Cahiliye Arapları Namazı (Salât) Biliyorlardı

Yıl 2020, Sayı: 2, 2 - 35, 30.06.2020

M. Hanefi Palabıyık

Öz

İslam öncesi Cahiliye Araplarının bilhassa Mekkelilerin ibadet dünyası hakkında çok fazla malumat bulunmamaktadır. Bu nedenle konu, birçok açıdan olduğu gibi delalet ve mahiyet bakımından da tartışılmaktadır. Bu çalışmanın konusu, İslam öncesi Arapların namaz kılıp kılmadıkları veya bildikleri/kıldıkları namazın mahiyeti veya onlarda namaz karşılığı olabilecek herhangi bir ibadetin olup olmadığı değildir. Yine bu çalışma Arapların bildikleri ama yapmadıkları bu ibadetin/namazın, nasıl olduğu hakkında herhangi bir iddia serdetmemektedir. Bu çalışmada sadece İslam öncesi Araplarının “namaz/salât” diye bir ibadeti bilip bilmedikleri tartışılmıştır. Kanaatimiz, Cahiliye Dönemi Araplarının namazı bildiği ve hem de onu bir ibadet biçimi olarak bildikleri yönündedir. Bu çalışma, onların Hz. İbrahim’den (a) itibaren o coğrafyada devam eden veya yapılmayan/unutulan birçok adetten/ibadetten birinin de “namaz” olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Konuyla ilgili çok sayıdaki ayet, rivâyet ile erken ve muahhar kaynaklara yansıyan bilgiler mevcuttur. Tabii ki, Kur’an’ın talimatları ve Resulullah’ın sünnetleri ile namazın belli bir biçimde başladığı, geliştiği ve Resulullah döneminde bugünkü son şeklini almış olduğu bilinmektedir. Ancak bu çalışma, İslam öncesi dönemdeki namazı tespit etmeye çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Öncesi, Siyer, Arap, Cahiliye, Namaz

Jahiliyyah Arabs Knew the Prayer (Salât)

Öz

There is not much information about the world of worship of pre-Islamic Jahiliyyah Arabs especially Meccans. Therefore, the issue is discussed in terms of signification and nature as well as in many respects. Here, it is not investigated whether the pre-Islamic Arabs performed the prayer, or the nature of the prayer they performed or knew, or whether there was any prayer that could be equivalent among them. This study does not make any claims about how this worship/prayer the Arabs knew but did not do. In this study, it was discussed whether only the pre-Islamic Jahiliyyah Arabs knew a prayer called “salât”. Our opinion is that prayer is known by Jahiliyyah Arabs and they also know it as a form of worship. This study reveals that one of many practices/worship that continue or are forgotten in that geography is “prayer” (salât) since Prophet Ibrahim. There are many verses, narrations and information reflected in the early and beneficial sources about this issue. Of course, with the instructions of the Qur’an and the sunnah of the Messenger of Allah, it is known that prayer started, developed and took its final form in Prophet Muhammad. However, this study attempts to detect the prayer on the pre-Islamic period.

