Cahiliye’den İslâm’a Defin Geleneği

Yıl 2024, Sayı: Cahiliye Özel Sayısı, 164 - 185, 15.12.2024

Feridun Tekin

https://doi.org/10.47169/samer.1513867

Öz

Ölüm insanın kaçamayacağı bir kaderdir. Ölen insanların defnedilmesi tarih boyunca devam eden bir âdettir. Hz. Âdem’den (s) itibaren süren bu gelenek tarih içerisinde farklı âdetlerin eklenmesiyle değişikliklere maruz kalmıştır. Özellikle ilahi dinlerde bu uygulama geleneksel olarak varlığını sürdürmüş, belirli merasimlerle gerçekleşmiştir. Ölen insanın toprağa gömülmesi ahiret inancının varlığını işaret etmektedir. Ölülerin defnedilmesi ahiret inancının yanında ona gösterilen saygı ve ihtiramı da ortaya koymaktadır. Bu durumun nişanesi olarak ölünün yıkanması, kefenlenmesi ve belirli usullerle toprağa verilmesi zikredilebilir. Ölenlere maddi olarak yapılan bazı âdetler dışında yakınları ve çevresi tarafından yıllarca süregelen farklı uygulamalar da olmuştur. Hz. Peygamber devrinin öncesi olan Cahiliye Dönemi defin geleneği açısından farklı örnekleri bünyesinde barındırmaktadır. Ölüm haberinin ilan edilmesiyle başlayıp defin sonrası mezar başında yapılan uygulamalara kadar devam eden değişik gelenekler o dönem içerisinde yer almıştır. Resûlullah (s) peygamberliğe başladığı dönemden itibaren ise defin ile alakalı geçmişte yer alan pek çok uygulamayı İslâmi âdet ve usullere göre düzenleyerek sonraki dönemlere aktarılmasını sağlamıştır. Hz. Peygamber birçok konuda olduğu gibi definle ilgili hususlarda da İslâm’a aykırı olanlara müdahalede bulunmuş, aykırı olmayanlarını ise devamı yönünde adımlar atmıştır. O, ölünün yıkanıp kefenlenmesi ve güzel kokularla süslenmesi gibi hususlara dokunmamış; yüksek sesle ağlama, kılık kıyafetini parçalama ve ölünün mezarı başında hayvanın kesilip terkedilmesi gibi çirkin âdet ve alışkanlıkları doğru bulmayıp İslâm’ın özüne aykırı olması dolayısıyla yasaklamıştır. O, makul ölçülerde ölüye gösterilebilecek olan davranışları ise normal bulmuş ve yapılmasına yönelik bir beis olmadığını bizatihi olarak göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Siyer, Cahiliye, Hz. Peygamber, Cenaze, Defin Geleneği

The Burial Tradition from Jāhiliyya to Islam

Öz

Death is a fate that man cannot escape. The burial of the deceased is a tradition that has continued throughout history. This tradition, which has continued since the time of Adam (s), has undergone changes with the addition of different customs throughout history. Especially in divine religions, this practice has continued its existence traditionally and took place with certain ceremonies. The burial of the deceased in the ground indicates the existence of belief in the afterlife. The burial of the dead reveals the respect and passion shown to him as well as the belief in the hereafter. Washing, shrouding and burial of the dead in certain ways can be mentioned as a sign of this situation. Apart from some customs made for the deceased, there have been different practices that have continued for years by their relatives and friends. The period of Jahiliyya, which is before the time of the Prophet, contains different examples in terms of burial tradition. Various traditions, which started with the announcement of the death news and continued until the practices at the graveside after the burial, took place in that period. From the time when the Messenger of Allah (pbuh) started his prophethood, he arranged many practices related to burial in the past according to Islamic customs and methods and ensured that they were transferred to the next periods. As in other areas, the Prophet intervened in matters related to burial, which were against Islam, and took steps towards the continuation of those who were not. He did not touch on matters such as washing and shrouding the dead and adorning them with fragrances; He did not approve of ugly customs and habits such as crying loudly, breaking his clothes and slaughtering the animal at the grave of the dead and forbade it because it was against the essence of Islam. He found the behaviors that could be shown to the dead in reasonable measures normal and showed that there is no harm in doing it.

