Sicilya’da hadis ilminin oluşum sürecinde İmam Mâlik’in Muvatta’ isimli eserinin yeri

Yıl 2024, Sayı: 38, 1049 - 1064, 21.02.2024

Nurcihan Duman , Mehmet Dilek Ömer Faruk Teber

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439986

Öz

Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî (179/795), bilinen ismiyle; İmam Mâlik’in, Muvatta isimli eseri yazıldığı dönemde, hadis ve fıkıh ilmi henüz müstakil bir ilim haline gelme süreçlerini tamamlamamıştır. Muvatta’, Hadis ve Fıkıh İlmine kaynaklık etmesi bakımından, hadisçiler ve fıkıhçılar tarafından en eski ve en önemli temel eserlerden biri olarak değerlendirilmiş bir kitaptır. Muvatta, geçmişte olduğu gibi günümüzde de kaynak bir eser olma özelliğini korumuş; hadis ve fıkıh alanlarında yapılan çalışmalarda kendisinden faydalanılmıştır. Bu çalışmada, Sicilya’da İmam Mâlik’in Muvatta’ isimli eserinin hadis ilmindeki yerinin ve etkisinin ne olduğu araştırılmış ve hadis ilmi, oluşum, gelişim ve zayıflama süreçleri olmak üzere üç dönem halinde incelenmiştir. İlk dönem: Sicilya’nın Müslümanlar tarafından fethi ile beraber İslâmiyet’in dolayısıyla hadis ilminin oluşum sürecini gösteren dönemdir. İkinci dönem: Müslümanların Sicilya’da ilmî ve iktisadî açıdan zenginleşmeleri neticesinde bu durumun ilmî hayata yansımasıyla hadis ilminin geliştiği dönemdir. Son olarak Normanların (Vikingler) adayı işgal etmeleri sonucunda Müslümanların güvenlik hususundaki endişeleri sebebiyle huzursuz olmaları neticesinde; bazı âlimlerin adayı terk etmeleri sebebiyle zayıflamaya başlayan bununla beraber Normanlı idareciler tarafından adada kalan âlimlerin her açıdan desteklenmeye devam edilmeleri neticesinde oldukça uzun süren üçüncü dönemdir. Bu süreçlerde Sicilya’da hadis derslerinde takip edilen eserler araştırılmış, İmam Mâlik’in Muvatta’ının ve Muvatta’ asıl alınarak yazılan diğer eserlerin neredeyse üç dönemde de özellikle ders halkalarında okutulan kitaplar arasında ilk sırada yer aldıkları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Muvatta’, Müdevvene, Sicilya, Hadis, Normanlar (Vikingler)

