CovidD-19’un Renal Sistem Üzerine Etkileri: Akut Böbrek Yetersizliği ve Hemşirelik Bakımı

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 39 - 48, 28.08.2023

Ülkü Yılmaz , Nuray Enç

Öz

Yeni koronavirüs (SARS-CoV-2), Aralık 2019’da Çin’in Wuhan kentinde pnömoni salgını şeklinde ortaya çıkarak hızla dünyaya yayılmaya başlamıştır. COVID-19 hastalığı en çok akciğer olmakla beraber böbrek, kalp, sindirim sistemi, kan ve sinir sistemi gibi birden çok organ ve sistemi etkilemektedir. Tutulum meydana gelen organlar içinde böbreklerin de yer alması nedeni ile akut böbrek yetersizliği (ABY) olgularında hemşirelik bakımı ciddi önem taşımaktadır. Eşlik eden risk faktörleri, solunum yetmezliği ve mekanik ventilasyon gereksinimi nedeni ile mortalite oranı yükselmektedir. Bu nedenle ABY’nin önlenmesi önem kazanmaktadır. Bu derlemenin amacı COVID-19 hastalığının böbrek üzerindeki etkilerini tedavi ve bakım yöntemlerini güncel veriler doğrultusunda incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Akut Böbrek Yetersizliği, Covid-19, Hemşirelik Bakımı, Renal Sistem

