THE RUSSIAN INFLUENCE ON THE FORMATION OF BAKU’S URBAN IDENTITY

Yıl 2024, Sayı: 12, 97 - 126, 30.12.2024

Oğuz Kağan Bayrakdar

https://doi.org/10.48068/rusad.1552998

Öz

In recent times, the identities of cities have been a topic of debate. The distinct features of the places we inhabit help define, differentiate, and shape their identities. In a globalizing world, unique traits that leave lasting impressions and contribute to collective memory play a vital role in defining cities. Elements like language, history, culture, architecture, religion, and gastronomy shape urban identity in specific proportions for each city. These characteristics also strengthen the bond between cities and their communities. Baku, the capital of Azerbaijan, stands out with its unique identity. Shaped by its geographical location, natural resources, architecture, language, religion, and social structure, Baku’s identity has been passed down through generations. However, its identity has also transformed over time due to occupations and changes in administration. The most notable influence came from the Russians. In the early 19th century, the Russian Empire seized control of Baku and took swift steps to consolidate its power. Under Russian rule, Western European architectural and cultural influences appeared in the city, alongside significant social and economic changes. Baku’s transformation continued during the Soviet era. The USSR, as an ideological state, sought to create socialist spaces to unify society. During this time, Baku became a representation of socialist ideology, with its architecture, language, and culture reshaped under Soviet influence. Over successive periods, Baku’s urban identity increasingly reflected Russian influence, altering its language, architecture, religion, and culture. This study will first discuss the concepts of identity and urban identity, focusing on the dynamics shaping Baku’s character. It will then examine the Russian occupation to establish a historical framework. Lastly, it will explore the Russian influence on Baku’s urban identity, using specific examples.

Anahtar Kelimeler

Russia, Azerbaijan, Baku, urban identity, architecture, Russian influence

ВЛИЯНИЕ РОССИИ НА ФОРМИРОВАНИЕ ГОРОДСКОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ БАКУ

Öz

В последнее время всё чаще обсуждается идентичность городов. Характеристики места жительства служат для нас, в частности, инструментами определения, различения, воображения и даже отождествления себя с этими местами. Поэтому в глобализирующемся мире их отличительные черты в развитии оставляют глубокие впечатления, способствуют определению коллективной памяти, играют активную роль в становлении городов и формировании их идентичности. Столица Азербайджана, Баку, является примером таких городов. Если обратить внимание на богатую историю города, становится ясно, что Баку неоднократно захватывался различными политическими силами и претерпевал трансформации в ходе этих процессов. Русские были одной из таких сил, наиболее значительно повлиявших на изменение города. В начале XIX века, захватив контроль над Баку, царская Россия быстро начала предпринимать шаги для укрепления своего влияния в регионе. Город сохранял свое значение и на протяжении почти семидесяти лет под российским господством, при Советской власти. В этот период городская идентичность Баку претерпевала изменения под влиянием России. Язык, архитектура, религия и культура города находились под воздействием русской ментальности. Таким образом, влияние России на формирование идентичности Баку неоспоримо. В данной работе сначала будут рассмотрены понятия идентичности и городской идентичности. Затем описанием нахождения Баку в составе России будет установлена историческая связь. В заключительной части будет исследовано русское влияние на формирование городской идентичности Баку и проиллюстрировано примерами.

Anahtar Kelimeler

Россия, Азербайджан, Баку, городская идентичность, архитектура, Российское влияние