Kaynakça

• Abdülhak (2009). en-nüket ve'l-furûk li-mesâili'l-Müdevvene.Beyrut: Dâru İbn Hazm.
• Abdülvehhâb (1955). el-İmâm el-Mâzerî (thk. Abdullâh Ömer el-Bârûdî). Tunus: Dâru’l-Kütübi’ş-Şarkıyye.
• Azb, Muhammed (tarih yok). el-İmâmu Sahnun. Kahire, Trablus, London: Dâru'l-Fercânî. s. 185-186.
• Azîz Ahmed. (1979). Târîhu Sıkılliyyeti'l-İslâmiyye. (ter. Emin Tevfik Tayyibî,). Trablus.
• Çimen, Ali. (2007). "Mâzerî (ö.536/1141), Hayatı, Eserleri ve el-Mu'lim İsimli Eseri Özelinde Şerhçiliği". Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Doğanay, Süleyman (2019). Sicilya'da Hadis. Kayseri: Kimlik yayınları.
• Ebu'l-Arab (2012). Tabakâtü ulemâi İfrîkıye.
• Himyerî (1975). er-Ravzu’l-mi’tar fî haberi’l-aktâr (thk. İhsan Abbas). s. 368.
• İbn Fahhâm (2002). Kitâbü’t-tecrîd li-bügyeti’l-mürîd fi’l-kırââti’s-Seb'a’. thk. Zârî İbrahim ed-Devrî, erişim: https://quranpedia.net/book/20802.
• İbnu’l-Farazî (2008). Târîhu ulemâi Endulüs (thk. Beşşâr Avvâd). Tunus: Dâru’l-Garbi’l-islâmî, Cilt: 1, s. 229-230.
• İbn Ferhûn. (tarih yok). ed-Dibâcü'l-müzheb fî ma'rifeti a'yâni ulemâi'l-mezheb. Kahire: Dâru't-Türâs, Cilt: 1-2. s.252.
• İbn Hacer el-Askalânî (2002), Lisânü’l-mîzân. Dâru’l-Beşâir el-İslâmiyye, Cilt: 5. s. 524.
• İbn Mekkî es-Sıkıllî, (1990). Teskîfü'l-lisân ve telkîhü'l-cenân (Cinân) (thk. M. A. Ata'). Beyrut: Dâru'l-Kütübü'l-İlmiyye, s. 6, 206.
• İhsan Abbâs (1975). el-Arabu fî Sıkılliyye. Beyrut: Dâru's-Sekâfe.
• İhsan Abbâs (1994). Mu’cemü’l-ulemâ ve’ş-şuarâi's-sıkılliyyîn, Beyrut: Daru'l-Garbi'l-İslamî.
• Kâdî Iyâz (1983). Tertibü'l-medârik ve takrîbü'l-mesâlik li-ma'rifeti a'lâmi mezhebi Mâlik. Vizâratü'l-Evkâf ve'ş-Şüûnü'l-İslâmiyye. Cilt: 8. s. 74.
• Kâdı Iyâz (2002). Cemheratü terâcim el-fukaha el-Mâlikiyye. thk. Kâsım Ali Saîd. Dabi: el-İmâratü'l-Arabiyyetü'l-Müttehıde. s.610.
• Kâtip Çelebi (2001). Keşfu'z-zunûn (Mukaddime), Cilt: 1, s. 35-44.
• Kesgin, Hafsa (2018). Ebu’l-Hasen el-Lahmî ve Mâlikî Mezhebi’ndeki Yeri, Abul Hasan al-Lahmi and His Significance in the Maliki Sect”. ilted: ilahiyat tetkikleri dergisi / journal of ilahiyat researches 50 (Aralık / December 2018/2): 219-242.
• Koçinkağ, Mansur (2018). Muvatta’ın Fıkıh Tarihindeki Yeri. Vuslat Dergisi, (209), 63-67.
• Mâlikî. (1994). Riyâdu'n-nüfûs (t. el-Bekkûş, Dü.). Beyrut, Lübnan: Daru'l-Garbi'l-İslâmî.
• Moreno Martino M. (1968). el-Müslimûne fî Sıkılliyye. Beyrut: el-Câmiatü'l-Lübnâniyye Kısmü'd-Dirâseti't-Târîhıyye.
• el-Bâcî (1999). el-Müntekâ şerhi Muvatta' Mâlik (thk. Muhammed Abdülkâdir). Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• Muhammed Mahfûz (1994). Terâcimü’l-müellifîn et-Tûnisiyyin, Dâru’l-garbi’l-İslâmî, Beyrut, Cilt: 1, s.77.
• Nevfel, (1965). el-Arabu fî Sıkılliyye ve eseruhüm fi neşri's-sekâfeti'l-İslâmiyye. Kahire. s. 45.
• Oral, Kenan (2020). Muvatta’ın Oluşum Süreci Nüsha Farklılıkları ve Nedenleri (Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Özdemir, Recep (2016). İmâm Mâlik’in fıkhında “Sünnet” kavramı. EKEV Akademi Dergisi, (67), 333-350.
• Öztoprak Mustafa. (Yaz 2012). Endülüs’te Hadis İlminin Gelişim Aşamaları. Marife Dergisi, s. 183-197.
• Râmehürmüzî (1971). el-Muhaddisu'l-Fâsıl beyne'r-râvî ve'l-vâî (thk. Muhaammed Accâc). s. 451-452.
• Silefî (1993). Mu'cemü's-sefer. Beyrut: Dâru'l-Fikr. s. 233.
• Suyûti (1997). Tedrîbü'r-râvî fî şerhi takrîbi'n-Nevevî. Dımaşk: Dâru'l-Fikr, Cilt 1. s.56.
• Şahin, Seyhun (2012). Normanlar Döneminde Sicilya Adası (11-12. Yüzyıllar) Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şakiroğlu Mahmut H. (2009). "Sicilya", TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Cilt: 37, s. 138-139.
• Şevkî, Ebû Halîl (1998). Fethu Sıkılliyyeti bi-kıyedeti'l-fakîhi el-mücâhidi Esed b. el-Furât. (Dâru'l-Fikr, Dü.) Beyrut, Dımeşk: el-Matbaatü'l-İlmiyye. s. 67-68.
• Şevvât, Muhammed (818). Medresetü'l-Hadîsi'l-Kayrevân min'el-Fethı'l-İslamî ila müntesafi'l-karni'l-hâmisi'l-hicrî. Riyad: ed-Daru'l-âlemiyyeti li'l-kitabi'l-İslamiyyî. s. 449.
• Türcan, Zişan. (Aralık 2009). Hadis Şerhçiliğinin Doğuşu ve Gelişimi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/16. s. 101-133.
• Uğur, Mücteba (2018). Ansiklopedik Hadis terimleri Sözlüğü. TDV Yayınları, Ankara, s. 321.
• Yâkût el-Hamevî (1993). Mu'cemu'l-buldân. Beyrut: Dâru Sâdır, Cilt: 1, s. 228.
• Yâkut el-Hamevî (1995). Mu'cemü'l-buldân. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye. s. 253.
• Zehebi (2003). Târîhu'l-İslâmi ve vefeyâtü'l-meşâhîri ve'l-a'lâm. (thk. B. A. Ma'ruf). Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî.
• Zehrânî (1993). el-Hayâtü'l-İlmiyyetü fî Sıkılliyyeti'l-İslâmiyye. Mekke-i Mükerreme. s. 289.
• Zehrânî. (1996). el-Hayâtü'l-ilmiyyetü fi Sıkılliyyeti'l-İslâmiyye. Mekke-i Mükerreme. s. 282-283.