Nabatî Uygarlığı: Petra Şehri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: Cahiliye Özel Sayısı, 49 - 75, 15.12.2024

Mahmut Kelpetin

https://doi.org/10.47169/samer.1444755

Öz

Bu çalışma, antik Nabatî uygarlığının tarihsel ve arkeolojik mirasını inceleyerek Arap Yarımadası’nın kuzeyindeki bu eski dünyanın önemli ticaret merkezlerinden biri olan Petra şehrinin sosyo-ekonomik yapısını ve kültürel etkileşimini anlamayı amaçlamaktadır. Çalışmanın odak noktası, Petra’nın bu uygarlık içindeki merkezi konumu ve çevresinde oluşan karmaşık sosyo-ekonomik yapılardır. Araştırma, Nabatîlerin ticaret ağları, savunma taktikleri ve coğrafî konumlarının, onları nasıl bir ekonomik güç haline getirdiği ve Petra’nın nasıl bir kültürel sentezin merkezi olduğunu ortaya koymaktadır. Bu açıdan Petra, Nabatîlerin merkezi olarak zengin tarihi ve etkileyici mimarisi ile dikkati çekmekte ve bu medeniyetin anlaşılmasında kritik rol oynamaktadır. Nabatîler, M.Ö. IV. yüzyıldan itibaren bölgede hakimiyet kurmaya başlamış ve M.S. II. yüzyılın başlarında Roma İmparatorluğu tarafından ele geçirilene kadar bağımsız krallık olarak varlığını sürdürmüştür. Bu süre zarfında Petra, geniş ticaret ağına ev sahipliği yaparak Doğu ve Batı arasındaki ticaretin önemli merkezi haline gelmiştir. İpek Yolu gibi önemli ticaret yollarının kesişim noktasında yer alan Petra, baharat, tütsü ve diğer değerli malların ticaretinde kilit rol oynamıştır. Bu ekonomik başarı, Petra’nın zenginliğinde ve etkileyici kaya mezarları, tapınakları, su yönetim sistemleri ve diğer sivil yapılarındaki mimaride kendini göstermektedir. Nitekim Petra’nın en önemli anıtları olan es-Sîk, el-Hazne, ed-Deyr ve antik tiyatrosu, şehrin mimari ve kültürel zenginliğinin anlaşılmasına katkı sağladığı gibi Nabatîlerin sanat ve mimari anlayışı ile onların sosyal ve dinî hayatları hakkında da önemli bilgiler sunmaktadır. XIX. yüzyılda Batılı seyyahlar tarafından yeniden keşfedilen ve arkeolojik çalışmalar vasıtasıyla gün yüzüne çıkarılan Nabatî mirası, modern tarih ve arkeolojinin çalışma alanları içinde önemini korumaktadır. Tarihçiler ve arkeologlar için Nabatîler ve bu medeniyetin gizemli kenti Petra, Orta Doğu’nun antik tarihini anlamada önemli halkadır. Onların etkileşim içinde olduğu diğer kültürlerle olan ilişkileri, bölgenin tarihsel süreçleri hakkında önemli bilgi vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Siyer, Nabatîler, Petra, es-Sîk, el-Hazne, ed-Deyr, Kasru’l-bint

