İslâm Öncesi Dönemdeki Kabile İttifaklarının İslâm Tebliğine Yansıması: Huzâa-Hâşimoğulları Örneği

Yıl 2021, Sayı: 3, 80 - 94, 01.01.2021

Mustafa İyidoğan

https://doi.org/10.47169/samer.818226

Öz

Bireysel ya da toplumsal anlamda karşılaşılan sıkıntı ve sorunların üstesinden gelinebilmesi için mevcut güçlerin birleştirilmesi tarihin her döneminde karşımıza çıkan bir durumdur. Bu amaç doğrultusunda kişiler, gruplar, kabileler veya devletler farklı güçlerle ittifak ve anlaşmalar imzalamışlardır. Bu çerçevede İslâm öncesi Arap toplumunda da benzer anlaşma ve ittifaklar yapılarak çeşitli sorunlara çözüm aranmıştır. Bu dönemde kabileler arasında yapılan yardımlaşma, dayanışma, anlaşma, ittifak gibi durumlar hilf kavramıyla ifade edilmektedir. Bu ittifaklar kabileler arasında önemli birlikteliklerin oluşmasına vesile olmuş ve daha sonraki dönemlerde de varlıklarını hissettirmişlerdir. Cahiliye Dönemi’nde yapılan anlaşma ve ittifaklar sadece bu zamanı şekillendirmekle kalmamış; İslâm dininin tebliğini etkileyip, onu kısmen de olsa yönlendirmiştir. Özellikle Hz. Peygamber döneminde gerçekleşen siyasî olaylara doğrudan ya da dolaylı olarak etkileri bulunan bu anlaşmaları, İslâm öncesi dönemle bağlantılı bir şekilde okumak bunları daha anlamlı kılacaktır. Bu minvalde Hz. Peygamber ailesinin İslâm öncesi dönemde yaptığı anlaşmaların tebliğ sürecindeki siyasi olaylarda Hz. Peygamber ve Müslümanlara büyük fayda sağladığı görülmektedir. Bu makalede İslâm öncesi dönemde yapılan bu ittifaklardan Kureyş ve Huzâa kabilesi arasındaki ittifakın İslâm tebliğine olan yansımalarını ele alınacaktır. Kureyş adı altında bütün Kureyş kabilesinden ziyade, Hâşimoğulları, Hz. Peygamber ailesi ve bizzat Hz. Peygamber’in Huzâa kabilesi ile ilişkisi kast edilmiş ve karşılıklı ilişkilere bu açıdan yaklaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyer, Kureyş, İttifak, Hz. Peygamber, Huzâa

Reflection of the Tribal Alliances in the Pre-Islamic Period to the Islamic Invitation: The Khuzaʽah and Hashemites Example

Öz

Combining existing forces in order to overcome the troubles and problems encountered in an individual or social sense is a situation that occurs in every period of history. For this purpose, persons, groups, tribes or states have signed alliances and agreements with different powers. In this context, similar agreements and alliances were made in pre-Islamic Arab society and solutions to various problems were sought. During this period, situations such as assistance, solidarity agreement, and alliance between tribes are expressed in the concept of “hilf”. These alliances have led to the formation of important associations between tribes and they made their existence felt in later periods. These agreements and alliances made in the Jahiliyya Period did not only shape this period, but also they influenced the communique of the Islamic religion and partially guided it. Reading these agreements, which have direct or indirect effects on political events, especially during the time of the Prophet, in connection with the pre-Islamic period will make them more meaningful. In this context, it is seen that the agreements made by the Prophet's family in the pre-Islamic period have benefited the Prophet and Muslims greatly in the political events in the public invitation process of Islam. In this article, we will consider the reflections of the alliance between the Quraysh and the Khuzaʽah tribe, from these alliances in the pre-Islamic period, on the Islamic invitation. Instead of the entire Quraysh tribe under the name of the Quraysh, the relations of the Hashemites, the family of the Prophet and relations of the Prophet himself with the Khuzaa tribe were meant and mutual relations were approached from this point of view.

