Ottoman Poets Who Wrote Poems in Arabic: A Research Specific to the “Poets Section” of the Book Titled Osmanlı Müellifleri

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 209 - 232, 30.12.2024

Yusuf Bağdat

https://doi.org/10.71083/rusuhder.1563652

Öz

This research questions the place of Arabic, which was undoubtedly a language of science in the Ottoman Empire, in Ottoman literature and poetry. For this purpose, Ottoman poets who wrote Arabic poetry were examined in the context of Bursalı Mehmed Tahir's (d. 1925) book titled Osmanlı Müellifleri as an example, and examples of their poems in Arabic that have survived to the present day, if any, were also presented. As a result of this research, it was determined that 14 poets introduced in the Shuara chapter of the work called Osmanlı Müellifleri wrote Arabic poetry, and that the poems of 9 of them have survived to the present day. Considering that only those whose identity as poets is dominant are introduced in the Shuara chapter, this data allows us to say that Arabic was not only the language of science in the Ottoman Empire but also a language of poetry and literature. In addition, it was seen that the phenomenon of Arabic as a poetic language in Ottoman literature is suitable for academic research in various contexts and levels.

Anahtar Kelimeler

Keywords: Arabic Language and Rhetoric, Arabic, Ottoman Poets, Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri

Arapça Şiir Yazan Osmanlı Şairleri: Osmanlı Müellifleri Adlı Eserin “Şuarâ Faslı” Özelinde Bir Araştırma

Öz

Bu araştırma, Osmanlı’da kesinlikle bir ilim dili olan Arapçanın, Osmanlı edebiyatı ve şiirindeki yerini sorgulamaktadır. Bu amaçla makalede Arapça şiir yazan Osmanlı şairleri, Bursalı Mehmed Tahir’in (ö. 1925) Osmanlı Müellifleri adlı eseri özelinde incelenmiş ve günümüze ulaşan Arapça şiirlerinden örnekler sunulmuştur. Osmanlı Müellifleri adlı eserin seçilmesinde etkili olan nedenler arasında, eserin Osmanlı Devleti’nin son yıllarına ait olması ve biyografisine yer verilen şahsiyetlerin uzmanlık alanlarına göre tasnif edilmesi (âlim, şair vb.) sayılabilir. Osmanlı edebiyatında Arapça şiir olgusu ile ilgili yeterince akademik çalışma bulunmaması, bu araştırmanın temel motivasyonunu oluşturmaktadır. Araştırmanın sonucunda, Osmanlı Müellifleri adlı eserin şuarâ faslında tanıtılan 14 şairin Arapça şiir yazdığı, bunlardan 9'unun şiirlerinin günümüze ulaştığı tespit edilmiştir. Şuarâ faslında yalnızca şair kimliği baskın olan şahsiyetlerin tanıtıldığı ve Arapça şiirler yazdığı halde bu fasılda yer verilmeyen daha pek çok kişi olduğu da hesaba katıldığında, Arapçanın Osmanlı’da bir ilim dili olmasının yanı sıra, aynı zamanda bir şiir ve edebiyat dili olduğunu söylemeye olanak tanıyan verilerin mevcut olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca Osmanlı edebiyatında Arapça şiir olgusunun, farklı bağlam ve düzeylerde akademik araştırmalara uygun olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Arapça, Osmanlı Şairleri, Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri

Kaynakça

• Açık, Kerim. "Akovalızâde Ahmed Hâtem". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-1/63-64. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Akün, Ömer Faruk. "Bursalı Mehmed Tâhir". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/452-461. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Akün, Ömer Faruk. "Divan Edebiyatı". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/389-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Amir, Beşir. Kanuni Devrinde Arapça Şiir Yazan Türk Şairleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1984.
• Aşık Çelebi, es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi. Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. haz. Filiz Kılıç. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Aypay, A. İrfan. Nahifi Süleyman Efendi: Hayatı, eserleri, edebi kişiliği ve Divanının tenkitli metni. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Beyânî, Cârullahzâde Mustafa. Tezkiretü’ş-Şu’arâ. haz. Aysun Sungurhan. Ankara: Türkiye Yazma Eserlerl Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. Ankara: TÜBA, 2016.
• Coşkun, Vildan S. "Nevres, Osman". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/57-58. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Derman, M. Uğur. "Mustafa İzzet, Kazasker". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/307. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Fuzûlî, Fuzûlî Dîvanı. haz. Abdülhakim Kılınç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Hamdi Abdülmecid es-Selefi - Tahsin İbrahim ed-Devseki. Mu’cemü’ş-Şuarâi’l-Kürd. Erbil:Dâru Spirez, 2008.
• Haşmet, Dîvân. haz. Mehmet Arslan-İ. Hakkı Aksoyak. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018.
• III. Murad, Sultan. Murâdî Dîvanı. haz. H. Ahmet Kırkkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Kalyon, Filiz. "Eş’âr-ı Hayret (Hayret)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 20 Mayıs 2024.
• Karahan, Abdülkadir. "Adanalı Hayret". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/353. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Karahan, Abdülkadir. "Fuzûlî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/240-246. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Kınalızade, Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-Şu’arâ. ed. Aysun Sungurhan. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Köksal, M. Fatih. "Nazîre". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/456-458. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kurtuluş, Rıza-Pala, İskender. "Mülemma‘". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/537-538. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Mehmet Celal Varışoğlu. Hâtem: Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Divanı’nın Tenkitli Metni ve İncelemesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Mustafa L. Bilge. "Ârif Hikmet Bey, Şeyhülislâm". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/365-366. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Nizâmî, Karamanlı. Dîvan. haz. Haluk İpekten. Ankara: Sevinç Matbaası 2020.
• Okay, M. Orhan. "Haşmet". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/422-424. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Osman Nevres. Osman Nevres Dîvânı. ed. Bayram Ali Kaya. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2020.
• Paşa, Babanzade Bağdatlı İsmail. İzâhü’l-Meknûn fî’z-Zeyli alâ Keşfi’z-Zunûn an Esâmi’l Kütüb ve’l-Fünûn, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1945.
• Sâlim, Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi. Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. 6 Cilt. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996.
• Tanç, Nilüfer. “Ali Gâlib Vasfî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 20 Mayıs 2024.
• Taşköprîzâde, İsâmüddin Ebü’l-Hayr Ahmed Efendi. eş-Şakâ’iku’n-Nu‘Mâniyye fî ‘Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Uzun, Mustafa İsmet. "Nahîfî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/297-299. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.