İbn Düreyd’in el-Müctenâ’sında Yer Verdiği Hikmetli Sözlerin Belâgat Özellikleri ve Konu Tasnifi: “Bâbün min Kelami’l-Hükema” Bölümü Özelinde

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 170 - 186, 30.12.2024

Mehmet Nafi Arslan

https://doi.org/10.71083/rusuhder.1571903

Öz

Bu çalışma, İbn Düreyd’in el-Müctenâ adlı eserindeki hikmetli sözlerin konularına göre tasnifi ve belâgat özelliklerinin incelenmesini amaçlamaktadır. Araştırma, eserin “Bâbün min Kelami’l-Hükema” bölümündeki hikmetli sözlerin tematik olarak sınıflandırılması ve edebi yönlerinin analizine odaklanmıştır. Çalışmanın başında, İbn Düreyd’in hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, ardından sabır, hoşgörü, dostluk, ilişkiler, cömertlik ve güzel ahlak gibi konulara dair hikmetli sözler incelenmiştir.
İbn Düreyd, Arap edebiyatının önemli isimlerinden biri olup, el-Müctenâ eseri dil ve edebiyat bilgisini yansıtan derleme bir çalışmadır. Bu eser, hikmetli sözlerin dilsel ve ahlaki açıdan taşıdığı değeri ortaya koymaktadır. Hikmetli sözler, bireylerin ve toplumların hayatlarına rehberlik edecek nitelikte olup, insani erdemleri derinlemesine ele almaktadır. Sabır ve hoşgörü temaları, zorluklarla başa çıkma ve uyumlu yaşama yetilerini güçlendirirken; dostluk ve ilişkiler üzerine olan sözler, sosyal bağların önemini vurgulamaktadır. Cömertlik ve güzel ahlak konusundaki sözler ise toplumsal barışın ve kişisel erdemlerin önemini belirtmektedir.
Belâgat sanatları açısından da hikmetli sözler detaylı bir şekilde incelenmiştir. Îcâz, takdîm-tehîr, teşhis, kinaye, istiare, tıbak, cinas ve seci gibi sanatlar, sözlerin derin anlamlarını ve edebi güzelliklerini ön plana çıkarmaktadır. Bu sanatlar, metnin etkileyiciliğini artırmakta ve okuyucunun dikkatini çekmektedir. Sonuç olarak, İbn Düreyd’in el-Müctenâ’sında yer alan hikmetli sözler, dil ve edebiyat açısından büyük bir zenginlik taşımakta ve insani değerler ile erdemlere güçlü bir vurgu yapmaktadır. Bu çalışma, eserin edebi ve ahlaki değerlerini anlamaya yönelik önemli bir katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, İbn Düreyd, el-Müctenâ, Hikmetli Sözler, Belagat Sanatları.

The Thematic Classification and Rhetorical Features of Wise Sayings in Ibn Dureyd's al-Muctenâ: A Focus on the “Bâbün min Kelami’l-Hükema” Section

Öz

Ibn Dureyd is one of the prominent figures in Arabic literature, and his work al-Mujtenā is a compilation that reflects his knowledge of language and literature. This work demonstrates the linguistic and moral value of the wise sayings. Wise sayings serve as a guide for individuals and society, addressing human virtues in depth. The themes of patience and tolerance strengthen individuals' ability to cope with difficulties and live harmoniously, while the sayings on friendship and relationships emphasize the importance of social bonds. The sayings on generosity and good morals, on the other hand, underscore the significance of social peace and personal virtues. This study aims to classify the wise sayings in Ibn Dureyd’s work al-Mujtenā according to their themes and to analyze their rhetorical features. The research focuses on the thematic classification and literary analysis of the wise sayings in the section titled "Bābun min Kalāmi al-Hukamā" of the work. At the beginning of the study, information about Ibn Dureyd's life and works is provided, followed by an examination of the wise sayings related to topics such as patience, tolerance, friendship, relationships, generosity, and good morals. The rhetorical aspects of the wise sayings are also examined in detail. Techniques such as ījāz (conciseness), taqdīm wa ta’khīr (word order manipulation), tashkhīs (personification), kināya (metonymy), isti‘āra (metaphor), tibāq (antithesis), jinās (paronomasia), and saj‘ (rhymed prose) bring out the depth and literary beauty of the sayings. These rhetorical features enhance the impact of the text and attract the reader’s attention. In conclusion, the wise sayings in Ibn Dureyd’s al-Mujtenā possess great linguistic and literary richness, with a strong emphasis on human values and virtues.

