İbrâhim b. Sa’d (183/799) ve Kitâbü’l-Mübtede’ ve’l-Meb’As ve’l-Meğâzî Rivayetinin Ahmed b. Hanbel’in Müsned’ine Yansıması

Yıl 2022, Sayı: 6, 68 - 92, 30.06.2022

Ramazan Topal

https://doi.org/10.47169/samer.1084798

Cited By: 1

Öz

İbn İshâk’ın Sîret’i siyer alanında yazılan en önemli kitaplardan biridir. İbn İshâk’ın güvenilir bir muhaddis ve müverrih olması daha sonraki tarihlerde İslâmî ilimlerde yazılan eserlerde birçok rivayetinin yer almasında etkili olan unsurlardandır. Ayrıca bunda, onun güvenilir kabul edilen talebelerinin de etkili olduğu anlaşılmaktadır. Bunlardan biri İbrâhim b. Sa’d’dır. İbrâhim b. Sa’d sadece İbn İshâk’ın rivayetlerinin bir ravisi değildir. Ayrıca İbn İshâk’ın Sîret’inin meşhur nüshalarından birine sahiptir. İbrâhim b. Sa’d’ın Sîret’in ilk nüshasına sahip olduğu söylenmektedir. Bu husus, Sîret’i ondan sonra dinleyen Seleme b. Fazl ve Bekkâî gibi ravilerin nüshaları arasındaki farklılıkların tespiti ve Sîret’in geçirdiği aşamaların ortaya çıkarılması açısından mühimdir. Bu da İbrâhim b. Sa’d’ın nüshasının tespiti veya inşası ile mümkündür. İbrâhim b. Sa’d’ın Sîret nüshası günümüze ulaşmamıştır. Bununla beraber başta siyer ve hadis kaynaklarındaki İbrâhim b. Sa’d > İbn İshâk senedli siyer rivayetlerinin tespitiyle bu nüsha hakkında önemli bilgiler elde edilebilir. Mutâ’ Tarâbîşî’ye göre İbrâhim b. Sa’d’ın nüshası birçok âlimin eserinde erimiştir. Bununla beraber bu âlimlerden Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde İbrâhim b. Sa’d’ın nüshasından geniş bir şekilde faydalandığı tespit edilmiştir. Bu ve benzeri öne çıkan hususlar sebebiyle Ahmed b. Hanbel’in İbrâhim b. Sa’d > İbn İshâk senediyle naklettiği rivayetlerin önemi artmakta ve bunların tespiti önem kazanmaktadır. Bu makalede ilk olarak kısaca İbrâhim b. Sa’d’ın hayatı, ilmî kişiliği, eserleri ve vefatı hakkında bilgiler verilmiştir. Sonrasında Ahmed b. Hanbel’in Müsned’indeki İbrâhim b. Sa’d’ın Sîret nüshasında bulunduğu düşünülen siyer rivayetleri tespit edilmiştir. Tespit edilen rivayetler günümüze ulaşan Sîret nüshalarıyla karşılaştırılmıştır. Ayrıca Sîret nüshalarında tespit edilemeyen rivayetler hadis kaynaklarında bulunuyorsa, bu kaynaklardan bazıları kaydedilmiştir. Son olarak İbrâhim b. Sa’d’ın rivayetlerinin genel özellikleriyle alakalı öne çıkan hususlara dikkat çekilmiş ve bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmayla beraber Sîret’in İbrâhim b. Sa’d nüshasının önemli bir kısmının tespit edildiği ve çalışmanın İbrâhim b. Sa’d’ın nüshasının diğer kaynaklardaki parçalarının belirlenmesiyle bu nüshanın inşasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Siyer, Hadis, İbn İshâk, İbrâhim b. Sa‘d, Ahmed b. Hanbel

Ibrahim b. Sa’d (183/799) and Kitâb Al-Mubtada’ va’l-Mab’as va’l-Maghâzî Narration’s Reflections on Ahmad b. Hanbal’s Al-Musnad

