Sebîlürreşâd Dergisi’nde Nübüvvet Tartışmaları

Yıl 2025, Sayı: 11, 57 - 76, 15.06.2025

Halil Arslan

https://doi.org/10.47169/samer.1655101

Öz

Nübüvvet, uluhiyet ve ahiretle kelâm ilminin üç ana konusundan biridir. Peygamberlik, İslâm itikadının diğer inançlardan farkının en bariz izlendiği alandır. Peygamber aracılığıyla Allah’ın kâinat ve insana müdahalesinin sürekliliği anlamına gelen nübüvvet, son iki üç asırdır karşıt fikirlerin hücumuna daha yoğun bir şekilde maruz kalmıştır. Müslümanların Reform, Rönesans, Aydınlanma gibi fikri değişim, bilimsel gelişmeler ve iletişim yollarındaki artış ve kolaylığın etkisiyle; tanımlayan konumdan tanımlanan konumuna düşmesine denk gelen zamanda, İslam dini müntesipleri inançlarını yeni bir şekilde ifade etme gerekliliği duymuştur. Bu gerekliliğin bir ihtiyaç olup olmaması, ihtiyaç kabul edildiğinde nasıl yerine getirileceği ise tartışılmıştır. Bu tartışmalar aynı zamanda ateizm ve deizm gibi inanç karşıtı akımların güç ve yaygınlık kazandığı, teizmin etki alanının erozyona uğratıldığı zamana rastlar. Kelâm ilminin yöntemini değişen şartlara paralel olarak yenilemek gerektiği fikri özel olarak “Yeni İlm-i Kelâm” olarak isimlendirilir. Bu arayışların ifade edilip tartışıldığı mecralardan biri de zamanın gazete ve dergileridir. Yeni ilmi kelâm sahasında eser veren birçok isim aynı zamanda devrin İslamcı diye nitelenen gazete ve dergilerinde kalem oynatmıştır. Bu çalışmada etkili yayın organlarından Sırât-ı Müstakîm ve onun devamı olan Sebîlürreşâd Dergisi’nde nübüvvet bahsinin nasıl ele alındığı, yeni ilmi kelam yaklaşımının nasıl ifade edildiği literatür taraması ve doküman analizi yöntemiyle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak nübüvvet, zikredilen yayın organlarında canlı ve klasik döneme göre farklı bir üslupla savunulmuştur. Bu yayınlar sayesinde nübüvvet ile ilgili tartışmalar kamuoyunda daha çok bilinmiş ve bu yazıların seçimi ve karşıt görüşlere verilen cevaplarda yeni ilmi kelam fikrinin amaçlarının örtüştüğü sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm , Nübüvvet , Yeni İlm-i Kelâm , Sırât-ı Müstakîm , Sebîlürreşâd

Prophethood Debates in the Journal of Sebîlürreşâd

Öz

Prophethood is one of the three main subjects of theology, along with divinity and the hereafter. Prophethood is the area where the difference of Islamic faith from other faiths is most clearly observed. Prophethood, which means the continuity of God's intervention in the universe and human beings through the prophet, has been subjected to the attack of opposing ideas more intensely in the last two or three centuries. At a time when Muslims have fallen from the position of defining to the position of being defined by the impact of intellectual change, scientific developments and the increase and ease of means of communication, such as the Reformation, Renaissance and Enlightenment, the followers of Islam have felt the need to express their beliefs in a new way. Whether this necessity is a need or not, and how to fulfill it if it is accepted as a need, has been debated. These debates coincided with the time when anti-belief movements such as atheism and deism gained strength and prevalence, and the influence of theism was eroded. The idea that the methodology of kalām should be renewed in parallel with the changing conditions is specifically called “Yeni Ilm-i Kalām”. The newspapers and magazines of the time were one of the channels through which these searches were expressed and discussed. Many names who wrote in the field of new scientific theology also wrote in the newspapers and journals of the period, which were characterized as Islamist. In this study, we will examine how the issue of prophethood was handled in Sırât-ı Müstakîm, one of the influential publications, and its continuation, Sebîlürreşâd Magazine, and how the new scientific theology approach was discussed. In conclusion, prophethood was defended in these publications in a lively and different style compared to the classical period. Thanks to these publications, the debates on prophethood became more widely known to the public and it was concluded that the selection of these articles and the responses to the opposing views coincided with the aims of the new scientific theology.

