THE EFFECTS OF MUHAMMED B. YŪSUF AL-FĪRYĀBĪ'S NARRATIONS ON THE DISCUSSIONS ABOUT THE PROPHETS

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 65 - 78, 30.06.2025

Celalettin Alkan

https://doi.org/10.71083/rusuhder.1650073

Öz

Muhammad b. Yūsuf al-Firyābī (d. 212/827), a scholar who lived in the third century of the Hijri, was one of the favourite students of Sufyān al-Sawrī (d. 161/778), a famous scholar of tafsīr, hadīth and fiqh. Firyābī was also the teacher of some well-known figures in the field of hadīth, such as Ahmad b. Ḥanbal (d. 241/855) and al-Bukhārī (d. 256/870). It is known that al-Bukhārī stayed with Firyābī in his early youth and wrote hadīth from him. Because of this feature, the sources also refer to Firyābī as "Shaykh al-Bukhārī". His commentary and other works are lost. However, his narrations are scattered in many works today. His work on hadith, al-Musnad, is one of the main sources of Ibn Hajar al-Askalānī's (d. 852/1449) al-Isāba. Jalāl al-Dīn al-Suyūṭī (d. 911/1505), who wrote works in many fields, also used his narrations in his books, especially in al-Itkān and al-Durru al-mensūr. Firyābī adopted the dominant understanding of tafsīr of his time, which was the transmissionist approach. He preferred to narrate his narrations in a simple and uninterpreted way. It is thought that his narrations, which have been transmitted to different works today, have had a wide influence on the debates about the prophets from the past to the current debates. These influences can be identified and evaluated through al-Suyūtī's al-Durru al-mensūr, as we can frequently encounter Firyābī's narrations in it. In terms of the frequency with which we can come across Firyābī's reports, it has a structure that can be identified and evaluated through al-Suyūtī's al-Durru'l-mensūr. Firyābī's early information provides us with the opportunity to look at the disagreements about the prophets from the perspective of the third century of Hijr.

Anahtar Kelimeler

Tafsir , Prophet , Firyābī , Narration , al-Dur al-manthur

Muhammed b. Yûsuf el-Firyâbî’nin Rivayetlerinin Peygamberlere İlişkin Tartışmalara Etkileri

Öz

Hicrî üçüncü asırda yaşamış bir âlim olan Muhammed b. Yûsuf el-Firyâbî (ö. 212/827), ünlü tefsir, hadis ve fıkıh âlimi Süfyân es-Sevrî’nin (ö. 161/778) en gözde öğrencilerindendir. Firyâbî aynı zamanda Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) ve Buhârî (ö. 256/870) gibi hadis sahasının bazı tanınmış şahsiyetlerinin hocasıdır. Buhârî’nin gençlik dönemlerinin başında Firyâbî’nin yanında kaldığı ve ondan hadis yazdığı bilinmektedir. Bu özelliğinden dolayı kaynaklar Firyâbî’yi “Şeyhü’l-Buhârî” olarak da anmaktadır. Tefsiri ve diğer eserleri kayıptır. Ancak rivayetleri günümüzde pek çok esere dağılmış bir vaziyettedir. el-Müsned adlı hadise dair yazdığı eser, İbn Hacer el-Askalânî’nin (ö. 852/1449) el-İsâbe’sinin aslî kaynaklarındandır. Pek çok alanda eser yazan Celâlüddîn es-Süyûtî (ö. 911/1505) de onun rivayetlerini el-İtkân ve ed-Dürru’l-mensûr adlı eserleri başta olmak üzere kitaplarında kullanmıştır. Firyâbî döneminin hâkim tefsir anlayışı olan nakilci anlayışı benimsemiştir. Rivayetlerini yalın ve yorumsuz bir şekilde aktarmayı tercih etmiştir. Bugün farklı eserlere intikal eden rivayetlerinin, peygamberler hakkında geçmişten günümüzde cari olan tartışmalara varıncaya kadar geniş etkilerinin olduğu düşünülmektedir. Bu etkiler -içerisinde Firyâbî’nin nakilleriyle sıklıkla karşılaşabilmemiz bakımından- Süyûtî’nin ed-Dürru’l-mensûr’u üzerinden saptanabilecek ve değerlendirilebilecek bir yapıdadır. Firyâbî’nin çok erken bir dönemde naklettiği bilgiler, peygamberlere ilişkin fikir ayrılıklarına hicrî üçüncü asrın penceresinden bakabilme olanağı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Peygamber , Firyâbî , Rivayet , ed-Dürru’l-mensûr

