Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi’nin Tarih-i İslam Kitabında Şiilik

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 134 - 155, 30.12.2021

Mehmet Zahid Safa Kansızoğlu Sayın Dalkıran

Öz

Siyasî ihtirasların etkisinde kalan tarihçilerin büyük bir kısmı maalesef İslam Tarihi’ni objektif bir şekilde değerlendirememişlerdir. Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi Bey, siyasî ihtirasların etkisinde kalan tarihçilerin, zahiri vazifeler, batıni faziletler, ahlak, irfan ve içtimaî vaziyet gibi birbirinden ayrı değerlendirilmesi gereken bahisleri birbirleriyle karıştırdıklarını belirtmiş ve Tarih-i İslam isimli eserinde, bu minvalde gelişen tarih kültürünün İslam toplumlarını ciddi bir şekilde etkisi altına aldığını ifade etmiştir. Ahmet Hilmi Bey’e göre bu etki, İslam toplumları arasındaki ihtilafları ortadan kaldırmak ve sorunları çözmek yerine daha da çıkmaza sürüklemiş; nitekim tarihi süreç içerisinde İslam toplumları arasında ayrışma ve bunun neticesinde taassup kaçınılmaz olmuştur. Ahmet Hilmi Bey, İslam Mezhepler Tarihi’nin de siyasî İhtiraslardan nasibini aldığını ve yanlış temel üzerine bina edildiğini belirtmiştir. Bu düşüncesini İslam’ın en büyük iki mezhebi olan Ehl-i Sünnet ile Şîa arasındaki ihtilafları ele alarak desteklemeye çalışmıştır. Ahmet Hilmi Bey, Tarih-i İslam isimli eserinde bu iki mezhep arasındaki ihtilafları Gadîr-i Hum ve Kırtas hadiselerinden başlatarak günümüze kadar gelecek şekilde incelemiş, bu alanda verilmiş olan rivayetleri objektif bir şekilde değerlendirmiştir. Ehl-i Sünnet mezhebinin takipçilerinin Şîa’yı gulât fırkalar üzerinden değerlendirmesinin yanlış olduğu sonucuna ulaşan Ahmet Hilmi Bey; bu düşüncesini Ehl-i Sünnet’in büyük imamlarından Hasan el-Basrî’nin Ehl-i Beyt’in rahle tedrisinden geçişiyle desteklemiştir.

Anahtar Kelimeler

Mezhepler Tarihi, Tarih-i İslam, Filibeli Ahmet Hilmi, Şîa, Fırka

Kaynakça

• Apak, Adem. “Osmanlı Meşrutiyet Dönemi Tarihçilerinden Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi’nin Tarih Metodolojisi İle İlgili Görüşleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (1999), 277-285.
• Aydın, Mahir. “Doksanüç Harbi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/498-499. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 8. Baskı, 2017.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Amire 1915.
• Dalkıran, Sayın. Dinî Söylemde Rahmet ve Lânet Dili. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2019
• Dalkıran, Sayın. “Muhammed b. el-Hanefiyye ve Adına Oluşan Fırkalar”. Dinî Araştırmalar 7/19 (2004), 139-158.
• Dalkıran, Sayın. “Yetmiş Üç Fırka Hadisi ve Düşündürdükleri”. Ekev Akademi Dergisi 1/1 (1997), 97-116.
• Ebû Zehre, Muhammed. İslam’da Siyasi ve Îtikadî Mezhepler Tarihi. çev. Hasan Karakaya - Kerim Aytekin. 2 Cilt. İstanbul: Hisar Yayınevi, 1983.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslam Mezhepleri. İzmir: İlvak yayıncılık, 3. Baskı, 2014.
• Güven, Mustafa Salim. “Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi ve Arusiyye Tarikatı”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 33 (2014), 57-94.
• Güven, Mustafa Salim. Türkiye’de Tarikatlar. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Nech’ül-Belaga. Kum: Ensariyan Yayınevi, 1981.
• Ğıta, Kâşif. Caferi Mezhebi ve Esasları, çev. A. Gölpınarlı. İstanbul: Zaman Yayınevi, 1966.
• Hanioğlu, M. Şükrü. “Jön Türkler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/584-587. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kahraman, Kemal. “Fizan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/161-163. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Karaman, Hayreddin. “Ca’feriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/4-10. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kiel, Machiel (1996). “Filibe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/79-82. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Kuleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kūb b. İshâk. el-Kâfî. çev. Vahdettin İnce. 2 Cilt. İstanbul: Dar’ül Hikem Yayınları, 2008.
• Kutkan, Özlem. “Filibeli Ahmet Hilmi Efendi’nin Gazeteciliği Özelinde İttihat ve Terakki Fırkası (20 Nisan 1910-21 Eylül 1911)”. Akademik Bakış Dergisi 11/21 (2017).
• İbrâhim Mustafa vd. el-Muʿcemü’l-vasîṭ. 2 Cilt. Kahire: Mısır Matbaası, 2011.
• Mutçalı, Serdar. Arapça Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 2012.
• Nîsâbûrî, EbûAbdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim. el-Müstedrekala’s-sahîhayn. nşr. Muhammed Ali Beyzâvî. 5 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990.
• Öz, Mustafa. “Ca‟fer es-Sâdık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/1-3. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Öz, Mustafa. “Gâliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13/333-337. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Sarı, Mevlüt. el-Mevarid. İstanbul: İpek Yayınları, 2018.
• Sırma, İhsan Süreyya. Müslümanların Tarihi. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2014.
• Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi. Tarih-i İslâm. 2 Cilt. İstanbul: Hikmet Matbaa-i İslâmiyesi, 1326-1327.
• Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi. Tarih-i İslam. çev. H. Rahmi Yananlı. 2 Cilt. İstanbul: Sağlam Kitapevi, 1979.
• Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi. Tarih-i İslam. çev. Mümin Çevik. 2 Cilt. İstanbul: Doğan Güneş Yayınları, 1971.
• Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi. Tarih-i İslam. çev. Ziya Nur Aksun. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1974.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 22. Cilt. Beyrut: el-Alamy, 1983.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîhu’t-Taberî. çev. M. Faruk Gürtunca. 4 Cilt. İstanbul: Sağlam Yayınevi, 2013.
• Uludağ, Zekeriyya. Filibeli Ahmet Hilmi ve Spiritüalizm. Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları, 1979.
• Zemahşerî, Ebü’l-KāsımMahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf. çev. Harun Ünal, 4 Cilt. İstanbul: Ekin Yayınları, 2016.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi [DH.MUİ]. No. 31, Gömlek No. 32.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Mektubi Kalemi [DH.MKT.]. No. 31, Gömlek No. 32.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Mektubi Kalemi [DH.MKT.]. No. 689, Gömlek No. 6.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Defterleri [DH. SAİDd]. Dosya No: 50, Gömlek No: 27.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Siyasi Kısım [DH.SYS.]. No. 53, Gömlek No. 35.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Siyasi Kısım [DH.SYS.]. No. 55, Gömlek No. 68.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Defterler [DH.SAİDd]. No. 85, Gömlek No. 223.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vükela Mazbataları [MV.], No. 226, Gömlek No. 25.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Mütenevvi Maruzat [Y..MTV.]. No. 215, Gömlek No. 27.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Zabtiye [ZB.]. No. 328, Gömlek No. 34.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vala [MVL.], No. 530, Gömlek No. 88.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Resmi Maruzat [Y..A…Res.]. No. 2390, Gömlek No. 19