Kur’an’da Sır Kavramı

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 148 - 169, 30.12.2024

Abdo Mohsen Mohammed Gaber , Abdullah Emin Çimen

https://doi.org/10.71083/rusuhder.1560474

Öz

Kur’ân’da sır kavramıyla ilgili tespit edebildiğimiz kadarıyla daha önce Türkiye’de herhangi bir akademik çalışma yapılmamıştır. Bu yönüyle konu ilk defa tarafımızdan detaylı bir şekilde incelenmiştir. Geniş bir kullanım yelpazesine sahip olan sır kavramının öncelikle Arap dilindeki anlamları tespit edilmiştir. Terim anlamının yanı sıra Kur’an-ı Kerim’de geldiği anlamlar üzerinde durulmuş, yakın ve zıt anlamları kelimelerin tahlilleriyle kavramın boyutları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yakın anlamlılar arasında ketm (gizlilik), hafâ (örtmek ve açmak), batn (gizli olmak, bilmek, içselleştirmek), kenn (örtmek, örtü), necvâ (gizli konuşma, fısıltı), setr (örtmek), hicâb (örtü) ve gayb (gizli, saklı, görünmeyen) gibi kelimeler; zıt anlamlılar arasında ise ‘alen (bilinmek, açık olmak), cehr (ortaya çıkmak, herkes tarafından bilinmek), zuhur (ortaya çıkmak), bedv (görünmek, belirmek), tecliye (belli olmak, belirmek), keşf (açmak, meydana çıkarmak) ve şehâdet (şâhid olmak, tanık olmak görünür olmak) gibi kelimeler bu çerçevede inceleme konusu yapılmıştır. Kur’an-ı Kerim’de sır ile aynı kökten türeyen sevinmek anlamındaki sürûr kelimesi de hem Arap dili hem terim hem de Kur’an-ı Kerimdeki kullanımları açısından ayrıca ele aldığımız konular arasında yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Sır, Surûr, Serîre, Ketm, Hafâ, Alen.

The Concept of Secret (Sırr) in The Qur’an

Öz

As far as we can determine, there has never been a study on the concept of secret (sırr) in the Qur'an in Turkiye. In this respect, the subject has been examined in detail by us for the first time. First of all, the meanings of the concept of secret, which has a wide range of usage, have been determined in Arabic language. In addition to its terminological meaning, the meanings in the Qur'an have been emphasized, and the dimensions of the concept have been tried to be revealed by analyzing the words with close and opposite meanings. Words such as katm, hafā, batn, kān, kenn, najwā, setr, hijāb and ghayb among the words with close meanings, and the words 'alen, jehr, zuhur, bedw, tajliye, discovery and shahādat among the words with opposite meanings have been examined within this framework. The word surûr, which is derived from the same root as secret, is also among the subjects we have discussed in terms of Arabic language, terminology and its usage in the Holy Qur'an.

