Presenteism İle Algılanan Sosyal Destek, Tükenmişlik Arasındaki İlişki: Adana İlinde Bir Alan Araştırması

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 6, 155 - 173, 20.08.2018

İsmail Bakan , İnci Fatma Doğan , Makbule Oğuz Mehtap Koçdemir

Öz

Presenteism, kişilerin, yoğun iş yükü, işlerini kaybetme endişesi, bir konuda karar verme yetkisinin olmaması, yöneticisinin desteğini alamaması gibi çeşitli durumlara bağlı olarak rahatsızlığı olmasına rağmen işe gitme zorunluluğu hissetmesi durumudur. Presenteism sonucunda, kişilerde tükenmişlik duyguları, fiziksel sorunlar, sağlık sorunları ve bunlara bağlı olarak performans düşüklüğü ve çeşitli ruhsal problemler ortaya çıkmaktadır. Günümüzde yaygın olarak karşımıza çıkan tükenmişliğin önemi, işgören ve işveren açısından yarattığı olumsuz sonuçlarda yatmaktadır. Çalışanın sağlığını kaybetmesine ve moralinin bozulmasına neden olan tükenmişlik, çalışma hayatı üzerinde bazı olumsuz etkilere sahiptir. Çalışanlarda işle ilgili gerginlik, iş doyumunun azalması ve verimsizlik gibi fiziksel ve psikolojik bazı sorunların ortaya çıkmasına neden olan, çalışanların çalışma hayatını olumsuz etkileyen tükenmişlik halini ortadan kaldırmak anlamında, bireyin sağlığını sürdürmesi için sosyal destek önemli bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. 
Bu çalışma kapsamında da presenteismin alt boyutları olan iş odaklı presenteism ve psikolojik odaklı presenteismin tükenmişlik ve sosyal destek ile arasındaki ilişki belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaç doğrultusunda Adana ilinde sağlık sektöründe faaliyet gösteren özel hastanelerde bir anket çalışması gerçekleştirilmiş ve anket sonucu elde edilen veriler SPSS programı aracılığıyla analiz edilmiştir. Sonuçta katılımcıların iş odaklı presenteism algısının arttıkça tükenmişlik düzeylerinin azaldığı bulgusuna ulaşılmıştır. Bunun yanında katılımcıların psikolojik odaklı presenteism algısı ile sosyal destek ve tükenmişlik düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkinin olmadığı tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Presenteism, Sosyal Destek

