THE REFLECTION OF DERVISH MEHMED EFENDI'S DIPLOMATIC MISSION TO RUSSIA IN THE CONTEMPORARY GERMAN PRESS AND THE REPORTS OF AUSTRIAN ENVOY ESTERHÁZY (1755)

Yıl 2023, Sayı: 10, 25 - 47, 27.12.2023

Hüseyin Onur Ercan

https://doi.org/10.48068/rusad.1388812

Öz

The Ottoman envoy Dervish Mehmed Efendi, who was assigned to notify Russia of the accession of Osman III, is a known envoy about whom various studies have been carried out, as he has a surviving takrîr/sefâretnâme written about his diplomatic mission. However, one of the questions that has not yet been researched is how the embassy was covered in the abundant contemporary German press. The German press, which can be traced back to Johannes Gutenberg, who started printing with movable parts in Mainz, Germany in the mid fifteenth-century, and which had high circulations due to the large German-speaking population by the 18th century, was a lively and effective source of news with printing presses located in many major cities, especially in Berlin, Vienna, and Munich. Moreover, the German press had the favor of the homo politicus, in other words, the educated political man of the eighteenth century, whose main target audience was spread over a wide geography. In addition, it is a well-known fact that German publications, which were fed by a strong information-gathering network, were soon translated into other languages such as French, Italian, and English, thus the news produced was not limited to German-speaking readers. From this point of view, the dispatch of an Ottoman ambassador to Russia, which had been looking for ways to become one of the great states of Europe since the reign of Tsar Peter the Great, was of high news value for the readership, which by 1755 was already in the habit of learning what was happening in Europe from periodicals and journals. It is possible to find clues about how the Ottomans were perceived in Europe in the mid eighteenth-century by analyzing the topics highlighted in the news, in other words, what was and what was not reported, the preferred narrative style, in short, how the embassy was reflected the German public. Based on a wide range of contemporary publications, this article aims to reveal the way this diplomatic mission, Dervish Mehmed Efendi's May-July St. Petersburg days, was reflected in the German press. In addition, the reports of the Austrian envoy Count Esterházy, who was in St. Petersburg at the same time, were also analysed and his writings about the Ottoman envoy were addressed.

Anahtar Kelimeler

Russia, Ottoman envoy, Dervish Mehmed Efendi, Count Esterházy, St. Petersburg, Osman III

ОТРАЖЕНИЕ ДИПЛОМАТИЧЕСКОЙ МИССИИ ДЕРВИША МЕХМЕДА ЭФЕНДИ В РОССИЮ В НЕМЕЦКОЙ ПРЕССЕ ТОГО ПЕРИОДА И ОТЧЕТАХ АВСТРИЙСКОГО ПОСЛА ЭСТЕРХАЗИ (1755 Г.)

Öz

Мехмед Дервиш-эфенди ― известный османский дипломат, которому было поручено уведомить Россию о воцарении Османа III. Его миссия была предметом различных исследований, поскольку сохранился написанный посланником “посольский отчет” (takrîr/sefâretnâme). Однако одним из аспектов, который до сих пор оставался неизученным, было освещение деятельности посольства в современной немецкой прессе. Последняя вела свою историю от Иоганна Гутенберга, который начал печатать книги при помощи подвижных литер в Майнце (Германия) в середине XV века. Немецкая периодическая печать к XVIII веку имела большие тиражи, благодаря многочисленному грамотному населению и типографиям, расположенным во многих крупных городах, особенно в Берлине, Вене, Франкфурте и Мюнхене. Кроме того, немецкая пресса пользовалась благосклонностью homo politicus - образованных политических деятелей XVIII века. География ее целевой аудитории была широкой, не ограничиваясь немецкоязычными читателями. Хорошо известно, что немецкие издания опирались на мощную сеть сбора информации и быстро переводились на другие языки, такие как французский, итальянский и английский. С этой точки зрения сообщения об отправке османского посланника в Россию, которая со времен царя Петра I искала пути превращения в одну из великих держав Европы, были весьма актуальны. Широкие массы читателей к 1755 г. уже привыкли узнавать о происходящем в Европе из газет и журналов. О том, как воспринимали османов в Европе в середине XVIII века, можно узнать, проанализировав темы, освещаемые в новостных сообщениях: что сообщалось, какой стиль повествования предпочитался и т. д. На основе широкого круга публикаций рассматриваемого периода данная статья ставит своей целью выявить, какое нашли отражение в немецкой прессе время, проведенное Мехмедом Дервиш-эфенди в Санкт-Петербурге, и его дипломатическая миссия в мае-июле 1755 г. Кроме того, были проанализированы отчеты австрийского посла графа Эстерхази, который находился в это время в российской столице.