BAKÜ KENT KİMLİĞİNİN OLUŞUMUNDA RUS ETKİSİ

Öz

Son zamanlarda şehirlerin sahip olduğu kimlikler tartışıla gelmektedir. Hususen yaşadığımız mekanların sahip olduğu özellikler bizler için tanımlama, ayırt etme, imgeleme hatta kimlikleme vasıtası olmaktadırlar. Bu nedenle küreselleşen dünyada ayırt edici özelliklere sahip, akıllarda yer eden, kolektif belleğe katkı sağlayan dinamiklerin varlığı şehirlerin tanımlanmasında, kimlik sahibi olmasında aktif rol oynamaktadır. Dil, tarih, kültür, mimari, din, gastronomi gibi unsurlardan oluşan kimlik dinamikleri her şehirde özel dozda bulunmaktadır. Bulunduğu şehri farklı kılan, diğer şehirlerden ayırt eden bu hususiyetler şehir ve toplum arasındaki bağın da güçlenmesine katkı sağlar. Azerbaycan’ın başkenti Bakü de kendine özgü kimliğiyle dikkat çeken bir şehir olarak bu bağlamda öne çıkar. Bakü’nün kimliği; coğrafi konumu, yer altı kaynakları, mimarisi, dili, dini ve toplumsal yapısıyla şekillenmiş, nesilden nesile aktarılmıştır. Ancak tarihsel süreçte şehrin kimliği, yaşanan işgaller ve yönetim değişiklikleriyle dönüşüme uğramıştır. Şehrin değişimine etki eden güçlerin başında ise Ruslar gelmektedir. 19. Yüzyılın başlarında Bakü’de hakimiyeti ele geçiren Rus İmparatorluğu, bölgedeki gücünü pekiştirmek için hızlı adımlar atmaya başlamıştır. Ruslarla birlikte Bakü kent kimliği yeni imgelerle zenginleşmiştir. Batı Avrupa’ya özgü mimari ve kültürel akımlar şehirde görünür hale gelirken, sosyal ve ekonomik yapıda da köklü değişimler yaşanmıştır. Bakü’nün gelişimi/değişimi Sovyetler Birliği döneminde de devam etmiştir. İdeolojik bir devlet olan SSCB, sosyalist şehirler/mekanlar inşa ederek toplumu bu çatı altında toplamayı hedeflemekteydi. Bu dönemde Bakü, sosyalist ideolojinin mekânsal bir temsiline dönüşmüş, şehirde mimari, dil ve kültür Sovyet mantalitesinin etkisiyle yeniden şekillenmiştir. Birbirini takip eden bu süreçler boyunca Bakü kent kimliği Rus etkisine açık hale gelmiş, şehrin dili, mimarisi, dini, kültürü Rus mantalitesinin tesiri altında değişim göstermiştir. Bu çalışmada öncelikle kimlik ve kent kimliği kavramları ele alınacaktır ve Bakü kentliğini oluşturan dinamikler tartışılacaktır. Daha sonra Bakü’nün Ruslar tarafından işgali anlatılarak tarihsel bağlantı oluşturulacaktır. Son bölümde ise Bakü kent kimliğinin oluşumunda Rus tesiri incelenerek örneklerle izah edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Azerbaycan, Bakü, kent kimliği, mimari, Rusya etkisi