Anahtar Kelimeler

Sirah, Quraysh, Alliance, Prophet Muhammad, Khuzaʽah

Kaynakça

• Avcı, Casim. “Kureyş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/442-444. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Câbir el-Belâzurî. Ensâbu’l-eşrâf. thk. Muhammed Muhammed Tâmir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2011.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Câbir el-Belâzurî. Fütûhu’l-buldân. thk. Abdülkadir Muhammed Ali. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2000.
• Beyhakî, Ebubekir Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakî. Delâilü’n-nübüvve ve ma`rifetü ahvâli sahibi’ş-Şerî`a. thk. Abdülmu`ti Kal`acî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1988.
• Dımaşkî, Muhammed b. Salih ed-Dımaşkî. Peygamber Külliyâtı (Subulu’l-hudâ ve’r-reşâd), çev. Halil İbrahim Kaçar. 13 Cilt. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2011.
• Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. Hasan ed-Diyarbekrî. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfüsü’n-nefîs. thk. Abdullah Muhammed el-Halîlî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2009.
• Ebu’l-Kâsım Said b. Ahmed el-Endelüsî. Neşvetü’t-tarb fî târîhi’l-cahiliyyeti’l-Arab. thk. Nusret Abdurrahman. 2 Cilt. Ammân: Mektebetü’l-Aksâ, 1982.
• Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Abdullah b. Ahmed el-Ezrakî. Ahbâru Mekke. thk. Rüşdî es-Sâlih Melhasan. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, ty.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddin Muhammed b. Yakub el-Fîrûzâbâdî. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Naim el-Arkasûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2015.
• Halebî, Ebü’l-Ferec İbrahim b. Ahmed el-Halebî. İnsânu’l-`uyûn fî sîreti’l-emîni’l-me’mun. thk. Ahmed Ta`ma Halebî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma`rife, 2012.
• Harman, Ömer Faruk. “İsmail”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/26-80. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdilber. ed-Dürer fî ihtisâri’l-meğâzî ve’s-siyer. thk. Şevki Dayf. Kahire: Lecnetü İhyâi Turâsi’l-İslâmî, 2010.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdilber. el-İstî`âb fî ma`rifeti’l-ashâb. thk. Halil Memun Şeyha. Beyrut: Dâru’l-Ma`rife, 2012.
• İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih el-Endelüsî. el-`Ikdu’l-ferîd. thk. Muhammed Abdülkadir Şâhîn. 8 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2011.
• İbn Habîb, Muhammed b. Habîb el-Bağdâdî. Kitâbu’l-Münammak fî ahbâri Kureyş. thk. Hurşid Ahmed Faruk. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 2010.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Hasen et-Tunûsî. Târîhu İbn Haldûn. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2013.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Sa`îd b. Hazm. Cevâmi`u’s-sîre. thk. İhsan Abbas-Nâsiruddin Esed. Mısır: Dâru’l-Me`ârif, ty.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Abdüsselam b. Muhammed b. Ömer `Allûş. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2000.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Cemâl Sabit vd. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• İbn İshâk, Muhammed b. İshâk b. Yesâr. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2009.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1932.
• İbn Sa`d, Muhammed b. Sa`d b. Menî` ez-Zührî. Kitâbu’t-Tabakati’l-kebîr. thk. Muhammed Ali Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2012.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-Arabî, 2012.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed el-Cezerî. Usdu’l-ğâbe fî ma`rifeti’s-sahâbe. thk. Halil Memun Şeyha. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma`rife, 2009.
• Kalkaşendî, Ebu’l-Abbas Ahmed el-Kalkaşendî. Nihâyetü’l-ereb fî ma`rifeti ensâbi’l-Arab. thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Lübnânî, 1980.
• Kelâ`î, Ebu’r-Rebî` Süleyman b. Musa b. Sâlim el-Kelâ`î. el-İktifâ fî meğâzî Resûlillahi ve’s-selâseti’l-hulefâ. thk. Abdülkadir Atâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2000.
• Makdisî, Mutahhir b. Tâhir el-Makdisî. Kitâbu’l-bed’ ve’t-târîh. thk. Clément Huart-Mahmud İsmail. 6 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 2010.
• Makrîzî, Abdülkadir b. Muhammed el-Makrîzî. İmtâ`u’l-esmâ`. thk. Muhammed Abdülhamid en-Nemîsî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1999.
• Mes`ûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali el-Mes`ûdî. Mürûcu’z-zeheb ve me`âdini’l-cevher. thk. Abdülemir Ali Mühennâ. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-`alâ li’l-Matbû`ât, 2010.
• Önkal, Ahmet. “Huzâa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/431-433. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özkuyumcu, Nadir. “Hilf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/29-30. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîh’l-a`yân. thk. Muhammed Berekât-Ammâr Reyhâvî. 23 Cilt. Beyrut: Risâletü’l-Âlemiyye, 2013.
• Süheylî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed es-Süheylî. er-Ravdu’l-unf ve’l-meşre`u’r-raviy. thk. Halid Mustafa Tartûsî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2014.
• Yâkût el-Hamevî, Şihâbudîn Ebî Abdullah. Mu`cemu’l-buldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2015.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr et-Taberî. Târîhu’t-Taberî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ty.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Vâkıdî. Kitâbu’l-Meğâzî. thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed Atâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2004.
• Vehb b. Münebbih. Kitâbu’t-Tîcân fî mulûki Himyer. San‘a: Merkezü’d-Dirâsati’l-Ebhâsi’l-Yemeniyye, 1979.
• Ya`kûbî, Ahmed b. Ebî Ya`kub b. Cafer b. Vehb. Târîhu’l-Ya`kûbî. 2 Cilt. Beyrut: Daru Sâdır, ty.
• Zührî, Muhammed b. Müslim b. Ubeydullah b. Şihabuddin ez-Zührî. el-Meğâzî. thk. Süheyl Zekkâr. Şam: Dâru’l-Fikr, 1981.