Anahtar Kelimeler

Россия, османский посланник, дервиш Мехмед Эфенди, Граф Эстерхази, Санкт-Петербург, Осман III

RUSYA’YA GÖNDERİLEN DERVİŞ MEHMED EFENDİ’NİN DİPLOMATİK MİSYONUNUN DÖNEMİN ALMAN BASININDA VE AVUSTURYA ELÇİSİ ESTERHÁZY’NİN RAPORLARINDAKİ YANSIMASI (1755)

Öz

III. Osman’ın tahta cülûsunu Rusya’ya tebliğ vazifesiyle görevlendirilen Osmanlı elçisi Derviş Mehmed Efendi, diplomatik misyonuna dair kaleme aldığı ve günümüze ulaşabilmiş takrîri/sefâretnâmesi bulunduğundan, bilinen ve hakkında çeşitli çalışmalar yapılmış bir elçidir. Bununla birlikte şimdiye kadar ortaya çıkarılmamış hususlardan birisi, elçiliğin mebzul sayıdaki dönemin Alman basınında nasıl yer bulduğudur. XV. yüzyıl ortalarında Almanya’da Mainz şehrinde hareketli parçalar ile yazı baskısını başlatan Johannes Gutenberg’e kadar geri götürülebilen ve XVIII. yüzyıl itibarıyla Almanca konuşan kalabalık nüfustan ötürü yüksek tirajlara sahip Alman basını, Berlin, Viyana, Frankfurt ve Münih gibi şehirler başta olmak üzere birçok büyük şehirde bulunan matbaalarla canlı ve etkili bir haber kaynağı konumundaydı. Kaldı ki Alman basını, ana hedef kitlesi geniş bir coğrafyaya yayılmış olan XVIII. yüzyılın okumuş siyasal insanın (homo politicus) iltifatına sahipti. Ayrıca kuvvetli bilgi toplama ağıyla beslenen Almanca yayınların, kısa bir süre sonra Fransızca, İtalyanca ve İngilizce gibi diğer dillere çevrildiği, dolayısıyla üretilen haberlerin yalnızca Almanca bilen okuyucuyla sınırlı kalmadığı bilinen bir husustur. Bu noktadan hareketle bir Osmanlı elçisinin, Çar Büyük Petro’dan beri Avrupa’nın büyük devletleri arasına girmenin yollarını arayan Rusya’ya gönderilişi, 1755 yılı itibarıyla Avrupa’da olup bitenleri süreli gazete ve dergilerden öğrenmeyi çoktan alışkanlık edinmiş okuyucu kitlesi için yüksek haber değeri taşıyordu. Haberlerin öne çıkardığı konulardan, diğer bir ifadeyle neyin haber yapılıp yapılmadığından, tercih edilen anlatım biçiminden, kısaca elçiliğin Alman kamuoyuna nasıl yansıtıldığından hareketle, Osmanlıların XVIII. yüzyıl ortalarında Avrupa’da nasıl görüldüğüne dair ipuçları bulmak mümkündür. Bu makale geniş bir yelpazede taranan dönemin yayınlarına dayanarak söz konusu diplomatik misyonun, Derviş Mehmed Efendi’nin Mayıs-Temmuz aylarını geçirdiği St. Petersburg günlerinin Alman basınına nasıl yansıdığını ortaya koymak için hazırlanmış bulunmaktadır. Bunun dışında aynı sıralarda St. Petersburg’da bulunan Avusturya elçisi Kont Esterházy’nin raporları da incelenmiş ve Osmanlı elçisi hakkında yazdıkları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Osmanlı Elçisi, Derviş Mehmed Efendi, Kont Esterházy, St. Petersburg, III. Osman