Anahtar Kelimeler

Sirah, The Period of Jāhiliyya, The Prophet, Funeral, Burial Tradition

Kaynakça

• Âlûsî, Ebü’l-Meâli Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh. Bulugü’l-ereb fî ma’rifeti ahvâli’l-Arab. tsh. Muhammed Behcet el-Eseri. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Apak, Adem. Kur’an Geliş Ortamında Arap Toplumu. İstanbul: Kuramer, 3. Basım, 2020.
• Azimli, Mehmet. Cahiliyye’yi Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 6. Basım, 2019.
• Ateş, Ali Osman. İslam’a Göre Cahiliye ve Ehl-i Kitab Örf ve Adetleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ. Ensâbû’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr, Riyad Zirikli. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Fikr,1997.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Kütübü’s-sitte ve şüruhuha: Sahihü’l-Buhari. İstanbul: Çağrı Yayınları; Tunis: Dâru Sahnûn, 1992.
• Cevâd Ali. el‐Mufassal fî târîhi’l‐Arab bable’l‐İslâm. Beyrut: B.y., 2. Basım, 1993.
• Çağatay, Neşet. İslâmdan Önceki Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1957.
• Çağrıcı, Mustafa. “Matem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/128-129. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Çelik, Ali. “Asr-ı Saadette Halk İnanışları”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam. İstanbul: Beyan Yayınları, 1994.
• Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed. Târîhü’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs. Beyrut: Muessestu Şa’ban, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshâk. el-Kütübü’s-Sitte ve Şüruhuha: Sünenu Ebî Dâvûd. İstanbul: Çağrı Yayınları; Tunis: Dâru Sahnûn, 2. Basım, 1992.
• el-Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ayn. thk. Abdulhamid Hendavi. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Burhâniddîn. es-Siretü’l-Halebiyye İnsânü’l-uyûn fi sîreti’l-emîni’l-me’mûn. Beyrut: Dârü’l-Maârif, ts.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. trc. Salih Tuğ. Ankara: İmaj İç ve Dış Ticaret A.Ş, 2003.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh. el-İstîâb fî ma’rifeti’l-ashâb. thk. Adil Mürşid. Ammam: Dârü’l-A’lam, 2002.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali. el-Muntazam fî târihi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Ata, Mustafa Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdat Mecdüddîn Mübârek b. Muhammed. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Ebû Abdurrahman Salah b. Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’I-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-ğâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed Muavviz vd. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbn Habîb, Ebû Ca’fer Muhammed. el-Muhabber. thk. İlse Lichtenstadter. Beyrut: Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-İsâbe fi temyîzî’s-sahâbe. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik. es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es-Sekkâ vd. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn İshâk, Muhammed b. İshâk. Sîret-i İbn İshâk, thk. Muhammed Hamidullah. Konya: Hayra Hizmet Vakfı, 2. Basım, 1981.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Kahire: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabi, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab, nşr. Emin Muhammed Abdülvehhâb, Muhammed es-Sâdık el- Ubeydî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1997.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ, thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İlbay, Muhammet Necip. Asr-ı Saadet’te Cenazenin Techiz, Tekfin, Tedfin İşlemleri ile Kabir Ziyareti ve Taziye Uygulamaları, Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâiü’s-sanâ’i’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Keskin, Mehmet. “Kefen”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/184-185. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Köksal, M. Asım. Peygamberler Peygamberi Hz. Muhammed ve İslâmiyet. İstanbul: Işık Yayınları, 2010.