Kaynakça

• 1. Zu ZY, Jiang MD, Xu PP, et al. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): a perspective from China. Radiology, 2020;296(2), E15-E25. https://doi.org/10.1148/radiol.2020200490
• 2. WHO Coronavirus Diseade Dashboard. https://covid19.who.int/ , Erişim: 10.12.2022
• 3. Ahmadpoor P, Rostaing L. Why the immune system fails to mount an adaptive immune response to a Covid‐19 infection. Transplant International, 2020;33 (7), 824-825.
• 4. Dhama K, Khan S, Tiwari R, Sircar S, Bhat S. Coronavirus Disease 2019 –COVID-19. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7405836/pdf/CMR.00028-20.pdf. Erişim: 03.01.2021
• 5. Sardu C, Gambardella J, Morelli MB, Wang X, Marfella R. Hypertension, Thrombosis, Kidney Failure, and Diabetes: Is COVID-19 an Endothelial Disease? A Comprehensive Evaluation of Clinical and Basic Evidence. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7290769/pdf/jcm-09-01417.pdf. Erişim: 03.01.2021
• 6. Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study. The Lancet, 2020; 395(10229): 1054-1062. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30566-3
• 7. Cheng Y, Luo R, Wang K, Zhang M, Wang Z. Kidney disease is associated with in-hospital death of patients with COVID-19. Kidney Int, 2020; 97(5): 829–38. https://doi.org/10.1016/j.kint.2020.03.005
• 8. Richardson S, Hirsch JS, Narasimhan M, et al. Northwell COVID-19 Research Consortiu. Presenting characteristics, comorbidities, and outcomes among 5700 patients hospitalized with COVID-19 in the New York City area. JAMA 2020 May 26;323(20):2052-2059. doi: 10.1001/jama.2020.6775.
• 9. Lai CC, Ko WC, Lee PI, Jean SS, Hsueh PR. Extra-respiratory manifestations of COVID-19. International Journal of Antimicrobial Agents, 2020; 56(2), 106024. Int J Antimicrob Agents 2020 Aug;56(2):106024. doi: 10.1016/j.ijantimicag.2020.106024.
• 10. Li Z, Wu M, Guo J, Yao J, Liao X. Caution on Kidney Dysfunctions of 2019-nCoV Patients, medRxiv. 2020 doi: 10.1101/2020.02.08.20021212.
• 11. Topbaş E. Covid-19 Sürecinde Böbrek Yetmezliği Olan Hastanın Yoğun Bakım Yönetimi. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi, 2020;24(EK-1):61-67.
• 12. Report-COVID-2019_20_marzo_eng.pdf (iss.it) Erişim: 19/04/2023.
• 13. Dhama K, Khan S, Tiwari R, et al. Coronavirus Disease 2019 –COVID, Clin Microbiol Rev., 2020 Jun 24;33(4):e00028-20. doi: 10.1128/CMR.00028-20.
• 14. Yalameha B, Roshan B, Bhaskar L, Mohmoodnia L. Perspectives on the relationship of renal disease and coronavirus disease, Journal of Nephropharmacology, 2019;9(2), e22-e22. doi: 10.34172/npj.2020.22
• 15. Pan XW, Xu D, Zhang H, Zhou W, Wang LH. Identification of a potential mechanism of acute kidney injury during the COVID‐19 outbreak: a study based on single‐cell transcriptome analysis. Intensive Care Med, 2020;1‐3. doi.org/10.1007/s00134-020-06026-1.
• 16. Malha L, Mueller FB, Pecker MS, Mann SJ, August P. COVID‐19 and the renin‐angiotensin system. Kidney Int Rep, 2020;5:563‐565. doi: 10.1016 / j.ekir.2020.03.024.
• 17. Li X, Geng M, Peng Y, Meng L, Lu S. Molecular immune pathogenesis and diagnosis of COVID-19. J Pharm Anal, 2020;10(2):102-108. doi.org/10.1080/07391102.2020.1772108
• 18. Pei G, Zhang Z, Peng J, 4 Liu L, Zhang C. Renal involvement and early prognosis in patients with COVID‐19 pneumonia. J Am Soc Nephrol, 2020;31(6),1157‐1165. https://doi.org/10.1681/asn.2020030276.
• 19. Mangalmurti N, Hunter CA. Cytokine storms: understanding COVID‐19. Immunity, 2020;53(1),19‐25. https://doi.org/10.1016/j.immuni.2020.06.017.
• 20. Li H, Liu L, Zhang D, Xu J, Dai H. SARS‐CoV‐2 and viral sepsis: observations and hypotheses. The Lancet, 2020;395, 1517‐1520. https://doi.org/10.1016/s0140-6736(20)30920-x.
• 21. Ronco C, Reis T. Kidney involvement in COVID‐19 and rationale for extracorporeal therapies. Nat Rev Nephrol, 2020;16, 308‐310. https://doi.org/10.1038/s41581-020-0284-7.
• 22. Farouk SS, Fiaccadori E, Cravedi P, Campbell VN. COVID 19 and the kidney: what we think we know so far and what we don’t. Journal of Nephrology, 2020;33:1213-1218. https://doi.org/10.1007/s40620-020-00789-y.
• 23. Yang X, Tian S, Guo H. Acute kidney injury and renal replacement therapy in COVID-19 patients: A systematic review and meta-analysis. International Immunopharmacology, 2021; 90, 107159, https://doi.org/10.1016/j.intimp.2020.107159.
