Sahâbenin Hz. Peygamber’e Hitap Şekli

Yıl 2024, Sayı: 10, 67 - 86, 30.06.2024

Ümmühan Arı

https://doi.org/10.47169/samer.1472041

Öz

Hz. Peygamber’i görüp onun getirdiği dine iman eden insanlar sahâbe olarak adlandırılmıştır. Sahâbenin Hz. Peygamber ile samimi veya zorunlu ilişkisi, nebevî eğitimden geçip geçmeme durumu, Resûlullah’a karşı beslediği sevgi ve saygı duygularının derecesi Hz. Peygamber’e hitaplarını etkilemiştir. Hz. Peygamber’in bulunduğu coğrafyada yaygın olan hitap kalıpları sahâbe tarafından da kullanılmıştır. Bununla birlikte Allah’ın Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Peygamber’e hitap biçimleri yine sahâbenin hitap şekli üzerinde etkili olmuştur. Arap geleneğine uygun olan “Ya İbn Abdilmuttalib!, Ya İbn Abdillah!, Ya Muhammed! ve Ya Ebe’l-Kâsım!” hitapları çalışmamızın ilk dört başlığını oluşturmaktadır. Hem Müşrikler hem Ehl-i kitap hem de Müslümanlar Resûlullah’a bu şekilde hitap etmişlerdir. Hz. Peygamber’in babasının kendisi doğmadan vefat etmesi, “Ya İbn Abdillah!” hitabının daha az bilinmesinde etkili olmuştur. Bunun yanı sıra “Ya İbn Abdilmuttalib!” şeklinde dedesine nispet edilerek hitap edildiği birçok rivayet bulunmaktadır. “Ya Muhammed!” ve “Ya Ebe’l-Kâsım!” hitapları ise sahâbe içerisinde daha çok bedevîlerin sesleniş biçimi olarak ön plana çıkmaktadır. Hz. Peygamber çocuklara, Muhammed isminin verilmesine müsaade etmiş ancak kendi künyesi ile künyelenilmesine müsaade etmemiştir. “Ya Hayra’l-beriyye!” hitabıyla ilgili sadece bir rivayet bulunması, bu hitabın yaygın olmadığını göstermektedir. Günümüzde yaygın bir şekilde kullanılan “Ya Habîballah!” hitabının ise sahâbe döneminde mevcut olmadığı anlaşılmaktadır. Sahâbe arasında daha sık rastlanan hitap şeklinin Kur’ân’da da geçen “Ya Nebiyyallah!” ve “Ya Resûlallah!” kalıpları olduğu görülmektedir. Hz. Peygamber’in elçilik vazifesine vurgu yapılarak hitap edilmesi ona duyulan saygı ve sevgiyi göstermekte ve sahâbenin samimiyetini temsil etmektedir. Bu hitap biçimlerinden her biri hitap edenin Resûlullah’a tutumunu ortaya koymaktadır. Dolayısıyla İslâm tarihi kaynaklarına yansıyan hitap biçimlerinin bilinmesi Hz. Peygamber’e örtülü bir şekilde de olsa düşmanca ya da dostça yaklaşan isimlerin bilinmesini de sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Siyer, İslâm Tarihi, Hz. Peygamber, Sahâbe, Hitap Şekli

The Companions’ Forms of Address to the Prophet Muhammad

Öz

People who saw the Prophet and believed in the religion he brought were called companions. The companions' intimate or obligatory relationship with the Prophet and whether the companions had received prophetic education or not and the degree of love and respect they felt towards him affected their addresses to the Prophet. The forms of address that were common in the geography where the Prophet lived were also used by the companions. However, the ways in which Allah addresses the Prophet in the Quran also had an impact on the way the companions addressed him. The addresses “O Ibn Abdilmuttalib, O Ibn Abdillah, O Muhammad and O Abe'l-Qasim”, which are in accordance with the Arab tradition, constitute the first four titles of our study. The polytheists, People of the Book and Muslims addressed the Messenger of Allah in this way. The fact that the Prophet's father died before he was born was effective in making the address "O Ibn Abdullah" less known. In addition, there are many narrations that he is addressed as "O Ibn Abdilmuttalib" in reference to his grandfather. The addresses “O Muhammad” and “O Abe'l-Qasim” come to the fore as the way of addressing the Bedouins among the companions. The Prophet allowed the children to be named Muhammad, but did not allow them to be named Abe'l-Qasim. The fact that there is only one narration about the address "O Hayra'l-beriyye" shows that this address is not common. It is understood that the address "O Habîballah", which is widely used today, did not exist in the period of the companions. The more common forms of address among the Companions are "O Nebiyyallah!" and "O Rasulallah!", which are also mentioned in the Quran. Addressing the Prophet by emphasizing his prophetic duty shows the respect and love felt for him and represents the sincerity of the companions. Each of these forms of address reveals the attitude of the addressee towards the Messenger of Allah. Therefore, knowing the forms of address reflected in Islamic historical sources will also enable us to know the names that approach the Prophet in a hostile or friendly manner, even if implicitly.

