Bir Kur’ân Kavramı Olarak “Rusûḫ”

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 6 - 22, 28.06.2021

Nurullah Denizer

Öz

Bir fikir ve düşüncenin muhataba aktarılması bakımından kavramlar büyük önem taşımaktadırlar. Zira kavramlar, aynı alana dair çalışma yapan araştırmacıların zihninde ortak bir anlam alanı oluşturarak kullanılan kavramı aynı şekilde algılamalarına ve böylece ortak bir dil ve bu dil ile oluşturulmuş bir bilgi meydana getirmelerine zemin oluşturmaktadırlar. Allah'ın insanlara göndermiş olduğu son ilâhî buyruk olan Kur’ân-ı Kerîm’i doğru anlamanın ilk adımı ise ilâhî mesajda kullanılan kelime ve kavramları tanımak ve doğru anlamlandırmaktır. Kur’ân-ı Kerîm’e yönelik olarak yapılan kavram çalışmaları, onda yer alan kavramları yine onun bütünlüğü içerisinde değerlendirmeyi, anlamlandırmayı ve tanımlamayı amaçlamaktadır. Bu çalışmada, Kur’ân-ı Kerîm’de yalnızca iki kez geçmekle birlikte kullanıldığı bu iki yerde İslam’ın büyük önem atfettiği ʿilm kavramına sıfat olarak kullanılan rusûḫ kavramının Kur’ân-ı Kerîm’de ve İslam düşüncesindeki anlam alanı tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu bağlamda öncelikle rusûḫ kavramının sözlük ve terim anlamı klasik Arap dili sözlüklerinden ve Kur’ân-ı Kerîm kavramları üzerine yapılan çalışmalardan yararlanılarak tespit edilecek, tefsir külliyatında “ilimde rusûḫ sahibi olma”nın nasıl anlaşıldığı ʾÂl-i ʿİmrân sûresi 7. âyet bağlamında ortaya konulacak ve son olarak da meâllerde rusûḫ kavramının dilimize nasıl yansıtıldığı değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerîm, tefsir, kavram, rusûḫ, müteşâbih

Kaynakça

• ʿAskerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Furûḳ fi’l-luġa. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1980.
• Aydın, İsmail. Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2014.
• Bayrakdar, Nazım vd. Disiplinlerarası Bir Yaklaşımla Dinsel Şüphe Problemi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2017.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâʾ. Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr - Osman Cumʿa Damîriyye - Süleyman Müslim el-Harş. Riyad: Dâru Taybe, 1989.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ tâcü’l-luġa ve ṣıḥâḥi’l ʿArabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî. et-Taʿrîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2003.
• Denizer, Nurullah. “Kur’ân’da Dinî Şüphe”. Dokuz Eylül Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 46 (2017), 63-99. https://doi.org/10.21054/deuifd.404781
• Denizer, Nurullah vd. Disiplinlerarası Bir Yaklaşımla İnanç-Eylem Tutarlılığı. Konya: Çizgi Kitabevi, 2018.
• Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. Tefsîru’l-baḥri’l-muḥîṭ. thk. Âdil Ahmed - Alî Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî. Tehẕîbü’l-luġa. thk. Muhammed Avvad Murʿib. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2001.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003. Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. Beṣâʾiru ẕevi’t-temyîz fî leṭâʾifi’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Muhammed Alî en-Neccâr. Kahire: y.y., 1996.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yaʿkūb b. Muhammed. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Gözübenli, Beşir. “Temel Dini Kavramların Başka Dillere Aktarılması Problemi ve Meâller”. Kur’an Mealleri Sempozyumu -Eleştiriler ve Öneriler- 24-26 Nisan 2003 İzmir. 1/79-92. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
• Hemedânî, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr Şerḥu’l-Uṣûli’l-ḫamse. thk. Abdulkerim Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1996.
• İbn ʿAbbâd, Ebü’l-Kāsım İsmâîl b. el-Abbâs et-Tâlekānî. el-Muḥîṭ fi’l-luġa. thk. Muhammed Hasan Âl-i Yâsîn. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1994.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm müsneden ʿani’r-Resûl ve’ṣ-ṣaḥâbe ve’t-tâbiʿîn. thk. Esʿad Muhammed et-Tayyib. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mu‘cemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sâder, 1414.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 2002.
• Kesler, Muhammed Fatih. “Kur’ân Meâllerinde Gözardı Edilen Bazı Anlama Karinelerinin Tespiti ve Yapılan Öneriler”. Kur’an Mealleri Sempozyumu -Eleştiriler ve Öneriler- 24-26 Nisan 2003 İzmir. 2/457-469. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010).
• Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri. “Müteşabihat Konusundaki Yaklaşımların Değerlendirilmesi ve Yeni Bir Yaklaşım Önerisi”. 1. Kur'an Sempozyumu: Tebliğler, Müzakereler. 363-374. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1994.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Maʿmer b. el-Müsennâ, Ebû Ubeyde et-Teymî el-Basrî. Mecâzü’l-Ḳurʾân. nşr. Muhammed Fuâd Sezgin. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Teʾvîlâtü ehli’s-sünne. thk. Fatma Yûsuf el-Hıyemî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Teʾvîlâtü ehli’s-sünne. thk. Ahmed Vanlıoğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mekkî, Cemâlüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Saîd b. Akīle. ez-Ziyâde ve’l-iḥsân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Şârika: Câmiatü’ş-Şârika, 2006.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. Meʿâni’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. thk. Muhammed Alî es-Sâbûnî. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 1988.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve ḥaḳāʾiḳu’t-teʾvîl. thk. Yûsuf Alî Büdeyvî. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Öztürk, Mustafa. “Müteşabih Kavramı Bağlamında “Tefsir Usûlü”nün (Ulûmü’l-Kur’ân) Mahiyeti ve Pratik Değeri Üzerine Bir İnceleme”. Bilimnâme 15/2 (2008), 29-46.
• Pak, Zekeriya. Tefsir Usûlü. Ankara: Bilay Yayınları, 2020.
• Râzî, Ebu Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sicistânî, Ebû Bekr Muhammed b. Uzeyz, Ġarîbü’l-Ḳurʾân. Kahire: Mektebetü ve Matbaatü Muhammed Ali Sabîh ve Evlâdih, 1963.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İṭḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1997.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Lübâbü’n-nüḳūl fî esbâbi’n-nüzûl. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 2002.
• eş-Şâzilî, Seyyid b. Kutb b. İbrâhîm b. Hüseyn. Fî ẓılâli’l-Ḳurʾân. Kahire: Dâru’ş-Şuruk, 2003.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî. Fetḥu’l-ḳadîr: el-câmi' beyne fenneyi’r-rivaye ve'd-diraye min ilmi’t-tefsir. thk. Yûsuf el-Gûş. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2007.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Taylan, Necip. “Bilgi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/157-161. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Esbâbü nüzûli’l-Ḳurʾân. thk. Kemâl Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müteşâbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/204-207. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Nebioğlu Basımevi, 1962.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. thk. Abdulkerîm ʿAzbâvî. Kuveyt: Vizâretü’l-İʿlâm, 1972.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrut, Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Esâsü’l-belâġa. thk. Muhammed Bâsil ʿUyûn Sevved. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiḍi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Alî Muhammed Muavvaz. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1984.