Mağrib ve Endülüs’te Hz. Peygamber (sas)’e Muhabbetin Simgeleri -Mevlidiyyât, Sahîh-i Buhârî Hatimleri ve Mescid-i Nebevî’ye Gönderilen Mektuplar-

Yıl 2022, , 25 - 40, 30.06.2022

Zehra Gözütok Tamdoğan

https://doi.org/10.47169/samer.1111765

Öz

İslâm’ın Afrika ve Endülüs topraklarına intişarıyla birlikte hayatın, dinin iki temel kaynağı olan Kur’ân-ı Kerîm ve Hz. Peygamber’in sünneti üzerine inşa edilmesi için her kesim büyük çaba harcamıştır. Hz. Peygamber’e olan muhabbet çeşitli şekillerde tezahür etmiş; zihinlerde, yüreklerde ve dillerde canlı tutulmasına dair gelenekler ihdâs edilmîştir. Doğu’dan etkilenmeler olsa da Mağrib ve Endülüs’e has merasimler de yapılmıştır. Bu merasimler saraylarda, mescidlerde, konaklarda, ribât ve zâviyelerde zengin katılımla gerçekleştirilmiştir. Bugüne kadar birçok iz kalmış olsa da bu çalışmada daha çok Endülüs ve Mağrib’deki bazı devletlerde yapılan merasimlerle devlet ricâlinin ve halkın Hz. Peygamber’e muhabbetinin simgeleri olarak seçilen mevlid-i nebîde okunan mevlidiyyât; Sahîh-i Buhârî hatimleri ve Mescid-i Nebevî’ye gönderilen mektuplar üzerinde durulacaktır. Mevlidiyyât denilen kasideler sultanların da ilgisi dolayısıyla şairlerin kıymetinin artmasına, edebî meclislerin yaygınlaşmasına, okunan şiirlerin saray duvarlarına inşa edilerek Hz. Peygamber’in hatırasını ölümsüzleştirmeye kadar geliştirilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’den sonraki kaynağımız olan hadis-i şerîflerin yazıldığı eserler arasında Mağrib ve Endülüs’te de oldukça kıymet bulan Sahîh-i Buhârî hem okunmuş, hem ezberlenilmiş hem de hatmesi için merasim gerçekleştirilmiştir. Kutsal topraklara uzak bölgeler olan bu bölgelerin sultanları ve uleması Hz. Peygamber’e olan özlem ve hasretlerini mektuplara aktarmış ve hacı kafileleriyle birlikte orada okunması amacıyla gönderilmişlerdir. Bu çalışmanın bölgenin siyer anlayışına, Peygamber tasavvuruna katkı sağlayacak çalışmalar için faydalı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Siyer, İslam Tarihi, Mağrib, Endülüs, Mevlidiyyât

Teşekkür

Emeği geçen ve geçecek olan herkese teşekkürü borç bilirim.

Symbols of Love for the Prophet (pbuh) in Maghrib and Andalusia -Mewlidiyyat, Hatim of Sahîh-i Buhari and the Letters to Medinah-

Öz

With the advent of Islam in Africa and Andalusia, the two main sources of life and religion, the Qur’an and the Prophet Muhammad (pbuh). Every sector has made great efforts to build on the Sunnah of the Prophet Muhammad (pbuh). The love for the Prophet manifested in various ways; traditions about keeping it alive in minds, hearts and languages have been established. Although there were influences from the East, ceremonies specific to Maghrib and Andalusia were also held. These ceremonies were held in palaces, mosques, ribat and lodges with rich participation. Although many traces have remained until today, in this study, the ceremonies held in some states in Andalusia and Maghrib, the state dignitaries and the people of Mevlidiyât recited in the mawlid-i nebî, which was chosen as the symbols of his love for the Prophet; It will focus on the Hatims of Sahih Bukhari and the letters sent to Masjid an-Nabawi. The odes, called Mevlidiyyat, were built on the palace walls of the recited poems and the poets’ value increased due to the interest of the sultans, the literary assemblies became widespread. It has been developed to immortalize the memory of the Prophet. Sahih-i Bukhari, which found great value in Maghrib and Andalusia among the works in which hadith-i sharifs, our source after the Qur’an, were written, was both read, memorized and a ceremony was held for its calligraphy. The sultans and ulema, which are far from the holy lands, were - they conveyed their longing for the Prophet in letters, and they were sent to be read there together with the pilgrims. It is thought that this study will be useful for studies that will contribute to the understanding of the region’s sirah and the vision of the Prophet Muhammad (pbuh).