Öz

Ibn Ishâq’s Sīrat is one of the most important and influential books written in the field of sīrah. The fact that Ibn Ishāq was considered to be a reliable muhaddis and historian. For this reason, many of his narrations were used in works written at a later date in Islamic sciences. Also, it is understood that his students, who were considered reliable, were also influential in this. One of these is Ibrahim b. Sa’d. He is not only a narrator of Ibn Ishâq’s narrations, but also he had one of the famous version of Ibn Ishâq’s Sīrat. It is said that he has the first version of Sīrat. This point is important in terms of determining the differences between the versions of the narrators like Salamah b. Fazl and Bakkāī and revealing the stages that Sīrat change or not. This is possible with the determination or construction of Ibrahim b. Sa’d’s version. The version of his Sīrat has not survived until today. In addition to this, by determining the narrations from Ibrahim b. Sa’d > Ibn Ishâq in sīrah and hadith sources, important informations about this version can be obtained. According to Mutā’ al-Tarābīshī, the version of Ibrahim b. Sa’d was dissolved in the works of many scholars. However, it has been determined that Ahmad b. Hanbal who is one of these scholars, made extensive usage of Ibrahim b. Sa’d’s version in his al-Musnad. Due to this and similar prominent issues, the importance of the narrations that Ahmad b. Hanbal narrated from Ibrahim b. Sa’d > Ibn Ishâq is increasing and their determination is gaining importance. In this article, firstly, in short, information about Ibrahim b. Sa’d’s life, scientific personality, works and death are given. Then, the sīrah narrations, which are thought to be found in Ibrahim b. Sa’d’s Sīrat version in Ahmad b. Hanbal’s al-Musnad, have been determined. The determined narrations were compared with the versions of Sîrat that have survived to until today. In addition, if the narrations, which could not be detected in Sîrat versions, are found in hadith sources, some of these sources are recorded. Finally, attention was drawn to the prominent points related to the general characteristics of Ibrahim b. Sa’d’s narrations and some evaluations were made. With this study, It is thought that a significant part of Sīrat’s Ibrâhim b. Sa’d version has been determined and this version will contribute to the construction of this version by determining the parts of it in other sources.