Kaynakça

• Arslan, Adnan. “Şair İbn Düreyd’in Lâmiyye’sinde Sosyal Hiciv”. Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IV/1 (2020), 25-42.
• Bağci, Abdullah Esat. “İbn Dureyd in Söylediği Hikmet Şiirlerinin Tema ve Üslup Bakımından İncelenmesi”. Akif, 1. https://doi.org/10.51121/akif.2024.57
• Bolelli. Belâgat. İstanbul: İfav Yayınları, 5. Basım, 2009.
• Dâvûdî, Muhammed b. Ali b. Ahmed Şemsûddîn ed-. Tabakâtü’l-müfessirîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. Durmuş, İsmail. “Teşhis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/565-566. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Ebu’t-Tayyib el-Luğavî, ʿAbdulvâhid Ebu’t-Tayyib. Merâtibu’n-nahviyyîn. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿasriyye, 2. Basım, 2009.
• Eren, Cüneyt - Uzunoğlu, Vecih. Arapça Belâgat. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2012.
• Hamevî, Ebû ʿAbdillah Şihâbuddîn Yâkût el-. Muʿcemu’l-udebâ. ed. İhsân Abbâs. Beyrut: Daru’l-ğarbi’l-İslâmî, 1993.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrâhîm b. Mustafâ es-Seyyid el-. Cevâhiru’l-belâğa. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿasriyye, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. ʿAlî. Târîhu Bağdat. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Dureyd el-Ezdî. el-Müctenâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâ’ü ebnâ’i’z-zamân. thk. İhsân ‘Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1900.
• İbnü’l-Kıftî, ʿAlî Cemaluddin. İnbâhu’r-ruvât ʿalâ enbâhi’n-nuhât. ed. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-ʿArabî, 4. Basım, 1982.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramadan. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1997.
• Karaarslan, Nasuhi Ünal. “İbn Düreyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/416-419. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kazvînî, Ebu’l-Meâlî Celâluddîn el-Hatîb Muhammed. el-Îzâh fî ʿulûmi’l-belâğa. thk. Muhammed ʿAbdulmünim Haffâcî. Beyrut, 5. Basım, 1980.
• Kılınç, Fatih. İbn Düreyd ve Cemheratü’l-Lüga adlı eseri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 105M.S. Meydânî, ʿAbdurrahman Hasan Habenneke el-. el-Belâğatu’l-ʿArabiyye: Ususuhâ ve ulûmuhâ ve funûnuhâ. Dımeşk: Daru’l-kalem, 1. Basım, 1996.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh es-. el-Vâfî bi’l- vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût-Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 2000.
• Ṣafedî, Ṣalâḥuddîn Ḫalîl b. Aybek b. ʿAbdullâh eṣ-. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. thk. Aḥmed el-Arnâʾûṭ, Turkî Muṣṭafâ. 29 Cilt. Beyrut: y.y., 1420/2000.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed es-. Buğyetu’l-vuʿât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nuhât. ed. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿasriyye, 1979.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî – Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 11 Cilt. Kahire: Hecer li’t-Tıbâ‘ati ve’n-Neşr, 2. Basım, 1413.
• Süyûṭî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî es-. Buğyetu’l-Vuʿât fî Ṭabaḳâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuḥât. thk. Muḥammed Ebû’l-Faḍl İbrahim. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, ts.
• Şahin, İskender. “İbn Dureyd’in Cemheretu’l-Luga Adlı Eserinin Tefsir İlmi Acısından Değerlendirilmesi”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (01 Aralık 2013), 79-99.
• Tabâne, Bedevî. Mu‘cemü’l-belâgati’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 4. Basım, 1997.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh. el-Mutavvel şerhu Telhîsi’l-Miftâh. thk. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Yeşil, Selman. “Arap Edebiyatında Melâhin Eserleri (İbn Dureyd’in Kitâbu’l-Melâhin Örneği)”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (25 Haziran 2017), 187-196.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ ez-. Tabakâtü’n-nahviyyîn ve’l-lugaviyyîn. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. b.y.: Dâru’l-Ma’ârif, ts.
• Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nubelâʾ. ed. Şuayb Arnavût, Hüseyin el-Esed. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 3. Basım, 1985.
• ʿAbdulkâhir el- Curcânî. Delâʾilu’l-iʿcâz. thk. Mahmud Muhammed Şakir. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 3. Basım, 1992.