Yemlihâ-zâde Mustafa Kâmil Efendi’nin hayatı, edebî yönü ve eserleri

Yıl 2022, Sayı: 26, 658 - 674, 21.02.2022

Mutlu Melis Özgeriş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1074017

Cited By: 2

Öz

Yemlihâ-zâde Mustafa Kâmil Efendi, 19. yüzyılda yaşamış ve klasik şiir geleneği doğrultusunda eserlerini yazmış bir isimdir. Hayatı hakkında bilgiler çok sınırlıdır. Bursalı Mehmed Tahir’in Osmanlı Müellifleri adlı eserindeki bilgiler ve matbu-el yazması eserlerinde kendine dair söyledikleri onu tanıma hususunda yardımcı olmaktadır. Doğum tarihi bilinmeyen şair, Elbistan’da âlim-kadı yetiştirmede dikkat çeken Yemlihâ-zâde ailesine mensuptur. Kadılık makamında görev yapmış ve 1294/1877 yılında Kayseri kadısı iken vefat etmiştir. Mevlevî olan şair, Arapça ve Farsçaya çok hâkimdir. Özellikle Arapça yazdığı metinler ve şerhler dikkat çekicidir. İslamî ilimlere vakıf olan Mustafa Kâmil Efendi’nin, bu ilimlerde ortaya konulmuş eserleri okuduğu, hadis ve fıkıh gibi alanlarda eserler kaleme aldığı görülmektedir. Ayrıca onun eserlerine bakıldığında, şerhleri dolayısıyla şârihlik yönünün bulunduğu, hatta şairliğinden daha ön planda olduğu anlaşılmaktadır. İslam edebiyatında meşhur eserleri (İmam Bûsîrî’nin Mudariyye Kasidesi, Ka’b bin Züheyr’in Kaside-i Bürde, Kasidetü’l-Bürde adlarıyla bilinen Bânet Suʿâd kasidesi vd.) şerh etmekle birlikte kendi kasidesini de şerh eden müstesna isimlerden biridir. Şerhlerini çoğunlukla Arapça yapsa da Türkçe yazdığı şerhleri de vardır. Yemlihâ-zâde Mustafa Kâmil Efendi, pek çok nazım ve nesir formunda esere sahiptir. Bunların bir kısmına ulaşılamazken; bir kısmıyla ilgili de herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada ise kendisinden hak ettiği kadar bahsedilmemiş şair/şârih ile ilgili bir takım bilgiler verilerek onun tanınmasına katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yemlihâ-zâde Mustafa Kâmil Efendi, Elbistan, şair

Yemlihâ-zâde Mustafa Kâmil Efendi's life, literary direction and works

Öz

Yemlihâ-zâde Mustafa Kamil Efendi is a person who lived in the 19th century and wrote his works in line with the classical poetry tradition. Information about his life is very limited. The information in Bursalı Mehmed Tahir's Ottoman Authors and what he says about himself in his printed-manuscript works help him to get to know him. The poet, whose date of birth is unknown, is a member of the Yemlihâ-zâde family, which draws attention in raising scholars and judges in Elbistan. He served in the office of kadı and died in 1294/1877 while he was a kadı of Kayseri. The poet, who is a Mevlevi, is very proficient in Arabic and Persian. Especially the texts and commentaries written in Arabic are remarkable. It is seen that Mustafa Kamil Efendi, who is knowledgeable in Islamic sciences, read the works revealed in these sciences and wrote works in fields such as hadith and fiqh. In addition, when we look at his works, it is understood that he has an explanatory aspect due to his annotations, and even more prominent than his poetry. He is one of the exceptional names who commented on his famous works in Islamic literature (Imam Bûsîrî's Mudariyye Kasidesi, Ka'b bin Züheyr's Kaside-i Bürde, Kasidetü'l-Bürde, as well as the Bânet Su'âd eulogy, etc.). Although he mostly made his annotations in Arabic, he also wrote annotations in Turkish. Yemlihâ-zâde Mustafa Kamil Efendi has many works in verse and prose form. While some of them cannot be reached; no studies have been done on some of them. In this study, it is aimed to contribute to his recognition by giving some information about the poet/commentator who has not been mentioned as much as he deserves.