Anahtar Kelimeler

Kalam , Prophethood , Yeni İlm-i Kelâm , Sırât-ı Müstakîm , Sebîlürreşâd

Kaynakça

• Abduh, Merhum Şeyh Muhammed. “Müslümanlık’da Esâslar”. çev. Mehmet Akif. Sırâtımüstakîm. 1/138-140. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2012.
• Abduh, Şeyh Muhammed. “Beşerin Vâsıta-i Risâlete İhtiyâcı”. çev. Hüseyin Mazhar. Sebilürreşâd. 18/9-11, 127-128, 141-142, 157-159, 173-175. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2019.
• Abduh, Şeyh Muhammed. “Felsefe-Kelam: İmkân-ı Vahy”. Sebilürreşad. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2018.
• Abduh, Şeyh Muhammed. “Risâlet-i Âmme”. çev. Hüseyin Mazhar. Sebîlürreşâd. 16/260-262. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2019.
• Abduh, Şeyh Muhammed - Rıza, Reşid. Menâr Tefsiri. çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: Ekin Yayınları, 2011.
• Ahmed Hamdi, Aksekili. “Garânîk Meselesi Hakkında”. Sebilürreşâd. 18/159-162, 169-172, 182-185, 199-202, 247-251, 260-264. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2020.
• Akseki, Ahmet Hamdi. “Hâtemu’l-Enbiyâ Hakkında En Çirkin Bir İsnadın Reddiyesi”. İslami Araştırmalar 6/2 (1992), 125-141.
• Alperen, Abdullah. “Muhammed Abduh’a Göre İslami Yenileşme ve Temel Dinamikleri”. Theosophia 2 (2021), 27-50.
• Amir, A. N. vd. “Muhammed Abduh’un Moderniteye Katkısı”. çev. Osman Şahin. Birey ve Toplum 3/6 (2013), 223-241.
• Ayğan, Fadıl. “Osmanlı Dönemi Nübüvvet Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14/27 (2016), 133-174.
• Bâhirü’s-Sakafî, Köprülü. “Tûfân-ı Nûh”. Sırâtımüstakim. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2014.
• Baloğlu, Adnan Bülent. “Sebîlürreşâd Dergisinde ‘Yeni İlm-i Kelâm’ Tartışmaları”. İzmirli İsmail Hakkı. ed. Mehmet Şeker - Adnan Bülent Baloğlu. 265-312. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Barlak, Muzaffer. “İtikadî Mezheplerde İlahiyyât ve Nübüvvet Bahislerinin Bütünlüğü Sorunu”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 10/2 (Güz 2017), 563-583.
• Bereket-zâde, İsmail Hakkı. “Menâkıb-ı Seniyye”. Sırâtımüstakîm 2-3/51-54-55-56-60-64-68 (16 Eylül 1909).
• Bilgin, Muharrem Samet. “Dozy’nin Tarih-i İslamîyet’ine İslamcı Dergilerde Verilen Tepkiler”. “İslam’ı Uyandırmak” Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İslamcı Düşünce ve Dergiler. ed. Lütfi Sunar. 1/165-182. İstanbul: İlem Yayınları, 2018.
• Büyükkara, Mehmet Ali. Çağdaş İslami Akımlar. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• C. V. Laytner, L. L. D. “Dîn-i Muhammedî”. Sebilürreşâd. 18/9-13. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2020.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garânîk”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 13/361-366. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996.
• Ceyhan, Abdullah. Sırat-ı Müstakîm ve Sebîlürreşad Mecmuaları Fihristi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1991.
• Dürre, Mazlum. “Nietzsche’nin Nihilizm Söylemi”. Felsefe Arkivi 52 (2020), 83-96.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. “Giriş: Bir Devri Temsîl Eden Dergi Yakın Tarihimizin Canlı Şahidi Sırâtımüstakîm- Sebîlürreşâd”. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Yakın Tarihimizin Belgesi Sırâtımüstakîm Mecmuası. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. IX-XXII. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2012.
• Düzgün, Şaban Ali. Sosyal Teoloji. Ankara: Otto, 2. Basım, 2018.
• Ekrem, Ali. “Peygamber Sevgisi”. Sebilürreşâd. 18/234-235. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2020.
• Ertuğrul, İsmail Fennî. Kitâb-ı İzâle-i Şukûk Dozy’nin Tarih-i İslâmiyet’i Üzerine Reddiyedir. ed. Ahmet Çapku. Konya: Çizgi Kitabevi, 2017.
• Evkuran, Mehmet. “Peygamberlik Kavramının Teolojik Değeri Hz. Muhammed’in Peygamberliği Ekseninde Bir İnceleme”. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu. ed. Mahfuz Söylemez. 63-74. Çorum: İslami İlimler Dergisi Yayınları, 2007.