Etik Beyan

Çalışma herhangi bir etik beyan gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Açıkkaya, Savaş. “Çarlık Rusyası hakimiyetindeki Azerbaycan Türklerinde ulus bilincinin gelişmesinin temel dinamikleri.” Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28 (2010/11): 403-420.
• Akhundov, Fuad. “Legacy of Baku’s Oil Barons.” Stadt Bauwelt 36/183 (2013): 52-64.
• Alakbarov, Farid. “Baku: City That Oil Built.” Azerbaijan International 10/2 (2002): 28-33.
• Alptekin, M. Yavuz. “Max Weber’in Batı‐Bağımlı ‘Evrensel’ Şehir Anlayışı ve İslam Şehirleriyle İlgili Değerlendirmelerinin Kritiği.” Muhafazakar Düşünce Dergisi 6/23 (2010): 51-71.
• Altstadt, Audrey L. The Azerbaijani Turks: Power and Identity Under Russian Rule. Stanford: Hoover Institution Press, 1992.
• Alver, Köksal. “Kent İmgesi.” in Kent Sosyolojisi edited by Köksal Alver, 11-36. İstanbul: Çizgi Kitapevi, 7. Baskı, 2019.
• Anthony, John Duke. The Middle East: Oil, Politics and Development. Washington: Aei Press, 1975.
• Aşurbeyli, Sara “Şirvanşahlar”, İslam Ansiklopedisi, C. 39, İstanbul: TDV (2010): 211-213.
• Aşurbeyli, Sara. Bakü Şehrinin Tarihi. Çev. Sevinç Üçgül. İstanbul: Teas Press, 2017.
• Aşurbeyli, Sara. İstoriya goroda Baku. Baku: Azerneşriyat, 1992.
• Ataşer, Gökhan Alper & Sayfutdinova, Leyla. “Bakü,” Türk Dünyası Başkentleri içinde, ed. Murat Yılmaz & Ayşe Çolpan Kavuncu, 261-313. Ankara: Sfn Yayınları, 2014.
• Ayaz, E. Sertaç. “Milli Kimliğin Kurucusu ve Koruyucusu Olarak Dil.” Uluslararası Orta Asya Sempozyumu Bildiriler Kitabı (2018): 610-627.
• Aydoğdu, Hüseyin. “Modern Kimlikte Öznenin Ölümü.” Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi 10 (2004): 115-147.
• Azaryahu, Maoz. “The purge of Bismarck and Saladin: the renaming of streets in East Berlin and Haifa, a comparative study in culture-planning.” Poetics Today 13/2 (1992): 351-367.
• “Azərbaycan Dəmir Yolu Xəritəsi,” erişim 10.10.2023, https://az.rayhaber.com/2019/07/azerbeycan-d%C9%99mir-yolu-x%C9%99rit%C9%99si/
• Bakı Simfoniyası. Bakı: IRS Publishing House, 2015.
• Bayrakdar, Oğuz Kağan & Bahar Özsoy. “Kent İçi Ulaşımın Ulus Kent Kimliğine Etkisi: Bakü Örneği.” İdealkent 13/36 (2022): 688-714.
• Bayrakdar, Oğuz Kağan, Fatma Betül Aydemir Baş & Şeyda Çevikel. “Ulus Kent Kimliğinin Oluşumunda Meydanlarin Rolü Üzerine Bir Değerlendirme: Bakü Örneği.” Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/8 (Temmuz 2022): 939-952.
• Bayrakdar, Oğuz Kağan. “Bir Flaneur Olarak Covid-19 Sonrası Mekânsal Değişimin İzlerini Sürmek: Bakü Fevvareler Meydanı Örneği.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 38/2 (2021): 597-611.
• Bell, Daniel A. & Avner Shalit. “Introduction: Cities And İdentities.” Critical Review of International Social and Political Philosophy 25/5 (2021): 637-646.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: YKY, 2010.
• Bilgin, Nuri. “Sosyal Düşüncede Kent Kimliği.” İdealkent 3 (2011): 20-47.
• Bilgin, Nuri. Kimlik İnşası. Ankara: Aşina Kitaplar, 2007.
• Bostanci, M. Naci. “Etnisite, Modernizm ve Milliyetçilik.” Türkiye Günlüğü 75 (2003): 5-32.
• Bünyadov, Ziya. Azerbaycan Tarihi (En Kedim Zamandan XX Esredek). Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı, 1994.
• Chaumont, Marie Louise. “Albania.” Encyclopedia Iranica 1/8 (1985): 806-810.
• Çöl, Şölen Demirseren. “Kentlerimizde Kimlik Sorunu ve Günümüz Kentlerinin Kimlik Derecesini Ölçmek İçin Bir Yöntem Denemesi.” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, 1998.
• Dolu, Alaattin. Osmanlı Kudüs’ü: Kent Kimliği Nüfuz ve Meşruiyet 1703-1789. İstanbul: Küre Yayınları, 2020. Dursun, Davut. “Bakü.” İslam Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: TDV Basımevi, 1991, 550-551.
• Eliyev Elçin. Kontruktivizm Dövrü: XX Esrin 1920-1930-cu İllerinin Bakı Memarlığı. Bakı: Şerk-Gerb Neşriyyat Evi, 2013.
• Eliyev, Elçin. Bakı Memarlık Abidelerinde Fasad Heykelteraşlık Nümuneleri. Bakı: MEGA, 2010.
• Fearon, James D. What İs İdentity (As We Now Use The Word)? California: Stanford University, Department of Political Science, Draft, 1999.
• Fetullayev, Şamil. Bakıda Şehersalma XIX. Esr ve XX. Esrin Evvellerinde. Bakü: Şerk-Gerb Neşriyyat Evi, 2013. Grant, Bruce. “Cosmopolitan Baku.” Ethnos: Journal of Anthropology 75/2 (2010): 123-147.