• 24. Zheng X, Zhao Y, Yang L. Acute Kidney Injury in COVID-19: The Chinese Experience. Seminarsin nephrology, 2020; (Vol. 40, No. 5, pp. 430-442). https://doi.org/10.1016/j.semnephrol.2020.09.001
• 25. Yang X, Yu Y, Xu J, et al. Clinical course and outcomes of critically ill patients with SARS-CoV-2 pneumonia in Wuhan, China: a single-centered, retrospective, observational study. The lancet respiratory medicine, 2020;8(5), 475-481.https ://doi.org/10.1016/S2213 -2600(20)30079 -5
• 26. Fei Z, Tin, Y, Ronghui D, et al. (Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study. Lancet, 2020; 395(10229), 1054-1062. https ://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30566 -3
• 27. Gabarre P, Dumas G, Dupont T, et al. Acute kidney injury in critically ill patients with COVID-19. Intensive care medicine, 46, 1339-1348. https://doi.org/10.1007/s00134-020-06153-9.
• 28. Cheng Y, Luo R, Wang K, Zhang M, Wang Z. Kidney disease is associated with in-hospital death of patients with COVID-19. Kidney International, 2020;97, 829–838. https://doi.org/10.1016/j.kint.2020.03.005.
• 29. Ahmed AR, Ebad CA, Stoneman S, Satti MM, Conlon PJ. Kidney injury in COVID-19. World J Nephrol, 2020; 9(2): 18-32. 10.5527 / wjn.v9.i2.18.
• 30. Adapa S, Aeddula NR, Konala VM, Chennad A, Naramalaf S. COVID-19 and renal failure: challenges in the delivery of renal replacement therapy. J Clin Med Res, 2020;12(5):276-85. doi: 10.14740 / jocmr4160
• 31. Lala A, Johnson KW, Januzzi JL, et al. Mount Sinai COVID Informatics Center. Prevalence and impact of myocardial injury in patients hospitalized with COVID-19 infection. Journal of the American college of cardiology, 2020;76(5), 533-546. doi: 10.1681 / ASN.2020050615.
• 32. Hirsch JS, Ng JH, Ross DW, Sharma P, Shah HH. Acute kidney injury in patients hospitalized with COVID-19. Kidney International, 2020;98,209–218. https://doi.org/10.1016/ j.kint.2020.05.006
• 33. Adapa S, Aeddula NR, Konala VM, Chennad A, Naramalaf S. COVID-19 and renal failure: challenges in the delivery of renal replacement therapy. J Clin Med Res, 2020;12(5):276-85. doi: 10.14740 / jocmr4160
• 34. Enç N. İç Hastalıkları Hemşireliği, Nobel Tıp Kitapevi İstanbul; 2017, s.229-258.
• 35. https://www.nefroloji.org.tr/folders/file/kitap/temel_nefroloji_2019.pdf Erişim:08.12.2022
• 36. Alp E. Enfeksiyon Hastalıkları, Nobel Tıp Kitapevi, İstanbul; 2013. s. 469.
• 37. Enç N, Can G. İç Hastalıkları Hemşireliği Uygulama Öğrenci Eğitim Modülü, Nobel Tıp Kitapevi, İstanbul; 2015. s.12.
• 38. Ovayolu Ö, Ovayolu N. Akut Böbrek Yetmezliği ve Hemşirelik Yaklaşımı. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 2011; 8(1): 1-5.
• 39. Ulu S, Kazan S, Güngör Ö. Hipotansiyon Tedavisi: Doğru Bilinen Yanlışlar ve Vazopressör Ajanların Güncellenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 2020; 15(1), 52-57.
• 40. Sezen A. Diyaliz Hemşireliği, Nobel Tıp Kitapevi, İstanbul; 2014. s. 296.
• 41. Aydın ŞÖ. Yoğun Bakımda Karşılaşılan Kanama Bozuklukları, http://www.thd.org.tr/thdData/Books/679/yogun-bakimda-karsilasilan-kanama-bozukluklari-seniz-ongoren-aydin.pdf, Erişim: 25.11.2022.
• 42. Tuğçe A, Betül Ö, Kaptan D, Yeter K, Öztürk H. COVID-19 tanısı olan hastanın uluslararası hemşirelik uygulaması sınıflandırma sistemine göre hemşirelik bakımı: olgu sunumu. Güncel Hemşirelik Araştırmaları Dergisi, 2021;(1), 32-43.
• 43. Dağlı DA, Büyükbayram A, Arabacı LB. COVID-19 tanısı alan hasta ve ailesine psikososyal yaklaşım. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2021; 5(2), 191-195. 44. Dürüst Ç. Covıd-19 Sürecinin Psikososyal Açıdan Değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Sanat Araştırmaları, 2021; 1(1), 41-55.
• 45. Engin E. Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği (Bakım Sanatı), İstanbul Medikal Yayıncılık, 2014; s.277–309
• 46. Oflaz F. Psikiyatri Hemşireliği İleri Düzey Uygulamalar için Psikoterapi, Ankara Nobel Tıp Kitapevi, Ankara;2020; s.470–495. 47. Azoulay E, Kentish-Barnes N. A 5-point strategy for improved connection with relatives of critically ill patients with COVID-19. The Lancet. Respiratory Medicine, 2020;8(6), e52. doi:10.1016/S2213-2600(20)30223-X
• 48. Back A, Tulsky JA, Arnold RM. Communication skills in the age of COVID-19. Ann Intern Med 2020 Jun 2;172(11):759-760. doi: 10.7326/M20-1376. Epub 2020 Apr 2.