• Köse, Feyza Betül. “Hz. Peygamber’in Aile Bireylerinin Cenaze Merâsimleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23/1 (2018), 93-115.
• Kuzgun, Şaban. İslam Kaynaklarına Göre Hz. İbrahim ve Haniflik. Kayseri: SE-DA Yayınları, 1985.
• Mahmut Esat. İslam Tarihi. trc. Sadi Irmak, b.y., Tan Matbaası, 1965.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsiru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmûd Şehhate. Beyrut: Muesssetu’l-Tarihi’l-Arabi, 2002.
• Müslim b. el-Haccâc. el-Kütübü’s-Sitte ve Şüruhuha: Sahihu Müslim. İstanbul, Çağrı Yayınları; Tunis: Dâru Sahnûn, 2. Basım, 1992.
• en-Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. el-Kütübü’s-Sitte ve Şüruhuha: Sünenü’n-Nesâî. fihrist. Bedreddin Çetiner, İstanbul: Çağrı Yayınları; Tunus: Dâru Sahnûn, 2. Basım, 1992.
• en-Nu’mânî, Mevlânâ Şiblî. Son Peygamber Hazret-i Muhammed=Siretü’n-Nebi. çev. Yusuf Karaca. red. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Özaydın, Abdülkerim. “Beliyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/419. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Özcan, Nuri Özcan. Mustafa İsmet Uzun, “Cenaze Salâsı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/358-359. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Öztürk, Levent. “Hz. Peygamber Döneminde Cenazeler ve Kabirler: Bakî’a Uçan Vücud-i Câvidânîler” İstem, 2/4 (2004), 131-146.
• es-San’ânî, Ebû İbrâhim İzzüddîn Muhammed b. İsmail Emir. Sübülü’s-selâm şerhi bulûgü’l-meram min cem’i edilleti’l-ahkâm. tsh. Fevvâz Ahmed Zemerli, İbrâhim Muhammed Cemel. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 3. Basım, 1995.
• Sarıcık, Murat. İslam Öncesi Dönem Cahiliye Kültürü. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2002.
• Söylemez, M. Mahfuz. “İlk Dönem İslâm Tarihi Kaynaklarına Göre Cahiliye Araplarında Ahiret İnancı”, Cahiliye Araplarının Ahiret İnancı, ed. M. Mahfuz Söylemez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdülkerîm. el-Milel ve’n-nihal. thk. Ahmed Fehmi Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübil-İlmiyye,1996.
• Şener, Mehmet. “Cenaze”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/354-355. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Tefsirü’t-Taberi = Câmiü’l-beyân ‘an te’vili âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Kütübü’s-Sitte ve Şüruhuha: Sünenü’t-Tirmizi, fihrist. Bedreddin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları; Tunis: Dâru Sahnûn, 1992.
• Uludağ, Süleyman. “Ağıt”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/470-472. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer. Kitabu’l-meğâzî. thk. Marsden Jones. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1984.
• Velioğlu, Tuğba. “İslam Öncesi Arap Toplumunun “Câhilî” Olmasından Hayvanlar da Etkileniyor muydu? -Akr Geleneği Üzerinden Bir Soruşturma-” Akademik Siyer Dergisi / Journal of Academic Sirah, 5/1 (2024), 48-66.
• Ya’kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya’kūb. Târîhü’l-Ya’kûbî, thk. Abdülemir Mehna. Beyrut: Şirketü’l-A’lami li’l-Metbuat, 2010.
• Yedi Askı Arap Edebiyatının Harikaları, çev. Nurettin Ceviz vd. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Murtazâ Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc. Kuveyt: Matbaatu hukumetu Kuveyt, 1965.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaut, Hüseyin Esat. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
• Zürkanî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdülbâki. Şerhu ala Mevâhibi’l-ledüniyye [bi’l-minahi’l-Muhammediyye]=İşrâku meşâbihi’s-Sîreti’n-nebeviyye bi-meczi esrari’l-Mevahibi’l-ledünniyye. zabatahu ve sahhahahu. Muhammed Abdülaziz el-Halidî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.