Anahtar Kelimeler

Sirah, Arab, Jahiliyah, Pre-Islamic, Prayer

Kaynakça

• Kur’an-ı Kerîm.
• Adıgüzel, Şükran. İlk Vahiy. İstanbul: Endülüs Yay., 2015.
• Alûsî, Seyyid Mahmud Şükri el-Bağdadî. Bulûğu’l-ereb fî ma’rifeti ahvâli’l-‘Arab. thk. Muhammed Behcet el-Eserî. 3 Cilt. Mısır: y.y., 3. Basım, 1342.
• Ateş, Ali Osman. Cahiliyye ve Ehl-i Kitap Örf ve Âdetleri. İstanbul: Beyan Yay., 1996.
• Ateş, Süleyman. Kur’an Ansiklopedisi. 30 Cilt. İstanbul: Kuba Yay., 1997.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur'an'ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Yay., 1988-1991.
• Aycan, İrfan. “Sakîf Kabîlesi ve Taif Şehrine İslâm Tarihi Açısından Bir Bakış”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (1993), 228-229.
• Aydınlı, Abdullah. “Ebû Zer el-Gıfârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yay., 1994.
• Azimli, Mehmet. Cahiliyye’yi Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2015.
• Baysa, Hüseyin. Kureyş Kervanları: Hukuk Sosyolojisi Açısından Vahiy Döneminde Ticari Hayat. İstanbul: İz Yay., 2015.
• Belâzurî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbu’l-eşrâf. 8 Cilt. Mısır: y.y., 1959.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Kütübü's-Sitte ve şurûhuhâ. 23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yay., Tunis: Dâru Sahnûn, 2. Basım, 1992.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Kur’an-ı Kerim ve Hanîfler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (1963), 81-92.
• Cevad Ali. Cahiliye’den İslam’a İbadet Tarihi. çev. Muammer Bayraktutar. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2015.
• Cevad Ali. el-Mufassal fî tarihi’l-Arab kable’l-İslam. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 3. Basım, 1980.
• Çelikkol, Yaşar. İslam Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2. Basım, 2013.
• Dârekutni, Ebû’l-Hasan Ali b. Ömer. Sünenu Dârekutnî. 4 Cilt. thk. Seyyid Abdulhaşim. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1966.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. el-Kütübü's-Sitte ve şurûhuhâ. 23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yay., Tunis: Dâru Sahnûn, 2. Basım, 1992.
• Dindi, Emrah. Kur’an’da İslam Öncesi Kültürün İzleri -Muamelat Örneği-. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2014.
• Dindi, Emrah. “Cahiliye Araplarında Ramazan Ayı, İtikâf ve Oruç”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 3/2 (2017), 27-55.
• Dindi, Emrah. “Cahiliye Dönemi’nde Malî Yükümlülükler ve Bunların Kur’ân’daki Yansımaları”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2016), 57-92.
• Dindi, Emrah. “Câhiliye Arap Hac Ritüellerinin Kur’an’daki Menâsikle Diyalektik İlişkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/1 (2017), 577-638.
• Dindi, Korkut. “Kur’an-Siyer Münasebeti Bağlamında Müşriklere Nispet Edilen Islık Çalma ve El Çırpma Ritüeli”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 30/2 (2019), 241-254.
• Diyârbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. Hasan. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetu Şa’bân, ts.
• Duman, M. Fatih. Kureyş Kabilesi -İslam Öncesi Etnik, Siyasi ve Ekonomik Yapı-. Şırnak: Şırnak Üniv. Yay., Şırnak 2017.
• Duman, Zeki. İslam’da Namaz ve Teheccüd. Ankara: Fecr Yay., 2013.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. el-Kütübü's-Sitte ve şurûhuhâ. 23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yay., Tunis: Dâru Sahnûn, 2. Basım, 1992.
• Ezrakî, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Abdillah. Ahbâru Mekke vemâ câe fîhâ mine’l-âsâr. thk. Rüşdi Salih Melhas. 2 Cilt. Mekketü’l-Mükerreme: Mektebetü’s-Sekâfe, 10. Basım, 2002.
• Fuad Abdülbaki. Mü’cemü’l-mufehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, İstanbul: Çağrı Yay., 1990.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdillah. Müstedrek ala Sahihayn. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: y.y., 1990.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nûreddin ‘Ali b. Burhâniddin. İnsânü’l-uyûn fî sîreti’l-emîni’l-me’mûn (es-sîretü’l-halebiyye). 2 Cilt. Kahire: y.y., 1964.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi (Hayatı ve Faaliyeti). çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yay., 5 Basım, 1990.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali el-Hanbelî. el-Lübâb fi ulûmi’l-kitâb. 20 Cilt. thk. Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Galib. el-Muharraru’l-vecîz fi tefsiri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselâm Abdu’ş-Şâfî Muhammed. 5 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Râzî. Tefsiru İbn Ebî Hâtim. 10 Cilt, thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. Saydâ: Mektebetü’l-Asriyye, tsz.
• İbn Habîb, Ebû Ca’fer Muhammed b. Habîb. Kitâbu’l-Muhabber. thk. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekâ-İbrahim el-Ebyârî - Abdülhafîz Şelebî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2005.
• İbn İshâk, Ebû Abdillah Muhammed b. İshâk b. Yesâr. Sîre. nşr. Muhammed Hamidullah. Konya: y.y., 1981.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. 14 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1990.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvini. el-Kütübü's-Sitte ve şurûhuhâ. 23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yay., Tunis: Dâru Sahnûn, 2. Basım, 1992.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim el-Efrîkî. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed ez-Zührî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 11 Cilt. thk. Ali Muhammed Ömer. Mısır: Mektebetü’l-Hanci, 2001.