Nabataean Civilization: A Study on the City of Petra

Öz

This study aims to understand the socio-economic structure and cultural interaction of the city of Petra, one of the significant trade centers of the ancient Nabataean civilization in the northern Arabian Peninsula, through examining its historical and archaeological heritage. The focus of the study is on Petra’s central position within this civilization and the complex socio-economic structures that formed around it. The research reveals how the Nabataeans’ trade networks, defense tactics, and geographical positioning turned them into an economic power and how Petra became a center for cultural synthesis. From this perspective, Petra captures attention with its rich history and impressive architecture, playing a critical role in understanding this civilization. The Nabataeans began to dominate the region from the 4th century BCE and maintained their independence as a kingdom until the early 2nd century CE when they were conquered by the Roman Empire. During this period, Petra hosted an extensive trade network, becoming a significant center for trade between the East and the West. Located at a crossroads of major trade routes like the Silk Road, Petra played a key role in the trade of spices, incense, and other valuable goods. This economic success is reflected in Petra’s wealth and in its architecture, including impressive rock-cut tombs, temples, water management systems, and other civil structures. Indeed, Petra’s most significant monuments, such as the Siq, al-Khazneh, ad-Deir, and the ancient theater, contribute to understanding the city’s architectural and cultural wealth and offer valuable insights into the Nabataeans art, architecture, and socio-religious lives. On the other hand, the expertise seen in Petra’s water management systems exhibits the Nabataeans’ ability to create an oasis in the desert. Through these systems, the residents of Petra were able to cultivate fertile agricultural lands in arid soils and secure the necessary water resources. in the 19th century rediscovered by Western travelers and uncovered through archaeological efforts, the Nabataean heritage maintains its significance within the fields of modern history and archaeology. For historians and archaeologists, the Nabataeans and their enigmatic city, Petra, serve as a crucial link to understanding the ancient history of the Middle East. Their interactions with other cultures they were in contact with provide significant insights into the historical processes of the region. Petra, which is also listed as a UNESCO World Heritage Site, is known worldwide as an archaeological and touristic attraction. This popularity demonstrates that the Nabataean heritage not only has historical importance but also holds cultural and touristic value.