Anahtar Kelimeler

Sirah, Islamic History, Maghreb, Andalus, Mevlidiyyat/Madh al-Nabi

Kaynakça

• Altuntaş, Mustafa Celil. “Osmanlı İlim Geleneğinde Buhârîhânlık”. Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD), 8/1 (2010), 33-67.
• Âmirî, Muhammed Beşîr Hasan Râzî. el-Envârü’l-hadâriyye mine’l-kutûfi’l-Endelüsiyye’l-yâni’a. Ammân: Dâru Gayda Li’n-Neşr, 1437/2016.
• Belevî, Ebü’l-Beka Hâlid b. İsa el-Kantûrî. Tâcü’l-mefrîk fî tahliyeti ulemâi’l-meşrık. thk. el-Hasan es-Sâih. 2 Cilt. Muhammediye: İhyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, t.y.
• Benli, Mehmet Sami. “İbnü’l-Murahhal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/140-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Cemâleddin, Muhsin. İhtifalâtü’l-mevlidi’n-Nebeyviyye fi’l-eş’ari’l-Endelüsiyye ve’l-Mağribiyye ve’l-mehceriyye. Bağdad: Dârü’l-Basrî, 1967.
• Ceran, İsmail. Mağrib’de Sa’dîler (1511-1659). İstanbul: Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1995.
• Çoban, Fatma Büşra. Endülüslü Muhaddislerin Rihleleri (Hicrî İlk Dört Asır). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• er-Risâletü’l-mülkiyye es-sâmiyye elleti veccehehâ Mevlâna Emîrü’l-Mü’minîn el-melik el-Hasan es-Sânî nasarahu’llâh ile’l-huccâci’l-meyâmîn li-mevsimi’l-hacci li-âm h.1415”. Da’vetü’l-Hak, 309-310 (Zilkâde-Zilhicce 1415/Nisan-Mayıs 1995).
• Fekâyir, Abdülkadir. “el-İhtifalâtü’d-dîniyyeti fî ahdi’s-Sultan Ebi’l-Hasan el-Merinî min hilâli kitâbi “el-Müsnedü’s-sahîhi’l-hasen.” li Muhammed b. Merzûk et-Tilimsânî”. Kâne’t-Târihiyye, 18/45 (2019), 175-184.
• İbn Ebî Dînâr, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebü’l-Kâsım er-Ruaynî. el-Mu’nis fî ahbâri Ifrıkiyye ve Tunus. Beyrut: Dârü’l-Mesire, 3. Basım, 1993.
• İbn Haldûn, et-Ta’rîf bi-İbn Haldûn ve rıhletühu garben ve şarken, 7. cilde ek olarak (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmî, 1413/1992).
• İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdullah Lisânüddîn Muhammed b. Abdillah. el-İhâta fi ahbâri Gırnâta. thk. Muhammed Abdullah İnân. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2. Basım, 1393/1973.
• “İmâmü’l-Buhârî fi’l-Mağrib”. Da’vetü’l-Hak, 222. Erişim 3 Ağustos 2020.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Câmiu’s-Sahîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/114-123. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kettânî, Yusuf. “Hatemâtü Sahîhi’l-Buhârî”. Da’vetü’l-Hak 240 (1404/1984).
• Kurârî, es-Saîd. el-Medâihü’n-nebeviyye fi’ş-şi’r-il-Endelüsî fi’l-karni’s-sâmini’l-hicrî medâmînihâ ve eşkâlihe’l-fenniyye, Lisânüddin b. el-Hatîb ve İbn Câbir “Enmûzecen”. Cezâir: Câmiatü Batna, Doktora Tezi, 1437-38/2016-17.
• Mâhî, Ali Hâmid. el-Mağrib fî asri’s-sultan Ebî İnân el-Merînî. Dârülbeyzâ: Dârü’n-Neşri’l-Mağribî, 1986.