Kaynakça

• Abdülbaki, Muhammed Fuad. Mu‘cemu’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dârül’kütüb el-Masriyye, 1364/1939.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedu Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnud. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasân b. Abdullah b. Sehl b. Saîd b. Yahya b. Mihrân. el-Vucûh ve’n-nazâir. thk. Muhammed Osman. Kâhire: Mektabetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye,1428/2007.
• Askerî, Ebu Hilal el-Hasan b. Abdulllah b. Sehl b. Sait bin Yahya bin Mihrân. el-Furûku’l-lügaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selim, Kahire: Daru’l-İlm ve’s-Segâfe, ty.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh fi’l-lüga. thk. Ahmet b. Abdulgafûr Attar. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Baskı,1407h-1987.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali ez-Zeyni’ş-Şerîf. et-Ta’rîfât. thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1403/1983.
• Çağrıcı, Mustafa. “sır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/114. TDV Yayınları, 2009.
• Dimyâdî, Ahmed b. Muhammed, İtḥâfü fudalâi’l-beşer fi’l-ḳırââti’l-erbaʿate ʿaşer. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâğ, Mısır: Multezemu’t-Tab’i ve’n-Neşr, Abdülhamid Ahmed Hanefi, ts.
• Durmuş, İsmail, “Kinaye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/34. TDV Yayınları, 2002.
• Ebu’l-Bekâ, Eyyûb b. Musa el Huseynî el-Kureymî el-Kefevî. el-Külliyât. thk. Adnan Derviş Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1998.
• Endelûsî, Ebû Hayyan Muhammed b. Yusuf. Tefsîrü’l-bahri’l-muhît. thk. eş-Şeyh Âdil Ahmed Abdulmevcûd/eş-Şeyh Ali Muhammed Muavaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 5 cilt, 1. Baskı, 1422h/2001.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tezhîbü’l-lüga. thk. Muhammed Ivaz Mur’ab. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, 8 cilt, 1. Baskı, 2001.
• Ferâhîdî, Ebu Abdurrahman el-Halil b. Ahmed. Kitâbü’l-‘ayn. thk. Mehdî el-Mahzumî, İbrahim el-Sâmirânî. Beyrut: Daru’l-Mektebeti’l-Hilal, ts.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Ebû Tâhir Muhammed b. Yakup. Basâiru zevî’t-temyiz fî letâifi’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Muhammed Ali Neccar. Kahire: Şuûnü’l-İslamiyye. 6 cilt, 1416/1996.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Ebû Tâhir Muhammed b. Yakup. el-Kâmûsu’l-Muhît. thk. Muhammed Naim el-Argusûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle li’t-Tibâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 8. Baskı, 2005.
• Halebî, Semîn Ebu’l-Abbâs Şihâbüddin Ahmed b. Yusuf b. Abduddâim. Umdetü’l-huffâz fî tefsiri eşrafi’l-elfâz. thk. Muhammed Basıl Uyunü’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 4 cilt, 1418/1996.
• Herevî, Ebu İsmail Abdullah b. Muhammed b Ali el-Ensârî. Menâzilü’s-sâirîn. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ty. Hıtâb, Mahmud Şid. Durûs fi’l-kitmâni mine’r-rasüli’l-gâid. Beyrut: Dâru’r-Risâle, 1. Baskı, 1395h/1975.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyin, Ahmed b. Faris b. Zekeriyya. Mu’cemü makâyisi’l-lüga, thk. Abdusselâm Muhammed Hârun. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 6 cilt, 1979.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fedâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l Azîm. thk. Sami b. Muhammed Selâme. Riyad: Dâru’t-Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 8 cilt,1420/1999.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemaleddin Muhammed b. Mükrim b. Ali b. Ali el Ensârî. Lisânü’l-‘Arab, thk. Abdullah bin Ali el-Kebîr vd. Beyrut: Dâru Sâdır, 15 cilt, 1981.
• İbn Seyyidihi, Ebu’l-Hasan Ali. el-Muhkem ve’l-muhitu’l-a’zam. thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 8 cilt, 2000.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Nüzhetü’l-uyûni’n-nevâziri fî ilmi’l-vucûh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Abdulkerim Kâzım er-Râzî. Beyrut: Dâru’r-Risâle, 1. Baskı, 1404/1984.
• İbrahim Mustafa vd. el-Mu’cemü’l-vasît. thk. Mecmuu’l-Lügati’l-Arabiyye. Kahire: Dâru’d-Da’veti’l İskenderiyye, ts.
• İlyas, Çelebi. “Gayb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/404-409. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• İlyas, Çelebi. “Hicâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/429. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• İsfahânî, Râğıb Ebu’l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal. el-Müfredat fî garibi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1412h.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmiu li ahkâmi'ı-Kur'ân. Kahire: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 22 cilt, 1967.
• Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke, el-Ahlâku’l-islâmiyye ve üsüsüha, Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 5. Baskı, 1420h/1999.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezid b. Kesîr. Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’r-Risâle, 12 cilt, 1420/2000.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selame b. Abdulmelik b. Seleme. Şerhü Müşkili’l-Âsâr. Beyrut: Dâru’r-Risâle, 15 cilt, 1415/1995.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali b. el-Kâdî Muhammed Hamid b. Muhammed Sâbir el-Farûkî. Keşşâfu ıstılâhâti’l-funûn. thk. Ali Dahrûc, Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirûn. 2 cilt, 1996.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Huseynî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Ali Hilal vd. Kuveyt: Vezâretu’l-İrşâd, 40 cilt, 1993.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Ahmed. Esâsü’l-belâğa. thk. Muhammed Basıl ‘Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l ‘İlmiyye, 2 cilt, 1998.