Kaynakça

• Aksüllü, N. ve Doğan, S. 2004. Huzurevinde Ve Evde Yaşayan Yaşlılarda Algılanan Sosyal Destek Etkenleri İle Depresyon Arasındaki İlişki, Anadolu Psikiyatr Dergisi, 5:ss.76–84. Ardıç, K. ve Polatçı, S. 2008. Tükenmişlik Sendromu Akademisyenler Üzerinde Bir Uygulama (GOÜ Örneği), Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10 / 2 (2008): ss.69-96. Arı, G.S. ve Bal, E.Ç. 2008. Tükenmişlik Kavramı: Birey ve Örgütler Açısından Önemi, Yönetim ve Ekonomi, 15/1 (2008): ss.131-148. Aronsson, G., Gustafson, K. and Dallner, M. 2000. Sick But Yet At Work: An Empiricial Study of Sickness Presenteeism, Journal of Epidemology and Commutiny Health, 54: pp.502-509. Arslaner, E. 2015. “Otel İşletmelerinde Presenteeism Sorunu: Algılanan Örgütsel Destek Ve İş-Aile Çatışması Açısından Bir İnceleme”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. Arslaner, E. ve Boylu, Y. 2015. İş Hayatında Presenteeism: Otel İşletmeleri Açısından Bir Değerlendirme, Journal of Business Research Turk, 7 (4): ss.123-136. Aydın, A., Kahraman, N. ve Hiçdurmaz, D. 2017. Hemşirelik Öğrencilerinin Algılanan Sosyal Destek ve Psikolojik İyi Olma Düzeylerinin Belirlenmesi, Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 2017;8(1): ss.40–47. Baysal, İ.A., Baysal, G., Aksu, G. ve Aksu, N. 2014. Presenteeısm (İşte Varolmama Sorunu) İle Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişki: Adnan Menderes Üniversitesi Akademik Personeli Üzerinde Bir Uygulama, Electronic Journal of Vocational Colleges, Ağustos 2014 BÜROKON Özel Sayısı, ss.134-152. Bergström, G., Bodin, L., Hagberg, J., Lindh, T., Aronsson, G. and Josephson, M. 2009. Does Sickness Presenteeism Have an Impact on Future General Health?, Int Arch Occup Environment Health, 82: pp.1179-1190. Bierla, I., Huver, B. and Richard, S. 2013. New Evidence on Absenteeism and Presenteeism, The International Journal of Human Resource Management, 24(7): pp.1536-1550. Biron, C., Brun, J.P., Ivers, H. and Cooper, C.L. 2006. At Work But Ill: Psychosocial Work Environment and Well-Being Determinants of Presenteeism Propensity, Journal of Public Mental Health, 5 (4): pp. 26-37. Böckerman, P. and Laukkanen, E., 2009. Presenteeism In Finland Determinants By Gender And The Sector Of Economy, Ege Academic Review 9(3): pp.1007-1016. Budak, G. ve Süregevil, O. 2005. Tükenmişlik ve Tükenmişligi Etkileyen Örgütsel Faktörlerin Analizine İlişkin Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama, D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi ,20(2): ss.95-108. Burke RJ, Greenglass ER, Schwarzer R. 1996. Predicting teacher burnout over time: Effects of work stress, social support, and self-doubts on burnout and its consequences. Anxiety Stress Coping. 9 (3): pp.261-275. Cankül, D., Temizkan, S. P. ve Cankül, I. 2017. Yiyecek İçecek İşletmelerinde İşte Varolamama (Presenteeism), Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5/4 (2017): ss.326-346. Chatterji, M. and Tilley, C. J. 2002. Sickness, Absenteeism, Presenteeism, and Sick Pay, Dundee Discussion Papers in Economics, Department of Economic Studies, University of Dundee, Working Paper No. 117. Chern Wan, H., Downey, L.A. and Stough, C. 2014. Understanding Non-Work Presenteeism: Relationships Between Emotional Intelligence, Boredom, Procrastination and Job Stres, Personality And Individual Differences, 65: pp. 86-90. Cheuk, W.H; Wong, K.S; Rosen, S. 1994. The Effects of Spurning and Social Support on Teacher Burnout. Journal of Social Behavior and Personality. 9(4): pp.657-664. Cooper, C.L. (1998). The Changing Nature of Work, Community Work and Family, 1(3): pp.313-317. Çakır, Y. ve Palabıyıkoğlu, R. 1997. Gençlerde Sosyal Destek-Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinin Güvenirlik Ve Geçerlik Çalışması, Kriz Dergisi, 5(1): ss.15-24. Çam, Z., Deniz, K.Z. ve Kurnaz, A. 2014. Okul Tükenmişliği: Algılanan Sosyal Destek, Mükemmeliyetçilik ve Stres Değişkenlerine Dayalı Bir Yapısal Eşitlik Modeli Sınaması, Eğitim ve Bilim, 39(173): ss.312-327. Çiftçi, B. 2010. İşte Var Ol(Ama)Ma Sorunu ve İşletmelerin Uygulayabileceği Çözüm Önerileri. Çalışma ve Toplum, 2010/ 1. Çoban, Ö. 2015. Örgütsel Davranışta Güncel Konular-1, Baskı (Editörler: D. Küçükaltan, Ş.A. Tükeltürk & G. Ç. Gürkan) içinde Örgütsel Davranışta Güncel Konular, Ankara: Detay Yayıncılık. Çoban, Ö. ve Harman, S. 2012. Presenteeism: Nedenleri, Yarattığı Örgütsel Sorunlar ve Çözüm Önerileri Üzerine Bir Alanyazın Taraması, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 23: ss.157-178. De Beer, L.T. 2014. The effect of Presenteeism-Related Health Conditions On Employee Work Engagement Levels: A Comparison Between Groups. SA Journal of Human Resource Management/SA Tydskrif vir Menslikehulpbronbestuur, 12 (1). Demerouti, E., Le Blanc P.M., Bakker, A.B., Schaufeli, W.B., Hox, J. 2009. Present But Sick: A Three-Wave Study On Job Demands, Presenteeism And Burnout, 14(1): pp.50-68. Demirbulut, Ö.G. ve Bozok, D. 2015. Presenteeism (İşte Varolamama) ile Yaşam Doyumu, Fiziksel ve Ruhsal İyilik Halinin Etkileşimine Yönelik Seyahat Acentası İşgörenleri Üzerinde Bir Araştırma, Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16 (27) ss. 7-13. Eastburg, M.C., Williamson, M., and others 1994. Social Support, Personality, and Burnout in Nurses. Journal of Applied Social Psychology, 24(4): pp.1233-1250. Eker, D., Arkar, H. ve Yaldız, H. 2001. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği’nin Gözden Geçirilmiş Formunun Faktör Yapısı, Geçerlik ve Güvenirliği, Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1): ss.17-25.