Anahtar Kelimeler

Yemlihâ-zâde Mustafa Kâmil Efendi, Elbistan, poet

Kaynakça

• Akkan, E. ve Tuncel, M. (2002). Kemaliye. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 25, s. 236-237). içinde TDV.
• Alparslan, Y. ve Yakar, S. (2009). Maraş Meşhurları. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• ..........., (2011). Yemlihâ-zâde Mustafâ Kâmil Efendi Nazmü’l-Fünûn. (çev. M.A. Özdoğan, A. Temizkan ve A. Dinç). Kahramanmaraş: Ukde Yay.
• Altuner, N. (2013). Elbistanlı Yemliha-zâde Mustafa Kâmil Efendinin Kendi Hattıyla Yazmış Olduğu On Altı Risalelik Mecmuanın Tanıtımı. Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu (Kahramanmaraş 4-6 Ekim 2012).
• Arık, Ş. (2009). Dil ve Edebiyat Türk Edebiyatı Klasik Türk Edebiyatı Klâsikten Moderne Ara Dönem (XIX. Yüzyıl). file:///C:/Users/User/Downloads/KlasikTrkEdebiyat13.yy_20151224171120667.pdf
• Arslan, M. Yemlihâ-zâde Mustafa Kâmil Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustafa-yemlihazade-mustafa-kamil [Erişim Tarihi: 22 Eylül 2021].
• Bağdatlı İsmail Paşa (1951). Hediyyetü’l-Ârifîn I-II. İstanbul: MEB Yay.
• Bakırcı, S. ve Çöğenli, M. S. (2005). El-Endelüsî ve Aruzla İlgili Eseri. EKEV Akademi, 9 (25), 265-284.
• Bursalı Mehmed Tahir (1972). Osmanlı Müellifleri I. (Haz. A. Fikri Yavuz ve İsmail Özen). İstanbul: Meral Yay.
• Dağlar, A. (2008). Kâmil-i Mevlevî’nin Kendi Şiirlerine Tuttuğu Ayna: Adem Kasidesi ve Şerhi. Turkish Studies, 3(4), 335-371.
• Gölpınarlı A. (1967). Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu I. Ankara: TTK.
• İpşirli, M. ve Çelebi, İ. (1997). Hasan Fehmi Efendi. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 16, s. 320-322). içinde TDV.
• Kanar, M. (2012). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yay.
• Kök, M. (2012). Mükrimin Halil Yinançı Çeşitli Yerlerde Anarken. https://www.elbistaninsesi.com/mukrimin-halil-yinanci-cesitli-yerlerde-anarken-makale,2030.html (Erişim Tarihi: 15.12.2021) Osmanlı Arşivi. A.}MKT.NZD. / 372 – 54, Hicri 1278.
• Özgeriş, M. M. (2021). Mecmû’a (Mustafâ Kâmil). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/mecmu-a-mustafa-kamil. [Erişim Tarihi: 05 Kasım 2021].
• ..........., Arûz-ı Endelüsî Şerhi (Yemlihâ-zâde Mustafâ). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/aruz-i-endelusi-serhi-yemliha-zade-mustafa. [Erişim Tarihi: 05 Kasım 2021].
• ..........., Kasîde-i Adem ve Şerhi (Kâmil). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kaside-i-adem-ve-serhi-kamil. [Erişim Tarihi: 05 Kasım 2021].
• ..........., Nazmu'l-Fünûn (Mustafâ Kâmil). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/nazmu-l-funun-mustafa-kamil. [Erişim Tarihi: 10 Kasım 2021].
• ..........., El-Hikmetü'l-Bâliga ve Şerhuhâ (Mustafâ). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/el-hikmetul-baliga-ve-serhuha-mustafa. [Erişim Tarihi: 19 Kasım 2021].
• ..........., Kasîde-i Madriyye'nin Şerh ve Tahmîsi (Mustafâ). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kaside-i-madriyye-nin-serh-ve-tahmisi-mustafa. [Erişim Tarihi: 19 Kasım 2021].
• ..........., Kasîde-i Hâiyye Şerhi (Mustafâ). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kaside-i-haiyye-serhi-mustafa. [Erişim Tarihi: 19 Kasım 2021].
• ..........., Dîvân (Mustafa Kâmil). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-mustafa-kamil. [Erişim Tarihi: 08 Aralık 2021].
• ..........., Elfiyye ve Şerhi (Mustafâ). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/elfiyye-ve-serhi-mustafa. [Erişim Tarihi: 17 Aralık 2021].
• ..........., Hâşiye Alâ Karatepeli (Mustafâ). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasiye-ala-karatepeli-mustafa. [Erişim Tarihi: 17 Aralık 2021].
• ..........., El-Makâlâtü'l-Hisyân Alâ Kasîdeti'l-Hasân Ma'a Tahmîs (Mustafâ). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/el-makalatu-l-hisyan-ala-kasideti-l-hasan-ma-a-tahmis-mustafa. [Erişim Tarihi: 22 Aralık 2021].
• ..........., Hüseyniyye Manzûmesi (Mustafâ). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/huseyniyye-manzumesi-mustafa. [Erişim Tarihi: 22 Aralık 2021].
• ..........., Şerhün Alâ Kasîde-i Nûniyye Li’l-Fazıl Hasan Fehmi Efendi (Mustafâ). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/serhun-ala-kaside-i-nuniyye-li-l-fazil-hasan-fehmi-efendi-mustafa. [Erişim Tarihi: 22 Aralık 2021].
• Öztekin, Ö. (2017). XIX. Yüzyıl Divan Edebiyatı Hakkında Bazı Tespitler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Bahar (26), 253-280.
• Savran, A. (2001). Ka’b bin Züheyr. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 24, s. 7-8). içinde TDV.
• Solak, İ. vd. (2017). Kahramanmaraş Ansiklopedisi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yay.
• Şaban, İ. (2008). 19. Yüzyıl Osmanlı Âlimlerinin Belagate Dair Eserleri. Şarkiyat Mecmuası, 13, 119-133.
• Şensoy, S. (2010). Şerh. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 38, s. 555-558). içinde TDV.
• Tanman, M. B. (2004). Merkez Efendi Külliyesi. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 29, s. 202-205). içinde TDV.
• Turan, A. (1995). Elfiyye. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 11, s. 27-28). içinde TDV.
• Yemlihâ-zâde Mustafâ Kâmil Efendi. Keşfu’l-Gumuz fî İzâhî Muglakâti’l-Arûz. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu. 26 Hk 845/1.
• ..........., Mecmû’a. Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar Koleksiyonu. 6955.
• ..........., Süleymaniye Kütüphanesi İzmirli İsmail Hakkı Koleksiyonu. 3493.
• ..........., Kasîde-i ‘Adem ve Şerhi. Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi. 1665.
• ..........., Şerhü Kasîdeti’l-Mudariye. Milli Kütüphane Yazmalar koleksiyonu. 26 Hk 845/3.
• ..........., Şerhü Kasîdeti'l-Hâ'iye. Milli Kütüphane Yazmalar koleksiyonu. 26 Hk 845/2
• Yeşildağ, A. (2010). Şeyhülislâm Mehmed Esad Efendinin Tahmisleri ve Bânet Su‘ âd Tahmisine El-‘Uryânî Tarafından Yapılan Şerh. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi.