TIBB-I NEBEVÎ: İLÂHÎ ŞİFÂNIN KAYNAĞI VE DEĞERİ ÜZERİNE TEOLOJİK DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2020, Sayı: 1, 112 - 139, 01.01.2020

Veli Aba

Öz

Yaşadığı dönemde birçok tıbbî olaylarla karşılaşan
Hz. Peygamber çözüm olarak tek bir yöntem kullanmamıştır. Zamanla konuyla
ilgili müstakil bir literatür de ortaya çıkmış daha sonraları Tıbb-ı Nebevî
tabiriyle bu süreç farklı bir boyut kazanmıştır. Nebevî vasfı yanında beşerî
vasfı da bulunan son Elçinin tıbba dair birçok uygulama ve yöntemleri kimi
zaman bazıları tarafından asıl mecrasından çıkartılmış ve basit bir tedavi dahi
kutsalla ilişkilendirilmeye çalışılmıştır. Kimi zaman ise Hz. Peygamber’in
tıpla ilgili uygulama ve yöntemleri onun nübüvvet vasfı göz ardı edilerek
değerlendirilmiştir. Bu çalışmada Hz. Peygamber’in tıbbî uygulamalarının farklı
yönleri üzerinde yapılan tartışmalar esas alınarak ilgili rivâyetlerin kaynağı
ve değeri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sünnet, Hadis, Sağlık, Tıp, Tıbb-ı Nebevî

Tıbb-ı Nebevî Bağlamında İlâhî Şifânın Kaynağı ve Değeri Üzerine Teolojik Değerlendirmeler

Öz

Yaşadığı
dönemde birçok tıbbî olayla karşılaşan Hz. Peygamber çözüm olarak alternatif
yöntemlere başvurmuştur. Gerek bizzat uyguladığı gerekse çevresindekilere tavsiye
ettiği tedavi usûl ve yöntemlerini ihtiva eden hayli miktarda rivâyet
mevcuttur. Zamanla konuyla ilgili müstakil bir literatür de ortaya çıkmış daha
sonraları Tıbb-ı Nebevî tabiriyle bu süreç farklı bir boyut kazanmıştır. Nebevî
vasfı yanında beşerî vasfı da bulunan Hz. Peygamber’in tıbba dair birçok
uygulama ve yöntemleri kimi zaman bazıları tarafından asıl mecrasından
çıkartılmış ve basit bir tedavi dahi kutsalla ilişkilendirilmeye çalışılmış,
kimi zaman ise onun nübüvvet vasfı göz ardı edilerek değerlendirilmiştir. Bu
çalışmada Hz. Peygamber’in tıbbî uygulamalarının farklı yönleri üzerinde
yapılan tartışmalar esas alınarak ilgili rivâyetlerin kaynağı ve dinî değeri
üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Sağlık, Tıp, Tıbb-ı Nebevî

Theological Assessments on the Source and Value of Divine Healing in the Context of Tıbb an-Nabawī (Medicine of the Prophet)

Öz

Faced with many medical events during his
lifetime, the Prophet Muhammad resorted to alternative methods as a solution.
There are a large amount of hearsays that contain the treatment procedures and
methods that he himself both applied and recommended to those around him. Over
time, a self-contained literature on the subject emerged, and later this
process took on a different dimension as the term of Tıbb an-Nabawī (Medicine of the Prophet). Many medicine practices and methods of
the Prophet Muhammad who had human qualities as well as the nubuwwah ones, were
sometimes removed from the original course by some, and even a simple treatment
has been tried to be associated with the sanctity, and sometimes evaluated by
ignoring his nubuwwah qualifications. In this study, the source and religious
value of the related hearsays will be emphasized by being predicated the
discussions upon different aspects of the Prophet's medical practices.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sunnah, Health, Medicine, Tıbb an-Nabawī

