş, Muhammed. Çağdaş İnkârcılık. İstanbul: Ensar Yayıncılık, 1. Basım, 2007.
• Arslan, İbrahim. “İmam Mâtürîdî’nin Deist Eleştirilere Karşı Nübüvvet Savunusu”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 12/2 (2014).
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi. Ankara: Selçuk Yayınları, 5. Basım, 1996.
• Bâkillânî, Muhammed b. Tayyib. Kitâbu Temhîdi’l-Evâil ve’t-Telhîsi’d-Delâil. Beyrut: Mektebetü’s-Sekâfiyye, 1957. Baktır, Mehmet. “Câhız’ın Nübüvvet Anlayışı” 10/2 (ts.).
• Bedevî, Abdurrahman. Min Târîhi’l-İlhâd fi’l-İslâm. Beyrut: Dirâsetü’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1980.
• Bekir ve İlyas, Topaloğlu ve Çelebi. Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 5. Basım, 2015.
• Çetin, Erol. İnancın İman Hayatına Yansıması Anlamında Deizm Eleştirisi. İstanbul: Hiper Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Çınar, Aliye. Deizm ve Ateizm Üzerine. İstanbul: Köprü Yayınları, 2018.
• Dorman, M. Emre. Deizm ve Eleştirsi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2009.
• Erdoğan, Halil İbrahim. “Deizm ve Tabiî Din Bağlamında Bir Analiz”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/57 (2018), 789-804.
• Frolov, İvan. Felsefe Sözlüğü. çev. Aziz Çalışlar. İstanbul: Cem Yayınları, 1. Basım, 1991.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid, Kemal Işık. İtikad’da Orta Yol (el-İktidâd fi’l-İ’tikâd). Ankara: AÜİFD, 1971.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1998.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerremi. Lisânü’l-Arab. Kahire: Dârü’l-Meârif, ts.
• İpek, Mikail. Mu’tezile’nin Nübüvvet Savunması. Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, 2020.
• İsfahânî, Râğıb. İstanbul: Pınar Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Jonathan Crowther (Editör),. Oxford Advenced Learner’s Dictionary of Current English. Oxford: Oxford Unıversıty Press, 1995.
• Kâdî Abdülcebbâr. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-adl. Kahire, ts.
• Karağaç, Osman. “İyi ve Kötünün Akılla Bilinmesi”. Akıl Kitabı 7. ed. Turgut Akyüz. İstanbul: Ravza Yayınları, 2021.
• Kaya, Mahmud. “Ebû Bekir er-Râzî ile Ebû Hâtim er-Râzî Arasında Geçen Tartışma”. İslâm Tetkikleri Dergisi 9 (1995).
• Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Koloğlu, Orhan Şener. “Kelâm ve Mezhepler Tarihi Literatüründe Berâhime” 13/1 (2004), 161-175.
• Kutluer, İlhan. “Pozitivizm”. İslâm Ansiklopedisi. 34/335-339. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. Ankara: TDV Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Narski, I. S. “Pozitivizm’in Ortaya Çıkışı ve Gelişimi”. çev. Olcay Geridönmez. Evrensel Basım Yayın, Bilim ve Düşünce Kitap Serisi 3; Pozitivizm. 25-119. İstanbul: Doğu Basın Yayıncılık, 2. Basım, 2013.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât. el-İ’timâd, fi’l-i’tikâd. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye, 2011.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tabsıratü’l-Edille Fî Usûli-Dîn. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Onat, Hasan. “İbâhiyye”. 19/252-254. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Deizm. İstanbul: Yeni Boyut Yay, 8. Basım, 2018.
• Paine, Thomas. Akıl Çağı (The Age of Reason). çev. Şükrü Alpagut. İstanbul: Say Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr. Usûlü’d-Dîn (Ehl-i Sünnet Akâidi). çev. Şerafettin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2013.
• Râzî, Ebû Bekir. Tıbbü’r-Rûhânî. Kahire: Mektebetü’n-Nahzati’l-Mısriyye, 1978.
• Râzî, Ebû Hâtim Ahmed b. Hamdân b. Ahmed. A’lâmü’n-Nübüvve. Lübnan: Dârü’s-Sâkî, 1. Basım, 2003.
• Sâbûnî, Nûreddin. el-Bidâye fî Usûli’d-Dîn (Mâtürîdiyye Akâidi). İstanbul: İFAV Yayınları, 10. Basım, 2014.
• Sâbûnî, Nûreddîn. el-Bidâye Fî Usûli’d-Diyâne (Mâtüridiyye Akâidi). çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İFAV Yayınları, 12. Basım, 2014.
• Seyyid Şerif, Cürcânî. Mu’cemü’t-Ta’rifât. Kahire: Dârü’l-Fazile, ty.
• Şehristânî, Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-Nihâl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-İlmiyye, 2. Basım, 1992.
• Taslaman, Caner. Modern Bilim, Felsefe ve Tanrı. İstanbul: İstanbul Yayınları, 2008.
• Tindal, Matthew. Christianity As Old As Creation. London, 1731.
• Woolston, Thomas. A Discousure on the Miracles of Our Saviour: In Viev of the Present Controversy Between Infidels and Apostates. London, 1927.
• Yavuz, Salih Sabri. İslâm Düşüncesinde Nübüvvet. İstanbul: Pınar Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Nübüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/279-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.