Bir ahenk unsuru olarak Ahmet Hamdi Tanpınar’ın şiirlerinde sözcükten sözcüğe geçişlerde seslemleme

Yıl 2022, Sayı: 26, 431 - 440, 21.02.2022

Caner Solak

https://doi.org/10.29000/rumelide.1073953

Öz

Bu çalışmada, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın son hâlini vermiş olduğu Şiirler adlı kitabında yer alan şiirler, yekpare şiir kavramı ve seslemleme (heceleme) vasıtasıyla oluşan ahenk bakımından değerlendirilmiştir. Geleneksel ve modern şiirde vezin ve ahenk ilişkisinin benzerlikleri ve farklılıkları üzerinde durulduktan sonra Tanpınar’ın şiir estetiğinin önemli bir unsuru olan yekpare şiirin tanımı verilmiştir. Yekpare şiiri hem anlam hem de biçim açısından bir cümleymiş izlenimi verebilen şiir olarak tanımladık. Çalışmanın kapsamı nedeniyle yekpareliğin anlamsal boyutundan ziyade ses yönü üzerinde duruldu. Şiirde müzikaliteyi inşa etmesi için tasarlanan ses ve söz düzenlemeleri dilin kendi ses uyumu kurallarından da beslenmektedir. Türkçenin ses uyumu kuralları neticesinde ünlü harfle sonlanıp ünlü harfle başlayan iki kelime art arda geldiğinde bir ahenksizlik meydana gelmektedir. Ömer Demircan’a göre Türkçede ünlüyle başlayan kelimelerin önlerinde yazıda gösterilmeyen ses tellerinin ses yolunu kapatmasıyla çıkarılan patlamalı [?] ünsüzü bulunmaktadır. Bunu sesin ağızdan çıkışı sırasında oluşan doğal bir duraksama olarak düşünebiliriz. Yekpare şiir yazma arzusunda olan bir şair için Türkçenin ses özelliklerinin meydana getirdiği okuyuş gecikmelerinin tesadüflere bırakılmayacağı ön varsayımında bulunabiliriz. Bu sebeple Tanpınar’ın Şiirler kitabında yer alan şiirlerdeki sözcükten sözcüğe geçişler, seslemleme kuralına uygun olacak şekilde devamlılıklar ve kesintiler açısından örneklerle şematize edilerek gösterildi. Yekpare ve akıcı bir şiirden yana olan şairin ünlüyle biten bir kelimeden sonra ünlüyle başlayan bir kelime kullanmaktan çoğunlukla kaçındığını tespit ettik. Şairin ender de olsa bu tarz kullanımlarının bir simetri içerisinde olması ise şiirin sesinin bölüneceği / duraklatılacağı yerlerin bilinçli olarak seçildiğini düşünmemizi sağladı.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Hamdi Tanpınar, şiir, ahenk, seslemleme

Syllable as an element of harmony in the transitions from word to word in Ahmet Hamdi Tanpınar's poems

Öz

In this study, the poems in Ahmet Hamdi Tanpınar's book titled Poems were evaluated in terms of monolithic poetry and syllable. The similarities and differences of the relationship between measure and harmony in traditional and modern poetry are emphasized. The definition of monolithic poetry, which is an important element of Tanpınar poetry aesthetics, is given. We can define monolithic poetry as a sentence in terms of both meaning and form. In this study, the focus is on the sound dimension rather than the meaning dimension of the monolithic poem. According to the phonetic harmony rules of Turkish, the combination of two words ending with a vowel and starting with a vowel causes inconsistencies. According to Ömer Demircan, words starting with a vowel in Turkish have an explosive [?] consonant produced by closing the vocal tract of the vocal cords. We can think of this situation as a natural pause that occurs when the voice comes out of the mouth. For a poet who wants to write a monolithic poem, we can guess that reading delays due to the phonetic features of Turkish cannot be left to chance. The transitions from word to word in the poems in Tanpınar's book of Poems were examined in terms of continuity and interruptions in accordance with the syllable rule. The fact that such uses of the poet are in a symmetry has led us to think that the places where the voice of the poem will be cut off are deliberately chosen.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Hamdi Tanpınar, poem, sarmony, syllable

Kaynakça

• Başaran, U. (2013). Durak terimini yeniden tartışmak. Bilim ve Kültür - Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi. (2), 108-114.
• Bilgegil, K. (1980). Edebiyat bilgi ve teorileri. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Can, A. (2015). Şiir /de/ ritim. Birleşik Dağıtım Kitabevi.
• Demircan, Ö. (1981). Türkiye Türkçesinde seslemleme. Dilbilim. 39-54.
• Demircan, Ö. (2002). Türkçenin ses dizimi. Der.
• Dilçin, C. (1983). Örneklerle Türk şiir bilgisi. TDK.
• Kaplan, M. (2013). Tanpınar’ın şiir dünyası. Dergâh.
• Kortantamer, T. (1993). Türk şiirinde ses konusunda ve ses gelişmesinin devamlılığı üzerine genel bazı düşünceler I. Eski Türk edebiyatı-makaleler, Akçağ, 273-336.
• Onay, A. T. (1996). Türk şiirlerinin vezni. (Haz.) Cemal Kurnaz. Akçağ.
• Sevük, İ. H. (1942). Edebiyat bilgileri. Remzi Kitabevi.
• Şayli, Ö., Arslan, L. M., Özsoy, A. S. (2003). Türkçe'de ses sürelerine etki eden etmenler ve etkileri. XVII. Dilbilim Kurultayı, Anadolu Üniversitesi Eskişehir 22-23 Mayıs 2003. https://silo.tips/download/no-title-16303
• Şimşek T. (2006). Türk şiirinde ses ve ritm konusuna yeni bir yaklaşım. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. (29), 145-168.
• Tanpınar, A.H. (2005). Edebiyat üzerine makaleler. (Haz.) Zeynep Kerman. Dergâh.
• Tanpınar, A. H. (1996). Yaşadığım gibi. (Haz.) Birol Emil. Dergâh.
• Tarlan, A. N. (1981). Edebiyat meseleleri. Ötüken.
• Yivli, O. (2011). Ahmet Muhip Dıranas’ın şiirinde biçim denemeleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. 18(2), 137-147.