Ali Osman Koçkuzu’nun “Hadiste Nâsih-Mensûh Meselesi’’ Adlı Eserinde Nesh Anlayışı

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 197 - 223, 30.12.2021

Tuğba Yıldırım , Ayşe Gültekin

Öz

Allah Teâlâ mü’minlere, gönderdiği son elçiye itaat etmeleri gerektiğini haber vermiş ve bunun kendisine itaatle eş değer olduğunu bildirmiştir. O halde yapılması gereken, yeni bir kanun koyma ve gerektiğinde bu kanunda değişiklik yapma yetkisine de sahip olan Allah Resulü’nün hayatını takip edip onu örnek almak, uygulamada bir değişiklik olmuşsa da önceki ve sonraki uygulamanın ne olduğunu öğrenip en son tatbikata uymaktır. Hz. Peygamber’in sağlığında, bu değişikliğin hangi gerekçelerle ortaya çıktığını bizzat ona sorup öğrenme imkânı varken ve Hz. Peygamber’in sünnetini iyi bilen ashâb hayattayken, hadisler arasındaki ihtilaflar ve uygulamadaki farklılıklar bir problem olarak değerlendirilmemiştir. Ancak sahâbenin hayatın tabiî akışı içerisinde görüp benimsedikleri bu değişiklikler, sonraki dönemlerde mü’minlerin kafalarını karıştırmış ve yeni izahların ve açıklamaların yapılması gerekmiştir.
Nesh metodu, aralarında ihtilaf varmış gibi görünen âyet ve hadislerin nasıl değerlendirilmesi gerektiği konusunda çözüm yolları sunan metotlardan bir tanesidir. Hadis, Tefsir ve İslâm Hukuku nesh konusunun incelendiği ilim dallarıdır. İmam Şâfiî’den itibaren pek çok âlim konuyla ilgilenmiş hatta bu konuda müstakil eserler yazılmıştır. Biz bu makalemizde Cumhuriyet sonrası “Hadiste nesh” konusunu kitap seviyesinde ele alan ilk çalışmayı, Prof. Dr. Ali Osman Koçkuzu’nun ‘’Hadiste Nâsih-Mensûh Meselesi’’ adlı kitabını temel alarak nesh meselesini incelemeye, hocanın konu hakkındaki görüşlerini ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Ali Osman Koçkuzu, sünnet, nesh, nâsih, mensûh

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnaûd-Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Aybakan, Bilal. “Şâfiî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/223-233. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bakkal, Ali. “İmam Şâfiî’de Nesh Anlayışı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1997), 109-132.
• Bakkal, Ali. “Kur’an’da Mensûh Ayetlerin Sayısı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (1996), 33-74.
• Başaran, Selman. “Hâzimî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/124-125. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bekdemir, Sezai. “Sadrüşşeria’nın Nesh Konusuna Yaklaşımı”. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/2 (2016), 175-194.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’s-sahîh. Dımeşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1423/2002.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta‘rifât. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiye, 1985.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 6. Baskı, 2013.
• Çetin, Abdurrahman. “Nesh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/579-581. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. 7 cilt. thk. Şuayb el-Arnaûd. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Efendioğlu, Mehmet. ”Nesh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/581-582. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Görmez, Mehmet. Hadis İlminin Temel Meseleleri. Ankara: Otto Yayınları, 2014.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Müsned”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/101-103. İstanbul: TDV Yayınları. 2006.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî (ö. 463/1071). Câmiu beyâni’l-ilm ve fazlih. 2 cilt, 1. Baskı, Demmam: Dâru İbni’l-Cevzî, 1414/1994.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nîsâbûrî. es-Sahîh. 2 cilt. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Baskı, 1424/2003.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Te’vîlü muhtelifü’l-hadîs. thk. Muhammed Muhyiddîn el-Esfer. Beyrut-Katar: el-Mektebü’l-İslâmî-Müessesetü’l-İşrâk, 2. Baskı, 1419/1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. 2 cilt. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kâhire: Dâru İhyâi’l- Kütübi’l-Arabiyye, tsz.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Manzur. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1992.
• İbnü’s- Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Mukaddimetü İbn Salâh. thk. Nûreddîn Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• Kanarya, Bayram. “İmâm Şafıî'nin "İhtilâfu'l-Hadîs" İsimli Eserinde Muteârız Hadisleri Çözme Metodolojisi”. Şarkiyât İlmî Araştırmalar Dergisi 8 (Kasım 2012), 101-128.
• el-Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn. Kâvâidü’t-tahdîs min fünûn-i mustalahi’l-hadîs. thk. Muhammed Behcet el-Baytar. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1380/1961.
• Koçkuzu, Ali Osman. “Esrem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/436. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Koçkuzu, Ali Osman. “İbn Şâhin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/367-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Koçkuzu, Ali Osman. Hadiste Nâsih-Mensûh Meselesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2. Baskı, 2016.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 17. Baskı, 2018.
• Koçyiğit, Talat. “Kitap ve Sünnette Nesh Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (1963), 93-108.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay. el-Ecvibetü’l-Fâzıla. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1428/2007.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Nazar b. Muhammed el-Faryâbî. Riyad: Dâru Taybe, 1427/2006.
• Özşenel, Mehmet. “İtikadi Konularda Haber-i Vâhidin Delil Olma Meselesi ve Kevserî’nin Konuya Bakışı”. Dîvân Dergisi 37 (2014/1), 174-175.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. çev. Abdülkadir Şener-İbrahim Çalışkan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el- Ümm (10. Cilt içinde İhtilâfü’l-hadîs). thk. Rif ‘at Fevzi Abdülmuttalib. Mensûra: Dâru’l- Vefâ, 1422/2001.
• Şâtıbî, İbrahim b. Musa. el-Muvâfakât. Huber: Dâru İbn Affân, 1417/1997.
• Şengül, İdris. “Ulûmu'l-Kur'ân Konusu Olarak Nâsih ve Mensûh”. Diyanet İlmi Dergi 38/3 (Eylül 2002), 91-112.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiu’l-Kebîr. 6 cilt. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Ebû Hanîfe ve Hadis”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 15/1-2 (2002), 75-81.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, ts.
• Zebîdî, Ahmed b. Ahmed. Tâcü’l-Arûs. İskenderiye: Dârü’l-Hidâye, ts.
• Zehebi, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Menâkibul-imam Ebî Hanîfe. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Haydarabad: Lecnetü İhyâi’l-Meârifi’n-Nu‘mâniyye, 3. Baskı, 1408.