• Gül, Ali Rıza. “Garânîk Kıssasının Reddi Üzerinden Kur’an Savunusu: Ahmed Hamdi Akseki Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2014), 1-37.
• Hatipoğlu, İbrahim. “Osmanlı Aydınlarınca Dozy’nin Târih-i İslâmiyyet’ine Yöneltilen Tenkitler”. İslâm Araştırmaları Dergisi 3 (1999), 197-213.
• İşcan, Mehmet Zeki. “Muhammed Abduh’un Nübüvvet Görüşü”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (Aralık 2006), 27-55.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelam. Ankara: Ankara Okulu, 2013.
• Kant, İmmanuel vd. Aydınlanma Nedir? çev. Mehmet Barış Albayrak. İstanbul: Albaraka Yayınları, 2. Basım, 2022.
• Kıdvay, Şeyh Müşir Hüseyin. “Mu’cize-i Muhammediyye”. Sebîlürreşâd. 25/46-49, 65-67, 97-98, 111-113. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2021.
• Macit, Abdulkadir. “Medeniyetin Kurucu Unsuru Olarak Nübüvvet Toplumun Kuruluşu Hakkında Farklı Tarih Tasavvurları”. İnsan&Toplum 10/3 (2020), 57-99.
• Manastırlı, İsmail Hakkı. Hak ve Hakikat. Daru’l-Hilafeti’l-Aliye: Sırat-ı Müstakim Matbaası, 1329.
• Menekşe, Aslı - Türcan, Galip. “Deistlerin Vahiy Karşıtlığı-Muhammed Abduh’un Vahiy/Nübüvvet Anlayışı ve Modern Kelamî Yaklaşımlar Üzerine Bir Değerlendirme”. Tevilat 3/2 (2022), 231-256.
• Naim, Babanzade Ahmet. “İlm-i Târîh, Sıdk-ı Nübüvvet-i Muhammediyyeyi Cenâb-ı Peygamber’in Sûret-i Neş’et ve Zuhûruyla İsbât Eder”. Sırâtımüstakîm. 1/144-146; 219-220; 281-283. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2012.
• Öğük, Emine. “Ahmet Hamdi Akseki’nin Kelâm Metodolojisi”. Ahmet Hamdi Akseki Sempozyumu. ed. Ahmet Ögke - Sabri Yılmaz. 193-209. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Özervarlı, M. Sait. Kelâmda Yenilik Arayışları XIX. Yüzyıl Sonu- XX. Yüzyıl Başı. Ankara: İSAM Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Özervarlı, M. Sait. “Yeni İlm-i Kelâm”. TDV İslam Ansiklopedisi. 43/427-428. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
• Said, Edward W. Şarkiyatçılık. İstanbul: Metis Yayınları, 10. Basım, 2017.
• Sancar, Faruk - Suluoğlu, Muhammet Hanefi. “Kelâmın Yenilenmesine Muhalefet Tartışmaları Üzerine Bir Tahlil”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 19/2 (2019), 589-614.
• Sırâtımüstakîm. “‘Târih-i İslâmiyet’ Hakkında”. Sırâtımüstakîm. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2012.
• Sıtkı, Hafız Mustafa. “İrtihâl-i Nebî’den Sonra Beyne’l-Müslimîn Tehaddüs Eden İhtilafât”. Sırâtımüstakîm 2/31 (11 Temmuz 1324), 75-76.
• Suâd, Ali. “Mevlidü’n-Nebî Aleyhissalâtü Vesselâm”. Sırâtımüstakîm 2/32 (01 Nisan 1909), 84-85.
• Subaşı, Necdet. “Erken Dönem İslamcı Düşüncenin ve Neşriyatın Dinin Toplumsallaşma Biçimlerine Etkileri”. “İslam’ı Uyandırmak” Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İslamcı Düşünce ve Dergiler. ed. Lütfi Sunar. 1/5-12. İstanbul: İlem Yayınları, 2018.
• Suluoğlu, Muhammet Hanefi. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kelâm İlminde Yenilenme Girişimleri. Ankara: İlâhiyât, 2024.
• Şehbenderzâde, Filibeli Ahmet Hilmi - Aksun, Ziya Nur. İslam Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 4. Basım, 2020.
• Şerefeddin. “Zeyd ve Zeyneb Meselesi”. Sırâtımüstakîm. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2014.
• Uludağ, Mehmet Emin - Polater, Deniz. “Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiye ve Mehmet Âkif”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi 6/13 (2020), 228-247.
• Westfall, Richard S. Modern Bilimin Oluşumu. çev. İsmail Hakkı Duru. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 12. Basım, 2000.
• Yavuz, Talha - Yavuz, Salih Sabri. “Modern Dönemde Hissî Mûcizelere Yöneltilen Eleştirilerin Kelâmî Açıdan Değerlendirilmesi”. Rize İlahiyat Dergisi 26 (2024), 57-73.
• Yılmaz, Yasin. “Filibeli Ahmet Hilmi’nin Tarih-i İslam Adlı Eseri Özelinde Dozy ve Müsteşriklerin İddialarıyla İlgili Bazı Mülahazalar”. Turkish Studies XII/2 (2017), 283-300.
• Yılmaz, Yasin. “Osmanlı İslâmcılık Düşüncesinde İki Öncü İsim: Muhammed Abduh ve Mehmet Âkif”. ULUM Dinî Tetkikler Dergisi 5/2 (2022), 343-374.