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Müsned. thk. Şuab el-Arnavûd vd.. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Akpur, Hikmet. “Tıbb-ı Nebevî Hadisleri Vahiy midir? (İbn Haldûn ve Fazlurrahman’ın Tıbb-ı Nebevî Telakkilerinin Değerlendirilmesi)”. Rıhle, Ruhumuzun Mayası Tasavvuf- I -Özel Sayısı- 4/14 (Ocak-Haziran 2012), 140-159.
• Apaydın, H. Yunus. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 14/355-363. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Ateş, Ali Osman. “Hz. Peygamber’in Bilgi Kaynakları”. Adana 2015 Uluslararası İslam & Tıp Tıbb-ı Nebevi Kongresi, ed. Hasan Akkanat vd. (Adana: y.y., 2016), 377-393.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsîri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Atmaca, Veli. Tarih Boyunca İnanç Tıp İlişkisi. İstanbul: Gerekli Kitap Yayınları, 2011.
• Bağcı, H. Musa. Beşer Olarak Hz. Peygamber. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi. İstanbul: y.y., 2016.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahih. thk. Muhammed. b. Züheyr b. Nâsır. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Canan, İbrahim. Hadis Ansiklopedisi. İstanbul: y.y., ts.
• Çetin, Mustafa. “Kur’an’da Şifâ Kavramı”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1992), 67-82.
• Dârımî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman b. Fazl b. Behram b. Abdussamed. Sunen. thk. Huseyin Selim Esed ed-Dârânî. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b. İsa. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyeddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Demirci, Kadir. “İbn Kayyim’in Tıbbu’n-Nebevisinde İsnad ve Delalet Problemleri”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2009), 29-54.
• Denizkuşları, Mahmud. Kur’an-ı Kerim ve Hadislerde Tıp. İstanbul: y.y., 1990.
• Dönmez, Mustafa. “Ebû Nuaym ve et-Tıbbu’n-Nebevî İsimli Eseri Üzerine”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2007), 321-350.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Şehbe, Muhammed. Difâ ani’s-sünne ve reddü şübehi’l-müsteşrikîn ve küttâbi’l-muâsırîn. b.y.: Mektebetü’s-Sünne, 1989.
• Ekinci, Özden Kanter. “Haberin Bilgi Değeri”. Kelam Araştırmaları 7/1 (Ocak 2009), 149-470.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 14/349-352. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Ertürk, Mustafa. Filozof Tabîb Muhaddisler. İstanbul: y.y., 2007.
• Erul, Bünyamin. “Tıpla İlgili Rivâyetlerin Değeri”. Adana 2015 Uluslararası İslam & Tıp Tıbb-ı Nebevi Kongresi, ed. Hasan Akkanat vd. (Adana: y.y., 2016), 13-24.
• Fahreddîn Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb (et-Tefsîru’l-kebîr). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Fazlurrahman. İslâm Geleneğinde Sağlık ve Tıp. çev. A. Bülent Baloğlu & Adil Çiftçi. Ankara: y.y., 1997.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Abdüsselâm Abdüşşâf. b.y.: Dârul’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Genç, Mustafa. Sünnet-Vahiy İlişkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ale’s-sahihayn. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Hansu, Hüseyin. Mütevâtir Haber. Van: Bilge Adamlar Yayınları, 2008.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed. A’lâm (İ’lâm)’ul-hadîs/Şerhu sahihu’l-Buhârî. thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdirrahman Âl Suûd. Suudi Arabistan: Merkezü’l-Buhûsu’l-İlmiyye ve İhyâi Türâsi’l-İslâmiyye, 1988.
• İbn Ebî Useybia, Ahmed b. el-Kâsım b. Halîfe b. Yûnus. Uyûnu’l-enbâ fî ta¬bakâti’l-etıbbâ. thk. Nezzâr Rızâ. Beyrut: Dâru Mektebetü’l-Hayât, ts.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Fethü’l-bârî bi-şerhi sahihi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1349.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. el-Hadramî. Mukaddime. thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş. Dımeşk: y.y., 2004.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelûsî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedide, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Sahih. thk. Şuayb el-Arnavûd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. et-Tıbbu’n-nebevî. Beyrut: Dâru’l-Hilâl, ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Zâdu’l-meâd fi hedyi hayri’l-ibâd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. b.y.: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• Kahraman, Hüseyin. “Hadis Şerhinde Mezhep Faktörü”. Usûl 7/7 (2007).
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. Alternatif Hadis Metodolojisi. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2002.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî. el-Kevâkibu’d-derârî fî şerhi sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1981.
• Koç, Turan. Din Dili. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Koçkuzu, Ali Osman. Rivâyet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin İtikât ve Teşrî Yönlerinden Değeri. Ankara: DİB Yayınları, 1988.
• Kutluay, İbrahim. “Tıbb-ı Nebevî’nin Vahiy Kaynakları”. Adana 2015 Uluslararası İslam & Tıp Tıbb-ı Nebevi Kongresi, ed. Hasan Akkanat vd. (Adana: y.y., 2016), 49-61.
• Münâvî, Muhammed Abdurraûf. et-Tevkîf alâ mühimmâti’t-teârîf, Kahire: y.y., 1990.
• Müslim, Ebû Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. Sahih. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâ-i Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc şerhu sahihi Müslim bin el-Haccâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392.
• Oruçhan, Osman. “Bazı Hadisleri Anlama ve Yorumlamada Bilimsel Verilerin Kullanımı: Tarihî Arka Plan”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (Eylül 2015), 40-72.
• Oruçhan, Osman. Hadis ve Bilim. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Öz, Şaban. Hz. Peygamber’in Sîretiyle İlgili Mevzû Haberlerin Tarihî Değeri. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
• Öz, Şaban. Şîa ve Tarih. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
• Özafşar, Mehmet Emin. “Polemik Türü Rivâyetlerin Gerçek Mahiyeti”. İslâmiyat 1/3 (1998), 19-33.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadîsi Yeniden Düşünmek. Ankara: y.y., 1998.
• Öztürk, Levent “Tıbb-ı Nebevî’de Tıbbî Etik’in Meta-Etik Analizi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2004), 117.
• Polat, Selahattin. Hadis Araştırmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr. Muhtârü’s-sıhâh. thk. Yusuf Şeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1999.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâlüddîn. İtmâmu’d-dirâye li kurrâi’n-nikâye. thk. İbrahim Acûz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1985.
• Şerif, Mahmût Kudât. “Hel ehâdîsu’t-tıbbı’n-nebeviyyi vahyûn”. Meccelletü Mu’te 2002.
• Şimşek, Murat. İslam Hukukunda Bağlayıcılık Bakımından Hz. Peygamber’in Tasarrufları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Taylan, Necip. “Bilgi”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 6/157-161. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Tirmizî, Ebû İshak Muhmmed b. Îsâ b. Serve. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Hz. Muhammed (sav) ve Tıp”. Diyanet İlmi Dergi Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav) -Özel Sayı- (2003), 181-190.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 14/352-355. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Yıldırım, Enbiya. “Nebevî Tıbbın Konumu”. Adana 2015 Uluslararası İslam & Tıp Tıbb-ı Nebevi Kongresi, ed. Hasan Akkanat vd. (Adana: y.y., 2016), 37-47.