Anahtar Kelimeler

Sirah, Nabataeans, Petra, as-Siq, al-Khazneh, ad-Deir, Qasr al-Bint

Kaynakça

• Abbâs, İhsân. Târîhû devleti’l-Enbât. Ammân: Dâru’ş-Şurûk, 1987.
• Ağırakça, Ahmet. “Nabatîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Kasım 2023.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/nabatiler
• al-Bashaireh, Khaled Shenwan-Hodgins, Gregory W. L. “The Chronology of Qasr el-Bınt, Petra: Dıscussıon and New Radıocarbon Date” Palestine Exploration Quarterly. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1179/1743130114Y.0000000003 Erişim 21 Şubat 2024.
• Bourbon, Fabio. Petra: Jordan’s Extraordinary Ancient City. New York: Barnes & Noble, 2000.
• Bowersock, G. W. Roman Arabia. Cambridge: Harvard University Press, 1983.
• Burckhardt, John Lewis, Travels in Syria and the Holy Land. London: John Murray, 1822.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Beyrut: Dârü’s-Sâkî, 2001.
• Corci Zeydân. el-Arab kable’l-İslâm. Kahire: Dârü’l-Hilâl, 1965.
• Esler, Philip Francis. Babatha’s Orchard: the Yadin Papyri and an Ancient Jewish Family Tale Retold. Oxford: Oxford University Press, 2017.
• Farajat, Suleiman-Nawafleh, Sami. “Report on the al-Khazna Courtyard Excavation at Petra (2003 Season)”. Annual of the Department of Antiquities of Jordan/Hashemite Kingdom of Jordan, 49 (2005), 373-393.
• Frosén, Jaakko vd. The Petra Papyri. 5 Cilt. Amman: American Center of Oriental Research, 2002-2018.
• Graf, David F. “Nabateans”. The Oxford Encyclopedia of Archaeology In the Near East. 4/82-84. New York: Oxford University Press, 1997.
• Günaltay, M. Şemsettin. İslâm Öncesi Arap Tarihi. sad. M. Mahfuz Söylemez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Hitti, Philip K. Târîhu Suriye ve Lübnan ve Filistîn. çev. George Haddâd-Abdülkerîm Râfik. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’s-Sekâfe, 1958.
• Hoyland, Robert G. Arabia and the Arabs: From the Bronze Age to the Coming of Islam. London: Routledge, 2001.
• İbn Sa’d, Muhammed. Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• Janczewski, Adam. Nabataean Water Management Systems. From the 4th century B.C. till the 4th century. A.D.S. Lodz: Uniwersytet Łódzki, Doktora Tezi, 2016.
• Karaman, M. Lütfullah. “Filistin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/filistin
• Kelpetin, Mahmut. İslâm Öncesi Güney ve Kuzey Arabistan. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2019.
• Khouri, Rami G. Petra: A Guide to the Capital of the Nabataeans. London: Longman, 1986.
• Leisten, Thomas vd. “Petra”. Brill’s New Pauly. ed. Christine F. Salazar vd. Erişim 10 Ocak 2024. https://referenceworks.brillonline.com/entries/brill-s-new-pauly/*-e916320
• Mehrân, Muhammed Beyyûmî. Dirâsât fî târîhi’l-Arabi’l-kadîm. Riyad: Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1400/1980.
• Mes’ûdî, Hüseyin b. Ali. Mürûcu’z-zeheb ve me’âdinü’l-cevher. thk. Yûsuf Es’ad Dâgır. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Endelüs, 1385/1965.
• al-Nasarat, Mohammed Ismail - Twissi, Sa’ad A. “The titles of Petra in the sixth century: the evidence from the Petra papyri”. Arabian Archaeology and Epigraphy 27/2 (Kasım 2016), 208-214.
• Pritchard, James B.- William Foxwell Albright. Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament. Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1969.
• Rababeh, Shaher M. How Petra Was Built: an Analysis of the Construction Techniques of the Nabataean Freestanding Buildings and Rock-cut Monuments In Petra. Jordan. Oxford: Archaeopress, 2005.
• Ruther Heinz vd. “Spatial Documentation of the Petra World Heritage Site”. Africa Geo 1 (2014), 1-12.
• Segal, Arthur. Theatres In Roman Palestine and Provincia Arabia. Leiden: E.J. Brill, 1995.
• Taberî, Muhammed b. Cerir. Târîhu’t-Taberî: Târihu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 11 Cilt. Beyrut: Dâru Süveydân, 1967.
• Takkûş, Muhammed Süheyl. Târihu’l-Arab kable’l-İslâm. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 2009.
• Taylor, Jane. Petra and the lost kingdom of the Nabataens. London: I.B. Tauris Publishers, 2001.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullâh Şihâbüddîn. Mu’cemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1397/1977.
• https://cdn.fstoppers.com/styles/xlarge/s3/photos/14741/10/24/c24baa116338148314940d59c68f0e49.jpg Erişim 12 Şubat 2024.
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Qasr_al-Bint_02.jpg Erişim 21 Şubat 2024.
• https://madainproject.com/al_deir_monastery_(petra) Erişim 21 Şubat 2024.
• https://sacredsites.com/middle_east/jordan/petra_ruins.html Erişim 21 Şubat 2024.
• https://universes.art/en/art-destinations/jordan/petra/ad-deir Erişim 21 Şubat 2024.
• https://universes.art/en/art-destinations/jordan/petra/al-khazneh Erişim 20 Şubat 2024.
• https://universes.art/en/art-destinations/jordan/petra/petra-views-1 Erişim 10 Şubat 2024.
• https://universes.art/en/art-destinations/jordan/petra/qasr-al-bint Erişim 21 Şubat 2024.
• https://universes.art/en/art-destinations/jordan/petra/theater Erişim 21 Şubat 2024.
• https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/62/Al_Khazneh_Petra_edit_2.jpg Erişim 20 Şubat 2024.
• https://www.flickr.com/photos/douglaspperkins/286630893/Erişim 21 Şubat 2024.
• https://www.britannica.com/place/Petra-ancient-city-Jordan Erişim 5 Şubat 2024.
• https://www.livius.org/articles/people/nabataeans/ Erişim 1 Ocak 2024.
• https://www.petra1929.co.uk/diary Erişim 1 Şubat 2024.
• https://books.openedition.org/ifpo/4896 Erişim 15 Ocak 2024.
• https://books.openedition.org/ifpo/docannexe/image/4896/img-1.jpg Erişim 10 Şubat 2024.