• Makkarî, Ebü’l-Abbâs ŞihâbüddinAhmed b. Muhammed.Nefhü’t-tîbmingusni’l-Endelüsi’r-ratîb ve zikru vezîrihâ Lisânüddin İbni’l-Hatîb. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, 1388/1968.
• Makkarî, Ezhârü’r-riyâz fî ahbâri Iyâz. thk. Mustafa es-Sekka vd. Kahire -Rabat: Matbaatü Lecnetü’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr - İhyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1939-1980.
• Ma’tûk, Cemîle. “el-Mevlidiyyâtü’-n-nebeviyye fi’l-medîhi’n-nebevî el-Cezâiri’l-kadîm ve simâtühe’l-fenniyye”. Mecelletü Rufûf 1 (2018), 194-226.
• Menûnî, Muhammed.Varakât an li-hadâreti’l-Merîniyyîn. Rabat: Câmiatu Muhammed el-Hâmis, 2000.
• Özdemir, Mehmet. “Yûsuf b. Abdilmü’mîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/5-7. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 5. Basım, 2020.
• Parlak, Nizamettin. “Hz. Muhammed (a.s.) İçin Yazılan Şiirlerin Endülüs’teki Yansımaları: Kaside fî Medhi’n-Nebî Geleneği”. Akademik Siyer Dergisi, 1/2 (Haziran 2020), 69-79.
• Provençal, E. Levi. “Sahihi Buhari’nin Mağrib Nüshasının İncelenmesi” çev. Sadık Cihan. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1986), 59-76.
• Razûk, Muhammed. “Mevlây İsmâil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/455-456. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Selâvî (Nâsirî), Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Hâlid. Kitâbü’l-İstiksâ li-ahbâri’l-garbi’l-İslâmî. thk. Muhammed - Ca’fer en-Nâsirî. 8 Cilt. Dârülbeyzâ: Dârü’l-Kitâb, 1954.
• Şemrâni, Emel bint Sâlih b. Gassâb. Rıhalâtü’l-hacci ve âsâruha alâ bilâdi’s-Sûdân el-Garbî fî asri devletey Mali ve Songay (633-999/1235-1598). Suudi Arabistan: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, Doktora Tezi, 2011-2012.
• Şükürov, Qıyas. “Ebü’l-Hasan el-Merînî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-1/382-283. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Tamdoğan, Zehra Gözütok. “Ebü’l-Bekâ Belevî el-Endelüsî’nin Şehirleri-İskenderiye, Kahire, Mekke ve Medine İzlenimleri”. İLSAM Akademi Dergisi 2/1 (2022), 103-130.
• Tamdoğan, Zehra Gözütok. “Mağrib’de Mevlid-i Nebî Merâsimleri”. Dokuz Eylül İlahiyat Fakültesi Dergisi 50 (2019), 99-132.
• Temgrûtî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali. en-Nefhatü’l-Miskiyyefi’s-Sefâreti’t-Türkiyye: 1589.thk. Muhammed es-Salihî. Ebûzabî: Dârü’s-Süveydî, 2007.
• Vezzân, Hasan (Afrikalı Leon) Hasan b. Muhammed ez-Zeyyâtî. Vasfu İfrîkiyye. çev. Abdurrahman Hamîde. Riyad: y.y., 1399/1979.
• Zemâme, Abdülkadir. “Benî Merîn bi-Fâs”. el-Bahsü’l-İlmî. 27 (1397/1977), 267-276.
• Zemrî, Muhammed. “el-Mevlidiyyât beyne’l-menze’i’l-ictimâî ve’t-teğarrüdi’l-fennî”. Mecelletü’l-Fedâi’l-Meğâribî (2016), 17-27.