Mezâhiru Te’sîri İlmi’l-Hadis fî İlmi’t-Tarih ‘inde’l-Müslimîn

Yıl 2021, Sayı: 4, 109 - 129, 30.06.2021

Beşşâr Avvâd Ma'rûf B. Abdilrezzâk Çevirmen: Oğuzhan Yıldız

https://doi.org/10.47169/samer.907825

Öz

Anahtar Kelimeler

Hadis, İslam Tarihi, İsnad, Terâcim, Ensâb

Hadis İlminin Tarih İlmine Etkisinin Tezahürleri

Öz

Hadis ilmi, başlangıcından bu yana tarihsel şartlara göre gelişmeler göstermiş, isnad ve ricâl ilmi gibi alt ilim dalları ile İslam düşüncesinin ürettiği özgün ilimler arasındaki yerini almıştır. Öte yandan Hadis ilmi tarihten lügate ilişki kurduğu ilim dallarının gelişmesine katkıda bulunmuş ve onları kendisine hizmet edecek şekilde dönüştürmüştür. Makalede, Hadis ilminin Tarih ilmine bu bağlamdaki etkilerinin tezahürleri isnad, terâcim kitapları, dünya ve genel tarih kitapları ve ensâb kitapları üzerinden ele alınmaktadır. Temelde bir hadisin ya da sözün nispet edildiği kişiye aidiyetinin tespiti için kullanılan isnad, ilk tarihçilerin çoğunun hadisçi olmasından dolayı Tarih ilmine de intikal etmiş ve tarih kitaplarında isnad, nakledilen bilginin dayanağı olarak kullanılmıştır. Hadisçilerin isnadlarda yer alan râvilerin durumunu tespit etmek için geliştirdiği tabakât ve terâcim kitaplarının yapısı ve içeriği başka ilim dallarında telif edilen tabakât kitaplarını da oldukça etkilemiştir. Söz gelimi bir sûfi tabakâtında, tercemesi verilen kişinin cerh-tadil durumuna, hadis rivayet ettiği kişilere, kendisinden rivayet edenlere ve rivayet ettiği hadislerden örneklere yer verilmiştir. Dünya tarihi ve genel tarih kitapları da Hadis ilminin tesiri ile bir dönüşüm geçirmiş ve olay merkezli tarih yazımı, yerini büyük ölçüde tercemeler üzerinden tarih yazımına bırakmıştır. Bu kitaplarda yer alan tercemelerin yapısı ve içeriğinde Hadis ilminin etkisi bariz bir şekilde görülmektedir. Son olarak Nesep ilmi de Hadis ilminin tesiri ile büyük bir dönüşüm geçirmiştir. Esasında insanların soyunu ön plana çıkarmak ve ecdadı ile iftihar etmek amacı ile geliştirdiği Nesep ilmi sosyal değişimlerin etkisi ve Hadis ilminin tesiri ile tamamen yön değiştirmiştir. Râvileri meşhur olduğu nisbeleri ile kaydetmek ve birbirinden ayırt etmek Nesep ilminin temel amacı haline gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İslam Tarihi, İsnad, Terâcim, Ensâb

The Manifestations of Effect of the Science of Hadith on the Science of History of Islam

Öz

Since its inception, the science of hadith has developed according to historical conditions and has taken its place along with its sub-sciences such as isnad and rij¬āl among the original sciences produced by Islamic thought. On the other hand, the science of hadith has contributed to the development of related branches of science from history to language and transformed them to serve itself. In this article, the manifestations of the effects of hadith on the science of Islamic history in this context are discussed through the isnad, tarājīm books, world and general history books and ansāb books. The isnad, Isnad, which is basically used to determine the belonging of a hadith or word to the person to whom it is relative, has also been transferred to the science of history, because most of the first historians are hadith scholars. Therefore, in the books of Islamic history, isnad has been used as the basis of narrations. The structure and content of the tabaqāt and tarājīm books developed by the hadith scholars to determine the status of narrators in the isnads have also greatly influenced the book of tabaqāt books written in other branches of science. For example, in a sufī tabaqāt includes situation of the person who biography was given in jarh wa ta’dīl, the people to whom he narrated the hadith, those who narrated it from him, and examples from the hadith he narrated are included. World history and general history books have also undergone a transformation with the influence of hadith science, and the event-centered historiography has been largely replaced by biography-centered historiography. The influence of the science of hadith is clearly seen in the structure and content of the biographies in these books. Finally, the science of nasab experienced a great transformation with the influence of the science of hadith. In fact, it has completely changed its direction with the effect of social changes and the science of hadith, which it developed in order to highlight the ancestry of people and to take pride in their ancestry. Distinguishing narrators from each other and recording them by their nisba, which they are famous by them, has become the main aim of the science of nasab.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Islamic History, Isnad, Tarājīm, Ansāb

