A DESCRİPTİVE ANALYSİS OF THE PLACE OF THE NARRATİONS ON THE BATTLE OF THE CAMEL İN CLASSİCAL HADİTH LİTERATURE

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 42 - 64, 30.06.2025

Abdurrahım Yesılmen

https://doi.org/10.71083/rusuhder.1665398

Öz

The Battle of the Camel (36/656), the first armed conflict among Muslims, took place between the fourth Rightly Guided Caliph, ʿAlī ibn Abī Ṭālib, and the faction led by ʿĀʾishah, Ṭalḥah ibn ʿUbayd Allāh, and Zubayr ibn al-ʿAwwām. Initially a political confrontation, this battle later became a focal point for theological debates on fundamental issues such as the boundary between faith (īmān) and disbelief (kufr), divine predestination (qadar), and human free will (ikhtiyār). Due to its historical significance, numerous works titled Kitāb al-Jamal were compiled, bringing together various narrations (riwāyāt) concerning the event. Classical ḥadīth collections also contain reports on different aspects of the battle; while some, such as al-Muṣannaf of Ibn Abī Shaybah, allocated independent chapters to these reports, others did not categorize them under distinct headings but instead included them within sections such as Maʿrifat al-Ṣaḥābah, Manāqib, Faḍāʾil, and Fitan. This study examines the extent to which the Battle of the Camel is covered in classical ḥadīth compilations, the thematic contexts in which these narrations appear, and the perspectives of leading ḥadīth scholars regarding their authenticity and interpretation.

Anahtar Kelimeler

Battle of the Camel , Supporters of the Camel , Hz. Ali , Companion , Hadith

Cemel Vak’ası Rivâyetlerinin Klasik Hadis Kitaplarındaki Yeri Üzerine Bir İnceleme

Öz

Müslümanların kendi aralarında yaptığı ilk savaş olan Cemel Savaşı (36/656), dördüncü râşid halîfe Hz. Ali ile Hz. Âişe, Talha b. Ubeydullah ve Zübeyr b. Avvâm’ın öncülük ettiği Cemel Ashâbı arasında gerçekleşmiştir. Başlangıçta siyasî bir nitelik taşıyan Cemel Vak’ası, iman-küfür sınırı, kader, irade hürriyeti gibi önemli itikadî meselelerin tartışılmasına zemin hazırlamıştır. Cemel Vak’ası’nın tarihî önemine binaen, bu hâdiseye dair rivâyetleri bir araya getiren Kitâbü’l-Cemel adlı pek çok eser yazılmıştır. Klasik hadis kitaplarında da Cemel Vak’ası’nın farklı yönleri ile ilgili rivâyetlere yer verilmiştir. İbn Ebî Şeybe’nin Musannef’i gibi bazı hadis kitaplarında Cemel Vak’ası rivâyetlerine müstakil bölüm veya bab başlıkları tahsis edilmiştir. Hadis kitaplarının çoğunluğunda ise ilgili rivâyetlere ayrı başlık ayrılmamış, Ma’rifetü’s-sahâbe, Menakıb, Fezâil ve Fiten gibi bölümlerde nakledilmiştir. Bu çalışmada klasik hadis kitaplarında Cemel Vak’ası hakkındaki rivâyetlere ne ölçüde yer verildiği, ilgili rivâyetlerin hangi konularla ilişkili olarak aktarıldığı ele alınmıştır. Ayrıca önde gelen hadis âlimlerinin Cemel Vak’ası rivâyetleri hakkındaki görüşlerine dair değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cemel Vak’ası , Cemel Ashâbı , Hz. Ali , Sahâbe , Hadis

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. nşr. Heyet. 10 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 1437/2013.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. thk. Şu’ayb el-Arnavût vd. 50 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Fezâilü’s-sahâbe. thk. Vasiyullah b. Muhammed Abbâs. 2 Cilt. Beyrût: y.y., 1404/1983.
• Ali Haydar Efendi, Küçük. Teshîlü’l-ferâiz. nşr. Orhan Çeker. Konya: Tekin Kitabevi, ts.
• Aynî, Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâʾi’t-Turâŝi’l-Arabî, ts.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahya. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Riyaz Ziriklî, Süheyl Zekkâr. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996/1417.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. Müsned: el-Bahrü’z-zehhâr. nşr. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullâh vd. 20 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1418-1430/1988-2009.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâ’îl. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Mustafâ Dîb el-Buğâ. 7 Cilt. Dımaşk: Dâr İbn Kesîr, 1414/1993.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as. Sünenu Ebî Dâvûd. thk. Şu’ayb el-Arnavût vd. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 169-175. Erişim 21 Mart 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/hariciler
• Galâbî, Muhammed b. Zekeriyyâ. Vak’atü’l-Cemel. thk. Muhammed Hasan Âl-Yâsîn. Bağdat: Matba’atü’l-Me’ârif, 1390/1970.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîheyn. nşr. Heyet. 8 Cilt. b.y.: Dâru’t-Te’sîl, 1435/2014.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. thk. Sa’d b. Nâsır eş-Şesrî. 25 Cilt. Riyad: Dâru Kunûzi İşbîliyâ, 1436/2015.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî vd. 13 Cilt. Kahire: y.y., 1407/1986.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân: el-Müsnedü’s-sahîh ale’t-tekâsîm ve’l-envâ’. thk. Mehmet Ali Sönmez-Halis Aydemir. 8 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2012/1433.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. thk. Şu’ayb el-Arnavût vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 1430/2009.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali. el-Mevzû’ât. nşr. Nureddin Boyacılar. 3 Cilt. Riyad: Eḍvâ’ü's-Selef, 1418/1997.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Se’âdât Mecdüddin el-Mübârek. en-Nihâye fî garibi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî-Mahmûd Muhammed Tanâhî. 5 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1399/1979.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebû Ya‘kûb. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1417/1997.
• Karakaş, Mücahit. Mihne Döneminde Sahâbe: Adâlet ve Fazîlet Tartışmaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Kelpetin, Mahmut. “Cemel Vakʻasıʼna Farklı Bir Yaklaşım: Linda D. Lau Örneği”. Tarih Dergisi 54 (Aralık 2013), 21-37.
• Ma’mer b. Râşid, Ebû Urve Ma’mer b. Râşid es-San’ânî. el-Câmi’ (Abdürrezzâk b. Hemmâm’ın Musannef’inin ekinde). nşr. Habîbu’r-Rahmân el-A’zamî. 2 Cilt. Beyrût: y.y., 1403/1982.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah Mâlik b. Enes el-Yemenî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 cilt. Beyrût: y.y., 1412/1991.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şu’ayb. Sünenü’n-Nesâî: el-Müctebâ. nşr. Heyet. 8 Cilt. b.y.: Dârü’r-Risâleti’l-İlmiyye, 1439/2018.
• Sezgin, Fuat. Târîhü’t-türâsi’l-Arabî. trc. Mahmûd Fehmî Hicâzî. 4 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1411/1991.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. el-Le’âli’l-masnû’a fi’l-ehâdîsi’l-mevzû’a. thk. Abdurrahman Salâh Avîda. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmi’u’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1416/1996.
• Yâkût el-Hamevî. Ebû Abdullah Şihâbüddîn Yâkût b. Abdullâh. Mu’cemü’l-üdebâ’: İrşâdü’l-erîb ila ma’rifeti’l-edîb. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1414/1993.
• Yüksel, Mücahit. “Hav’eb Köpeklerinin Havlaması Olayıyla İlgili Rivâyetlerin Sened ve Muhteva Değerlendirmesine Dâir Bazı Tespitler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/1 (2021), 5-21.