• Gündüz, Tufan. “Safeviler.” İslam Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: TDV Basımevi (2008): 451-457.
• Hesenzade, Turan. Ekinçi (1875-1877). Bakı: Azerneşr, 1979.
• İlgar, Evren “Kent Kimliği ve Kentsel Değişimin Kent Kimliği Boyutu: Eskişehir Örneği.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, 2008.
• İlkin, Qılman. Bakı və Bakılılar. Bakı: Nurlar Neşriyyat Poligrafiya Merkezi, 2006.
• İsmayilov, Mahmud. İlk Çağlardan XX. Yüzyıl Başlarına Kadar Azerbaycan Tarihi. Çev. Vefa Kurban, İstanbul: IQ Kültür ve Sanat Yayıncılık, 2014.
• Jones, Candace & Silviya Svejenova. “The Architecture of City Identities: A Multimodal Study of Barcelona and Boston.” Research in the Sociology of Organizations 54 (2017): 1-42.
• Kabiloğlu, Elçin. “Şıkeli Kurbanovun Novruzla bağlı hidmetleri.” Baku Halk Cebhesi (19 Mart 2010): 14.
• Kaşıkçı, Mehmet Volkan. “The Soviet and the Post-Soviet: Street Names and National Discourse in Almaty.” Europe-Asia Studies 71/8 (2019): 1345-1366.
• Kortan, Enis. “Mimarlıkta Kimlik Sorunu.” Türkiye Mimarlığı Sempozyumu-II (1996): 96-97.
• Kozak, İ. Erol. “İbn Haldûn.” Tdv İslâm Ansiklopedisi 20 (1999): 1-8.
• Lalli, Marco. “Urban-Related İdentity: Theory, Measurement, And Empirical Findings.” Journal Of Enviromental Psychology 12/4 (1992): 285-303.
• Mirbabayev Miryusuf. Azerbaycan Neftinin Kısa Tarihi. Bakı: Azərnəşr, 2008.
• Mirzaliyeva, Gumru. “Bakü’de küreselleşmenin etkisi ile 2009 yılı sonrası yapılan binaların mimari ve kent kimliğine etkisi.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, 2018.
• Odcagova, Kamalya. Gorodskoe samoupravlenie Baku v kontse XIX - nachale XX vv. Baku: Nurlan, 2003.
• Oğurlu, İdris. “Çevre- Kent İmajı – Kent Kimliği- Kent Kültürü Etkileşimlerine Bir Bakış.” İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 13/26 (2014): 275-293.
• Öztürk, Yücel. “Tarih ve kimlik.” Akademik incelemeler 2/1 (2007): 1-25.
• Patterson, Jean. “Shollar Water: A Century Later.” Azerbaijan International 7/3 (1999): 72-73.
• Quretski, Voyçex. Bakıda Polyak Mekanları. Bakı: Polşa Respublikasının Bakıdaki Sefirliyi, 2012.
• Ritzer, George. Toplumun Mcdonaldlaşması. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, Çev. Akın Emre Pilgir, 2019.
• Sadri, Hossein & Senem Zeynepoğlu Sadri. “(RE/DE) constructions of city and society: Transitions from Soviet to post-soviet era in Baku.” Livenarch IV (RE/DE) Constructions in Architecture 2 (2009): 435-448.
• Sargin, Sevil & Demir Şule. “İnsan Mekân İlişkisi Ölçeğinde Kent Kimliği ve Gümüşhane Örneği.” The Journal of International Scientific Researches 3/4 (2019): 221-239.
• Schultz, M. & T. A. Hernes. “Temporal Perspective on Organizational Identity.” Organization Science 24/1 (2013): 1-21.
• Shammedov, Fuad “Azerbaycan’da Kentleşme ve Sanayileşme Süreci Çerçevesinde Bakü Örneği.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2006.
• Shankland, Graeme. “Tarihi Değeri Olan Kentlere Neden El Atmalıyız.” Cogito 8 (1996): 23-35.
• “Soviet Architecture in Baku: Why Baku’s Socialist Modernist Buildings Are Must-Sees,” erişim 10.10.2023, https://ganinasirov.com/2019/07/10/bakus-soviet-modernism-architecture/
• Suleymanov, Elkhan, Bakı Hakkında Etütler. Bakı: Şerk-Gerb, 2015.
• Süleymanlı, Ebulfez. Milletleşme sürecinde Azerbaycan Türkleri. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.
• Swietochowski, Tadeusz. Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920. İstanbul: Bağlam Yayınları, 1988.
• Tagiyev, Fuad. İstoriya Goroda Baku V Pervoy Polovine XIX Veka (1806-1859). Baku: Elm, 1999.
• Tekeli, İlhan. “Bir Kentin Kimliği Üzerine Düşünceler.” Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 7 (1990): 251-259.
• Uzzell, David. “Affordances in the Construction of The City’s Language (S.)” In On Interaction Between The City And The Language(S): Individual To Society, Edited by Seda Güven & Göklem Tekdemir, 3-14, İstanbul: Istanbul University Press, 2021.
• Valiyev, Anar. “City profile: Baku.” Cities 31 (2013): 625-640.
• Vignoles, Vivian L., Seth J. Schwartz & Koen Luyckx. “Introduction: Toward An İntegrative View of İdentity.” In Handbook Of İdentity Theory and Research, Edited by S. J. Schwartz, K. Luyckx & V. L. Vignoles, 1-27, New York: Springer, 2011.