Kaynakça

• Abbas, İhsan. “Mukaddime”. et-Tabakâtü’l-kübrâ. mlf. İbn Sa‘d. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• Barthold, Vasilij Viladimiroviç. Turkestan down to the Mongol İnvasion. London, 2. Basım, 1928.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. et-Tarihu’l-kebîr. Haydarâbâd, 1361.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman. es-Sünen. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslamiyye, 1434.
• Dûrî, Abdülaziz. Bahsün fî neş’eti ilmi’t-tarih inde’l-Arab. Beyrut: 1960.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsfehânî. Hilyetü’l-evliyâ. Kahire, 1938.
• Ebû Yusuf, Yakup b. İbrahim el-Kûfî. Kitabü’l-harâc. Bulak, 1302.
• Emin, Ahmed. Duha’l-İslam. Kahire, 2. Basım, 1938.
• Gibb, Hamilton Alexander Roskeen. “Bed’ü’t-te’lifi’n-nesrî”. çev. Salahaddin el-Müncid. el-Müntekâ min âsâri’l-müsteşrikîn. haz. Salahaddin el-Müncid. 127-137. Kahire: Matbaatü’l-Cenne, 1955.
• Hamevî, Yakut. İrşadü’l-erîb ilâ marifeti’l-edîb. Bağdat, 1964.
• Hatîb, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Bağdadî. el-Kifaye fî ilmi’r-rivaye. Haydarâbâd, 1357.
• Hatîb, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Bağdadî. Tarihu Bağdad. b.y., ts.
• Hatîb, Muhammed Acâc. es-Sünne kable’t-tedvin. Kahire, 1963.
• Horovitz, Josef. el-Meğâzi’l-ûlâ ve müellifûhâ. çev. Hüseyin Nassâr. Kahire, 1948.
• Hüseyin, Muhammed Kâmil. “Mukaddime”. Muvatta. mlf. Malik b. Enes. Kahire, 1951
• İbn Beşküvâl, Ebu’l-Kasım Halef b. Abdülmelik. es-Sıla fî tarihi eimmeti’l-Endelüs ve ulemâihim ve muhaddisîhim ve udebâihim. thk. İzzet el-Attâr el-Hüseynî. Kahire, 1955.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman. el-Muntazam fî tarihi’l-ümem ve mülûk. Haydarâbâd, 1357.
• İbnü’l-Esir, İzzeddin. el-Kâmil fi’t-tarih. Kahire: Münîriyye, 1357.
• İbnü’l-Esir, İzzeddin. el-Lübâb fî tehzîbi’l-Ensâb. Kahire, 1356.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Şerhu Nuhbeti’l-fiker. Kahire, 1934.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. Haydarâbâd, 1325.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemseddin. Vefeyâtü’l-a‘yân. b.y., ts.
• İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felah Abdülhay. Şezerâtü’z-zeheb. b.y., ts.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Şihabeddin. el-Bidâye ve’n-nihâye. Kahire, 1932.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Şihabeddin. İhtisaru ulûmi’l-hadis. thk. Ahmed Muhammed Şakir. b.y., 3. Basım, ts.
• İbn Mâkûlâ, Ebû Nasr Ali. el-İkmâl fî refʿi’l-irtiyâb ani’l-müʾtelif ve’l-muḫtelif mine’l-esmâ ve’l-künâ ve’l-ensâb. nşr. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî el-Yemânî. Haydarâbâd, 1963.
• İbnü’l-Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemaleddin Muhammed. Lisanü’l-Arab. b.y., ts.
• İbn Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebû Yakub. e-Fihrist. nşr. Gustav Flügel. Leipzig, 1872.
• İbnü’s-Sâbûnî, Ebû Hâmid Cemaleddin Muhammed. Tekmiletü İkmâli’l-İkmâl fi’l-ensâb ve’l-esmâ ve’l-elkâb. nşr. Mustafa Cevad. Bağdat, 1957.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kebîr. Leiden, 1940.
• İbn Tağrîberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. el-Menhelü’s-sâfî ve’l-müstevfî ba‘de’l-Vâfî. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1956.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. es-Sahih. nşr. Muhammed Fuad Abdülbâkî. Kahire, 1955.
• Nasr b. Müzâhim. Vak‘atü Sıffîn. Kahire, 1382.
• Râzî, İbn Ebû Hatim. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Haydarâbâd, 1953.
• Rosenthal, Franz. İlmü’t-tarih inde’l-Müslimîn. çev. Salih Ahmed el-Alî. Bağdat, 1963.
• Safedî, Ebu’s-Safâ Halil b. İzzeddin. el-Vâfî bi’l-vefeyât. b.y., ts.
• Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. b.y., ts.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. nşr. D. S. Margoliouth. Leiden, 1912, Tıpkıbs.
• Suyutî, Celaleddin. eş-Şemârîh fî ilmi’t-tarih. nşr. C. F. Seybold. Leiden, 1894.
• Suyûtî, Celaleddin. Tedribü’r-râvi. Kahire, 1959.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman Muhammed. Tabakâtu’s-sûfiyye. thk. Nureddin Şureybe. Kahire, 1953.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risale. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire, 1940.
• Taberî, İbn Cerir. Tarihu’r-rusûl ve’l-mulûk. Kahire: İstikâme, 1939.
• Taberî, İbn Cerir. Tarihu’r-rusûl ve’l-mulûk. thk. Ebu’l-Fazl İbrahim. Kahire, 1960-1970.
• Wellhausen, Julius. ed-Devletü’l-Arabiyye ve Sukûtuhâ. çev. Yusuf el-Uş. Dımaşk, 1956.
• Zehebî, Şemseddin. Mîzânü’l-i‘tidâl. Kahire, 1325.
• Zehebî, Şemseddin. Tarihu’l-İslam. Kahire, 1369.
• Zehebî, Şemseddin. Tezkiratü’l-huffâz. Haydarâbâd, 1333.