Anahtar Kelimeler

Sira, Hadith, Ibn Ishâq, Ibrahim b. Sa‘d, Ahmad b. Hanbal

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-’İlel ve ma’rifetü’r-ricâl. thk. Vasiyyullâh b. Muhammed Abbâs. 3 Cilt. Riyad: Dâru’l-Hânî, 1422.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Min kelâmi Ahmed b. Hanbel fî ʿİleli’l-hadîs ve maʿrifeti’r-ricâl. thk. Subhî el-Bedrî es-Sâmurâî. Riyad: Mektebetü’l-Me’ârif, 1409.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr, Riyâd Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. Delâilü’n-nübüvve ve marifetü ahvâli sâhibi’ş-şerî’a. thk. Abdülmu’tî Kal’acî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir ‘Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. et-Târîhu’l-kebîr. ed. Muhammed Abdülmu’îd Hân. 8 Cilt. Dekken: Dâiratü’l-Me’ârifi’l-’Usmâniyye, ts.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 4 Cilt. Saydâ - Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Nu’aym İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Ma’rifetü’s-sahâbe. thk. ‘Âdil Yûsuf el-’Azâzî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419.
• Ebû Ya’lâ Mevsılî, Ebû Ya’lâ Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî. Müsned. thk. Hüseyin Selîm Esed. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn, 13. Basım, 1404.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Ya’kūb b. Süfyân b. Cüvvân (Cüvân) el-. el-Ma’rife ve’t-târîh. thk. Ekrem Ziyâ’ ‘Umerî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî. Târîhu Halîfe b. Hayyât. thk. Süheyl Zekkâr. Dâru’l-Fikr, 1414.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma’rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî du’afâ’i’r-ricâl. thk. Ahmed Âdil Abdülmevcûd vd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Amr b. Garâme el-’Amrî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî. el-Âhâd ve’l-mesânî. thk. Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbire. 6 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1411.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1371.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. thk. Kemal Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. Mekârimü’l-ahlâk. thk. Mecdî Seyyid İbrahîm. Kahire: Mektebetü’l-Kur’ân, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-Mu’cemü’l-müfehres ev tecrîdü ‘esânîdi’l-kütübi’l-meşhûra ve’l-’eczâi’l-mensûra. thk. Muhammed Şekkûr el-Meyâdînî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Dekken: Matba’atü Meclisi Dâireti’l-Me’ârifi’n-Nizâmiyye, 1325.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sikât. ed. Muhammed Abdülmu’îd Hân. 9 Cilt. Dekken: Dâiratü’l-Me’ârifi’l-’Usmâniyye, 1393.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ, İbrâhim el-Ebyârî, Abdülhafız Şelebi. 2 Cilt. Kahire: Matba’atü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1375.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nîsâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1400.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. Sîretü İbn İshâk. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. Sîretü İbn İshâk el-müsemmâtü bi-Kitâbi’l-mübtede’ ve’l-meb’as ve’l-meğâzî. thk. Muhammed Hamîdullah. Konya: Hibaş Yayınevi, 1401.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-’Arabî, 1408.
• İbn Mende el-İsbahânî, Abdülvehhâb b. Muhammed b. İshâk b. Muhammed b. Yahyâ el-’Abdî el-. el-Fevâ’id. thk. Hilâf Mahmûd Abdüssemî’. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa’d b. Menî’ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1388.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa’d b. Menî’ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ el-kısmü’l-mütemmim li-tâbi’î ehli’l-Medîne ve min ba’dihim. thk. Ziyâd Muhammed Mansûr. Medine: Mektebetü’l-’Ulûm ve’l-Hikem, 2. Basım, 1408.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî. Târîhu’l-Medîne. thk. Fehîm Muhammed Şeltût. 4 Cilt. Cidde, 1399.
• İbnü’l-A’râbî, Ebû Saîd Ahmed b. Muhammed b. Ziyâd el-Basrî. Kitâbü’l-Mu’cem. thk. Abdülmuhsin b. İbrahim b. Ahmed el-Hüseynî. 3 Cilt. el-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suûdiyye: Dâru İbni’l-Cevzî, 1418.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih. Ma’rifetü’s-sikât min ricâli ehli’l-’ilm ve’l-hadîs ve mine’d-du’afâ’ ve zikri mezâbihim ve ahbârihim. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1405.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-Mizzî. Tehzibü’l-kemâl fi esmâ’i’r-rical. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünenü’n-Nesâî. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1406.
• Öz, Şaban. İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Öz, Şaban. İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri. İstanbul: İslâm Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı Yayınları, 2008.
• es-Seyyid Ebü’l-Me’âtî en-Nûrî vd. Mevsû’atü akvâli’l-imâm Ahmed b. Hanbel fî ricâli’l-hadîs ve ‘ilelihî. 4 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1417.
• Sezgin, M. Fuad. Târîhu’t-türâsi’l-’Arabî el-mücelledü’l-evvel el-cüz’ü’l-evvel fî ‘ulûmi’l-Kur’ân ve’l-Hadîs. çev. Mahmûd Fehmî Hicâzî vd. Medine: Câmi’atü’l-İmâm Muhammed b. Su’ûd el-İslâmiyye, 1411.
• Sezgin, M. Fuad. Târîhu’t-türâsi’l-’Arabî el-mücelledü’l-evvel el-cüz’ü’s-sânî et-tedvînü’t-târihî. çev. Mahmûd Fehmî Hicâzî vd. Medine: Câmi’atü’l-İmâm Muhammed b. Su’ûd el-İslâmiyye, 1411.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-evsat. thk. Târık b. İvezullah b. Muhammed vd. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1415.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbni Teymiyye, 1415.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. Câmiu’l-Beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk ve sılatü tarihi’t-Taberî. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Me’ârif, 2. Basım, 1387.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415.
• Tarâbîşî, Mutâ’. Ruvâtü Muhammed b. İshâk b. Yesâr fi’l-meğâzî ve’s-siyer ve sâiri’l-merviyyât. Dımaşk - Beyrut: Dâru’l-Fikr - Dâru’l-Fikri’l-Mu’âsır, 1414.
• Yahyâ b. Ma’în, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Mürrî el-Bağdâdî. Ma’rifetü’r-ricâl li’l-imâm Ebî Zekeriyyâ Yahyâ b. Ma’în. thk. Muhammed Kâmil Kassâr, Muhammed Mutî’ el-Hâfız ve Gazve Bedîr. 2 Cilt. Dımaşk: Mecme’u’l-Luğati’l-Arabiyye, 1405.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Alî Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1382.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ’. ed. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma’rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1424.
• Ziyâeddin el-Makdisî, Ebû Abdillâh Ziyâüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Ahmed. Sebetü mesmû’âti’l-İmâm el-Hâfız Ziyâeddîn Muhammed b. Abdilvâhid el-Makdisî. thk. Muhammed Mutî’ el-Hâfız. Dübey: Dâru’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye, 1419.