• Emhan, A., Kula, S., & Töngür, A. (2013). Yapısal eşitlik modeli kullanılarak yönetici desteği, örgütsel bağlılık, örgütsel performans ve tükenmişlik kavramları arasındaki ilişkilerin analizi: Kamu sektöründe bir uygulama. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 31(1).
• Epstein, J.L. 2005. “Presenteeism and Paid Sick Days”, https://www.clasp.org/sites/default/files/public/resources-and-publications/publication-1/0212.pdf adresinden 20.09.2017 tarihinde erişildi. Ferreira, A.I. and Martinez, L.F. (2012): Presenteeism And Burnout Among Teachers İn Public And Private Portuguese Elementary Schools, The International Journal of Human Resource Management, 23:20: pp.4380-4390. Freudenberger, H.J. 1974. Staff Burn-Out, Journal of Social Issues, 30(1): pp.159-165. Hamaideh, S.H. 2011. Burnout, social support, and job satisfaction among Jordanian mental health nurses. Issues in Mental Health Nursing, 32: pp.234-242. Hansen, C.D. and Andersen, J.H. 2008. Going ill to Work-What Personal Circumstances, Attitudes and Work-Related Factors Are Associated With Sickness Presenteeism?. Social Science ve Medicine, 67, 956-964. Helvacı, İ. ve Turhan, M. 2013. Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi: Silifke’de Görev Yapan Sağlık Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma, İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 1(4): ss.58-68. Hummer, J, Sherman, B. and Quinn, N. 2002. Present and Unaccounted For, Occupational Health & Safety, 71(4). Izgar, H. 2012. Endüstri ve Örgüt Psikolojisi (3. Baskı). Konya: Dizgi Ofset. Kılıç, B. 2018. “İşyerinde Yalnızlık ve İşyerinde Dışlanma Sarmalında Presenteeısm: Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Koçoğlu, M. 2007. “İşletmelerde Presenteeism Sorunu ve İnsan Kaynakları Yönetimi Çerçevesinde Mücadele Yöntemleri”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi S.B.E.. Koopman, C., Pelletier, K. R., Murray, J. F., Sharda, C.E., Berger, M.L., Turpin, R.S., Hackleman, P., Gibson, P., Holmes, D.M, & Bendel, T. 2002. Stanford Presenteeism Scale: Health Status and Employee Productivity, Joeb, 44(1): pp.14-20. Maslach, C. and Jackson, S.E. 1981. The Measurement of Experienced Burnout, Journal of Occupational Behavior, 2: pp.99-113. Maslach, C., Schaufeli, W.B. and Leiter, M.P. 2001. Job Burnout, Annual Review Psychology, 52: pp.397-422. Öge, H.S. ve Kurnaz, G. 2017. Presenteeism İle Sosyal Kaytarma Arasındaki İlişki: Otomotiv İşletmesinde Bir Araştırma, International Journal of Academic Value Studies (Javstudies), 3(16): ss.115-129. Polatçı, S., Ardıç, K. ve Türkan, G. 2014. Bağlılık Boyutlarının Tükenmişlik Boyutları Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi, Yönetim ve Ekonomi, 21(2): ss.281-292. Pyhältö, K., Pietarinen, J. and Salmela-Aro, K. 2011. Teacher-working environment fir as a framework for burnout experienced by Finnish teachers. Taching and Teacher Education, 27: pp.1101-1110. Saarvala, E. 2006. Presenteeism: The Latest Attack on Economic and Human Productivity, Human Resources Management, pp.1- 10. Santen, S. A., Holt, D. B., Kemp, J. D. and Hemphill, R. R. 2010. Burnout in medical students: Examining and associated factors. Southern Medical Journal, 103(8): pp.758-763. Seferoğlu, S.S., Yıldız, H. ve Avcı Yücel, Ü. 2014. Öğretmenlerde Tükenmişlik: Tükenmişliğin Göstergeleri ve Bu Göstergelerin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi, Eğitim ve Bilim 2014, 39(174): ss.348-364. Süren, S., Örücü, E. ve İzci, Ç. 2016. Banka Çalışanlarında Tükenmişlik ve Beş Büyük Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişki: Bir Alan Araştırması, Yönetim ve Ekonomi, 23(1): ss.247-262. Torp S., Vinje H. and Simonsen H. 2016. Works, Well-being and Presence Among Researchers, International Journal of Mental Health Promotion, 18(4): pp.199-212. Ural, A. and Kılıç, İ. 2013. Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS ile Veri Analizi, Detay Yayıncılık, 4. Baskı, Ankara. Uygur, A. ve Cankül, I. 2017. Presenteeisme Kavramsal Bakış, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(46): 78-96. Ünal, A. 2002. İşletmelerde İnsan Kaynaklarının Önemi, İnsan Kaynakları İşlevleri ve İnsan Kaynakları Yönetimi Sisteminde Ücretleme, Kamu-İş, 7(1)/2002. Yıldırım, İ. 1997. Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinin Geliştirilmesi Güvenirliği Ve Geçerliği, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13: ss.81-87. Yıldırım, M.H., Saygın, M. ve Uğuz, Ş. 2014. Effects of Presenteeism Syndrome On Employees’ Burnout Levels, Internatıonal Journal of Socıal Sciences and Humanıty Studies, 6(1): 1-10. Yılmazel, G. 2013. Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinde Algılanan Sosyal Destek ve Sağlıkla İlişkili Davranışlar, New Symposium Journal, Ekim 2013, 51(3): ss.151-157. Yürür, S. ve Sarıkaya, M. 2011. Sosyal Çalışmacıların Sosyal Destek Algılarının Tükenmişliğe Etkisi, Ege Akademik Bakış Dergisi, 11(4): ss.537-552. Zimet, G., Dahlem, N., Zimet, S. and Farley, G. 1988. The Multidimensional Sale of Perceived Social Support. Journal of Personality Assesment, 52(1): pp.30-41.