• İbn Seyyidinnâs, Ebü’l-Feth Muhammed b. Muhammed. Uyûnü’l-eser fî fünûni’l-meğâzî ve’ş-şemâil ve’s-siyer. thk. M. el-Îd el-Hatravî-Muhyiddin Metu. 2 Cilt. Beyrut: Daru İbn Kesîr, t.y.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ebû’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Cahit Karaalp. Türkçe Meallerde Kavram Çevirileri Sorunu: Salat Kavramı Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Karaman, Abdullah. “Ta’dîl-i Erkân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/366. Ankara: TDV Yay., 2010.
• Koca, Ferhat. “Mücmel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/453-454. Ankara: TDV Yay., 2006.
• Kotan, M. Şevket. “Cahiliye Dönemi Mekke Dini: Ahmesilik”. Kur’an’ın Anlaşılmasına Katkısı Açısından Kur’an Öncesi Mekke Toplumu. ed. Mevlüt Güngör. 177-188. İstanbul: İBB Yay., 2011.
• Köksal, M. Asım. İslâm Tarihi, Hz. Muhammed Aleyhisselâm ve İslâmiyet. 18 Cilt. İstanbul: Şamil Yay., 1987-1989.
• Köse, Saffet. “Teheccüd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/323-325. Ankara: TDV Yay., 2011.
• Kuzgun, Şaban. İslam Kaynaklarına Göre Hz. İbrahim ve Haniflik. Kayseri: Se-Da Yay., 1985.
• Kuzgun, Şaban. “Hanif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/33-39. Ankara: TDV Yay., 1997.
• Makrîzî, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir. İmtâü’l-esmâ’ bimâ li’n-nebi mine’l-ahvâl ve’l-emval ve’l-hafede ve’l-metâ’. thk. Muhammed Abdülhamid en-Nemisi. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Kütübü's-Sitte ve şurûhuhâ. 23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yay., Tunis: Dâru Sahnûn, 2. Basım, 1992.
• Nesaî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. el-Kütübü's-Sitte ve şurûhuhâ. 23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yay., Tunis: Dâru Sahnûn, 2. Basım, 1992.
• Nu’mân el-Cârim. Edyânü’l-Arab fi’l-cahiliyye. Mısır: Matbaatü’s-Saâde, 1923.
• Okumuş, Mesut. “Semantik ve Analitik Açıdan Kur’an’da “Salât” Kavramı”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (2004), 2-30.
• Okuyan, Mehmet. Kuran-ı Kerim’de Çok Anlamlılık. İstanbul: Düşün Yay., 2013.
• Özel, Ahmet. “Kıble-İslâm’da Kıble”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/365-369. Ankara: TDV Yay., 2002.
• Palabıyık, M. Hanefi. “Mekke Döneminde Hz. Ali”. BELGÜ: Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2015), 125-160.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân. 10 Cilt. thk. Muhammed b. Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Soysaldı, H. Mehmet. “İslam Öncesi Mekke Toplumlarında Namaz, Zekât, Oruç ve Hac Uygulamaları”. Kur’an’ın Anlaşılmasına Katkısı Açısından Kur’an Öncesi Mekke Toplumu. ed. Mevlüt Güngör. 147-170. İstanbul: İBB Yay., 2011.
• Soysaldı, H. Mehmet. Kur’an ve Sünnet Işığında İbadet Tarihi. Ankara: TDV Yay., 1997.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Fil Hadisesi’nin Arap Yarımadasındaki Etkileri Üzerine Bir İnceleme: Ahmesilik ve Hanîflik”. Kur’an’daki Hanîf/ler ve Nasâra Üzerine Araştırmalar. ed. Fuat Aydın. 361-382. İstanbul: Fecr Yay., 2016.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. Cahiliye Arapları Namaz Kılar Mıydı?: Hz. Peygamber (sav) ve Namaz. İstanbul: Hikav Yay., 2018.
• Süheylî, Ebü’l Kâsım Abdurrahman b. Abdillah b. Ahmed. er-Ravdu’l-ünüf. 4 Cilt. thk. Mecdi b. Mansur. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Şafii, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas. er-Risale: İslam Hukukunun Kaynakları. çev. Abdulkadir Şener - İbrahim Çalışkan. Ankara: TDV Yay., 1996.
• Şâmî, Muhammed b. Yusuf es-Sâlihî. Subulu’l-hudâ ve’r-reşâd. 12 Cilt. thk. Adil Ahmed Abdulmevcud - Ali Muhammed Muavvid. Beyrut: y.y., 1993.
• Şener, Abdülkadir. “Abdest”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/68-70. Ankara: TDV Yay., 1988.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Fikr, 1987.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi’u’l-beyân fi te’vîli’l-Kur’an (Tefsiru’t-Taberî). thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemi. el-Kütübü's-Sitte ve şurûhuhâ. 23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yay., Tunis: Dâru Sahnûn, 2. Basım, 1992.
• Ünsal, Hadiye, Erken Dönem Mekki Surelerin Tahlili. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2. Basım, 2016.
• Vâhidî, Ebû’l-Hasen Ali b. Ahmed. Esbâb-ı Nüzûl. çev. Necati Tetik - Necdet Çağıl. Erzurum: İhtar Yay., ts.
• Yâkubî, Ahmed b. Ebî Ya’kub b. Ca’fer b. Vâdıh. Târîhu’l-Ya’kûbî. 2 Cilt. thk. Abdülemir Mehnâ. Beyrut: Şirketü’l-Alemi li’l-Matbuat, 2010.
• Yaşar, Mehmet. “Enfâl 35. Âyeti Çerçevesinde Câhiliye’de Mukâ, Tasdiye ve Salât”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 3/1 (2017), 173-206.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Namaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/350-351. Ankara: TDV Yay., 2006.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur'an Dili. sad. İsmail Karaçam vdd. 10 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım; Zehraveyn, t.y.
• Yıldırım, Fethi. “Cahiliyede ve İslam Döneminde Vergi (Zekât)”. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 3/3 (2019), 39-47.
• Zebîdî, Ebü’l-Abbâs Zeynüddîn Ahmed b. Ahmed ez-Zebîdî. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Ali Şirî. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1994.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslâm. çev. Muzaffer Can. 6 Cilt. İstanbul: Cantaş Yay., 1994.