Kaynakça

• Avusturya Devlet Arşivi (OeStA), Haus-, Hof- und Staatsarchiv (HHStA).
• Türkei V, Konv. 21-2: Varia und Collectanea (1741-1801).
• Russland II, 37, Berichte aus Russland (04.1755-06.1755).
• “Berlinische Nachrichten von Staats- und gelehrten Sachen.” No. LX, 20.05.1755; No. LXVI, 03.06.1755.
• Frankfurter Meß-Relation. Das ist halbjährliche Erzehlungen der neuesten Staats- und Welt-Geschichten wie solche zwischen der Frankfurter Ostermesse und besagter Herbstmesse 1755. Durch zuverläßige Nachrichten zu unserer Wissenschaft gekommen (etc.), Frankfurt am Mayn: Im Engelhardischen Laden am Leonhards Kirchhofe, desgl. bey Philipp Wilhelm Fleischbein, im Nürnberger Hof, und dem Kanzellisten Raab, auf dem Garküchen-Platz, zu finden. Frankfurt am Main: Engelhardlichen Laden, 1755.
• “Kurtz-gefasster historischer Nachrichten zum Behuf der neuern europäischen Begebenheiten.” VIII. Regensburg: Christian Gottlieb Seiffart, Ağustos 1755.
• Hâkim Efendi, Mehmed. Hâkim Efendi Tarihi [Osmanlı Tarihi 1166-1180/1752-1766)]. c. I-II. Haz. Tahir Göngör. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• “Münchner-Zeitungen, von denen Kriegs-, Friedens- und Staatsbegebenheiten, inn- und ausser Landes.” Num. LXXXIII, 26.05.1755; Num. CIII, 30.06.1755.
• Neue genealogisch-historische Nachrichten von den vornehmsten Begebenheiten, welche sich an den europäischen Höfen zutragen, worinn zugleich vieler Stands-Personen Lebens-Beschreibungen vorkommen. c. 73. Haz. Michael Ranft. Leipzig: Heinsius, 1756.
• “Österreichische Nationalbibliothek.” Wien. Porträtsammlung, Inventar-Nr. PORT_00068686_01.
• Süreyyâ, Mehmed. Sicill-i Osmânî. c. 2. Haz. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 1996.
• Afyoncu, Erhan. Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi. İstanbul: Yeditepe, 2018.
• Akçay, Eray. “Osmanlı-Rus İlişkilerinin St. Petersburg ve Çevresindeki Mimarî ve Âbidevî İzleri (XVIII XIX Yüzyıl).” Türkiye Günlüğü 147 (2021): 161-180.
• Ercan, Hüseyin Onur. “Gücün Aynası Yahut Taklidi: Prusya Kralı Büyük Friedrich’in Osmanlı İmparatorluğu’na Gönderdiği Mektuplarda Vurguladığı Nüfuz Alanları.” Osmanlı Araştırmaları 61 (2023): 117-149.
• Khavanova, Olga. “Count Ludwig von Zinzendorf’s Diplomatic Mission to Saint Petersburg in 1755.” Historical Studies on Central Europe 2/1 (2022): 69 91.
• Khavanova, Olga. “Madridtól Szentpétervárig. Gróf Esterházy Miklós, Mária Terézia első magyar karrierdiplomatája.” Századok 153/6 (2019): 1141 1166.
• Köse, Osman. “1722-1776 Tarihli Ecnebi Defterine Göre Osmanlı Rus Münasebetleri.” Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 9 (1994): 152-166.
• Talbot Rice, Tamara. Elizabeth, Empress of Russia. New York: Praeger, 1970.
• Topaktaş, Hacer. “XVIII. Yüzyıl Ortalarında Türk-Leh İlişkilerinden Bir Kesit: Kapıcıbaşı Mehmed Ağa’nın Lehistan (Polonya) Elçiliği (1757-1758).” Osmanlı Araştırmaları 29 (2007): 203-225.
• Unat, Faik Reşit. Osmanlı Sefirleri ve Sefâretnâmeleri. Nşr. Bekir Sıtkı Baykal. Ankara: TTK, 1968.
• Erişim 09.11.2023. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/384404.