Anahtar Kelimeler

Sirah, Islamic History, Prophet Muhammad, Companion, Forms of Address

Kaynakça

• Akyürek, Yakup. Endülüs Siyer Edebiyatı. İstanbul: Siyer Yayınları, 2023.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fi târîhi’l-ʿArab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Dâru’s-Sâkî, 4. Basım, 2001.
• Arı, Ümmühan. İhtidadan İrtidada Yemâme. ed. Fatih Zengin. Kahramanmaraş: SAMER Yay., 2023.
• Atan, Abdullah Hikmet. Mâna ile Hadis Rivayeti. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 1999.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd el-. Fütûhu’l-büldân. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. Delâʾilü’n-Nübüvve. 7 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1988.
• Bozkurt, Nebi. “Künye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/558-559. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buhârî, Muammed b. İsmail el-. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavku’n-Necât, 1422.
• Coşkun, Elif. Mekkî Surelerde Hz. Muhammed’e Yönelik Mübhem Hitaplar. Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Erçin, Hatice Ece. Medenî Dönem Hitaplarının Üslûp Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. Süfyân b. Cüvvân (Cüvân) el-. el-Ma`rife ve’t-târîh. thk. Ekrem Ziyâ Umerî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 2. Basım, 1981.
• Göl, Yavuz Selim. Kâdî İyâz. ed. Levent Öztürk. İstanbul: Siyer Yayınları, 2021.
• Hargûşî, Ebû Sa‘d Abdülmelik b. Muhammed en-Nîsâbûrî el-. Şerefü’l-Mustafâ. 6 Cilt. Mekke: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1424–2003.
• İbn Abdülhakem, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Abdilhakem el-Mısrî el-Kureşî. Fütûhu Mısr ve’l-Mağrib. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 1994.
• İbn Asâkir, Ebu Kasım Ali b. Hasan. Târihu Dımeşk. thk. Amr b. Ğurame el-Umrevî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1995.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle,2001.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vd. 2 Cilt. Mısır: Şirketi Mektebeti ve Matbuati Mustafa, 2. Basım, 1955.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed. Sîretü İbn İshâk. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1978.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. 15 Cilt. Dâru’l Fikr, 1986.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Sa`d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî. Kitabu’t-tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer. Târîhu’l-Medîneti’l-Münevvere. thk. Fehîm Muhammed Şeltût. Cidde, 1979.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ - Mustafa Abdülkâdir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-. Delâʾilü’n-nübüvve. thk. Muhammed Revvas Kal’acî - Abdülber Abbâs. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2. Basım, 1986.
• İsfahânî, Ebu Nuaym Ahmed b. Abdillâh el-. Hilyetü’l-evliyâʾ tabakâtü’l-asfiyâ. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1974.
• İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ el-Kâdî. eş-Şifâ bi-Taʿrîfi Hukûki’l-Mustafâ. 2 Cilt. Umman: Dârü’l- Feyha, 2. Basım, 1986.
• Karataş, Mustafa. “Sâbit b. Kays b. Şemmâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/352-353. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Kazancı, Ahmet Lütfi. “Akra‘ b. Hâbis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/285. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Kelâî, Ebû Rebî Süleyman b. Mûsa el-Endelûsî el-. el-İktifâ bimâ tezammenehû min meğâzî rasûlillâh ve’s-selâseti’l-hulefâ. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1997.
• Kesler, Muhammet Fatih. “Kur’ân-ı Kerim’de Hz. Peygamber’e Hitaplar (I)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/2 (2002), 91-119.
• Makdisî, Mutahhar b. Tâhir el-. el-Bed’ ve’t-târîh. 6 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, ts.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkadir b. Muhammed el-. İmtâʿu’l-esmâʿ bimâ li’r-Resûl mine’l-ebnâʾi ve’l-ahvâl ve’l-hafede ve’l-metâʿ. thk. Muhammed Abdülhamid en-Nemîsî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1999.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-. Aʿlâmü’n-nübüvve. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 1988.
• Mevsılî, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-. el-Müsned. thk. Hüseyin Selîm Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn lit-Türâs, 1984.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l Arabî, 1955-56.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2001.
• Râfiî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm er-. et-Tedvîn fî ahbâri Kazvîn. thk. Azîzullah el-Utâridî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1987.
• Râşid, Ebû Urve Ma‘mer b. el-Câmiʿ. thk. Habîbürrahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Pakistan, Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1982.
• Sabuncu, Ömer. “Hz. Peygamber’in İlk Hanımı Hz. Hatice’nin Hayatı ve Kişiliği”. Diyanet İlmi Dergi 45/2 (2009), 49-72. San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-. el-Musannef. thk. Habîbürrahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Hindistan, Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1982.
• Süyûtî, bü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. el-Hasâisü’l-kübrâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-âmme li’l-Kitâb, 1974.
• Şâmî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf es-Sâlihî eş-. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1993.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1994.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-. Târîhu’t-Taberî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Türâs, 2. Basım, 1967.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd et-. Müsned. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru’l-Hicr, 1999.
• Uğur, Mücteba. “Kur’an-ı Kerim ve Hadislerde Hz. Peygambere Hitap Şekilleri”. Diyanet İlmi Dergi 13/2 (1974), 67-74.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-. el-Megâzî. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-E’lâmî, 3. Basım, 1989.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-. Fütûhu’ş-Şam. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1997.