Kaynakça

• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Musa b. Ahmed. Meğâni’l-ahyâr fî şerhi esâmî ricâli meâni’l-âsâr. thk. Muhammed Hasan İsmail. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1. Baskı, 1426/2006.
• Babanzâde, Ahmed Naim ve Miras, Kâmil. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercümesi ve Şerhi. 13 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 6. Baskı. 1402/1982.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Fütûhu’l-büldân. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 1408/1988.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Ya‘kûb b. Süfyân b. Cüvvân. el-Ma’rife ve’t-târîh. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1394/1974.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. Tenvîrü’l-mikbâs (mikyâs) min Tefsîri İbn Abbâs. Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Muavvaz ve Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütüb el-İlmiyye, 1. Baskı, 1417/1997.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyin ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Medîneti Dımaşk. thk. Muhibbüddin Ebi Saîd Ömer b. Ğarame el-Ömeri. 74 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr li’t-Tıbâ‘ati ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1416/1995.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Haydarâbât: Dâiratü’l-Meârif el-Osmâniyye, 1370/1952.
• İbn Hacer el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Matbaatü Dâirati’l-Meârif en-Nizâmiyye, 1. Baskı, 1326/1908.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sikât. 9 Cilt. Haydarabat: Dâiratü’l Meârif, 1393/1973.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer b. Kesîr el-Kuraşî ed-Dımaşkî. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Sami b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’t-Tayyibe li’n-Neşri ve’t-Tevzi‘, 2. Baskı, 1420/1999.
• İbnü’l Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ ve Mustafa Abdülkadir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütüb el-İlmiyye, 1413/1992.
• İbnü’n Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk en-Nedîm. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan en-Nâşir. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1417/1997.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih. Târîhu’s-sikât. Suudi Arabistan: Dâru’l-Bâz, 1405/1984.
• İsmâil Paşa, Bağdatlı. Hediyyetü’l-ârifîn: Esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t Türâs el-Arabî, 1370/1951.
• Kaya, Mesut. “ed-Dürrü’l-Mensûr”, DİA., TDV İslâm Ansiklopedisi (Dijital Versiyon), bk. https://islamansiklopedisi.org.tr/ed-durrul-mensur (10.08.2024).
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifîn. 13 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs el-Arabî-Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Koçkuzu, Ali Osman. “Muhammed b. Yûsuf el-Firyâbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/146. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtü Ehl-i’s-Sünne. thk. Mecdî Baslum. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütüb el-İlmiyye, 1426/2005.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400/1992.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. thk. Abdurrahmân b. Yahyâ b. Alî el-Muallimî el-Yemânî. 13 Cilt. Haydarabat: Dâiratü’l-Meârif, 1381/1962.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîrü’s-Semerkandî. Beyrut, 1426/2006.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es- eş-Şâfiî. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 16 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1424/2003.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. 24 Cilt. Mekke: Dâru’t-Terbiye ve’t-Türâs, ts.
• Türkî, Abdullah b. Abdulmuhsin. “Mukaddimetü’t-tahkîk”. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. Kahire: Merkezü Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 2003.
• Vâhidî, el-Vecîz fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîz. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dâru’l-Kalem-Dâru’ş-Şemsiyye, Beyrut: 1415/1994.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez- et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dâru’l Hadîs, 1426/2006.
• Zehebî, el-Muğnî fi’d-duafâ. thk. Nureddin Itr. Katar: Dâru İhyâi’t-Türâs, ts.
• Zehebî. Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed El Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife li’t-Tıbâ‘i ve’n-Neşr, 1383/1963.
• Zehebî. Tezkiretü’l-huffâz. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Zehebî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Beşşar Âvvâd. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garb el-İslâmî, 1424/2003.