KUR’AN’DA ALLAH’IN DİLEMESİ İSTİSNÂ EDİLEN YERLERİN İNCELENMESİ

Yıl 2018, Sayı: 32, 475 - 511, 26.12.2018

Muhammed Ersöz

Öz

Kur’an’ın
bazı ayetlerinde Allah, meşîetini istisnâ ederek, ancak onun dilemesi durumunda
bazı şeylerin gerçekleşebileceğini veya gerçekleşmeyeceğini ifade etmektedir. Kur’an’da
bütün hükmün Allah’a ait olduğu, onun ilmi dışında bir yaprağın bile
düşmeyeceği ifade edilmişken bir ileri adım olarak Allah’ın dilemesinin istisnâ
edilerek bir şeyin olacağının veya olmayacağının söylenmesi oldukça önemlidir. Ayrıca
bu durum ayetin nüzul ortamı ve ilk muhatapların algıları ile yakından
ilgilidir. Bunun yanında Allah’ın dilediğinin gerçekleşeceğine ilave olarak
ancak dilemesi ile bir şeylerin gerçekleşeceğini söylemesi oldukça önemli ve
araştırılmayı hak eden bir konu olmaktadır. Bu çalışma Allah’ın dilemesinin istisnâ
edildiği ayetleri konu tasnifatına tabi tutarak incelemeyi ve ilk muhataplara
verdiği mesajı ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ayrıca bu ayetleri gerek dilsel sebepler
gerekse mezhep aidiyeti sebebiyle gerekse de kişisel görüşlerin temellendirilmesi
konusunda Kur’an’a yönelmenin genel bir tutum olması sebebiyle nasıl farklı yorumlandığını
ortaya koymaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Yorum, Meşîet, İstisnâ

Kaynakça

• Alper, Hülya. “İbn Sina ve Bakıllani Örneğinde İslam Filozofları ile Kelamcıların Nübüvvet Anlayışının Kur’ânî Perspektifle Değerlendirilmesi”. M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. sy. 28 (2005): 53-73.
• Askalânî, İbn Hacer Şihâbüddîn Ebü’l-Fadl Ahmed b. Alî. Fethu’l-Bârî. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1379.
• Begavî, Muhyi’s-Sünne Ebu Muhammed el-Husyen. Meâlimü’t-tenzîl. 5 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabi, 1420.
• Belhâf, Âmir Fâil Muhammed. “Eseru üslûbi’l-istisnâ fî tahkîki mekâsıdi sureti Sebe”. Mecelletü Câmiatü Ümmi’l-Kurâ liulûmi’l-luğâti ve âdâbihâ. (9-54) sy. 16, 1437/2016.
• Beyzâvî, Abdullah b. Ömer. Envarü’t-tenzîl ve esrarü’t-Te’vîl. 5 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1418.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed. et-Ta’rîfât. thk: İbrahim el-Ebyâr. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1983.
• Derviş, Muhyiddin b. Ahmed Mustafa. İ’râbü’l-Kur’ân ve beyânuh. 10 cilt. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1415.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî. Tefsîru el-Bahru’l-muhît. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1420.
• Ebüssuûd Muhammed b. Muhammed el-İmâdî. İrşâdü’l-’akli’s-selim ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm. 9 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ. Meâni’l-Kur’ân. 3 cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Gâmidî, Sâlih b. Garm. el-Mesâilü’l-i’tizâliyye fî tefsîri’z-Zemahşerî fî dav’i mâ verade fî kitâbi’l-intisâf li ibn Müneyyir. Hâil: Dâru’l-Endelüs, 1998.
• Hafâcî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed b. Ömer. İnâyetü’l-Kâdî ve kifâyetü’r-râdî alâ Tefsiri’l-Beyzâvî. 8 cilt. Beyrut: Dâru sâdır, ts.
• Hakim en-Nisâbûrî. el-Müstedrek ales-Sahihayn. 4 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• Halîl b. Ahmed Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrâhîm es-Sâmerrâî. 8 cilt. Beyrut: Dâru ve mektebetü’l-hilâl, ts.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali ed-Dımeşkî el-Hanbelî. el-Lübâb fî Ulûmi’l-Kitâb. 20 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 cilt. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebu Muhammed. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsiri’l-kitâbı’l-azîz. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth. el-Lüma’ fi’l-Arabiyye. thk. Fâiz Fâris. Kuveyt: Dâru’l-kütübi’s-sekâfiyye, ts.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım. et-Teshîl li ulûmi’t-tenzîl. thk. Abdullah Hâlidî. 2 cilt. Beyrut: 1416.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. 8 cilt. Beyrut: Dâru Taybe, 1999.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-arab. 15 cilt. Beyrut: Dâru sâdır, ts.
• İbn Sînâ, Ebû Ali Hüseyin b. Abdullah b. Ali Belhi. “el-A’lâ”. et-Tefsîrü'l-Kur’ânî ve’l-lügatü's-sûfiyye fî felsefeti İbn Sînâ (96-103). thk. Hasan Âsî. Beyrut: el-Müessesatü’l-câmiiyye li’d-dirâsâti ve’t-tevzî, 1403/1983.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî b. Muhammed el-Esedî el-Halebî. Şerhu’l-mufassal. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• İbnü’l-Cevzî Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-Tefsîr. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1422.
• İbnü’s-Serrâc Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. el-Usûl fi’n-nahv. 3 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, ts.
• Kuşeyrî, Abdulkerim b. Hevâzin. Letâifu’l-işârât. thk. İbrahim el-Besyûnî, 3 cilt. Mısır: ts.,
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
• Mâverdî Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-uyûn. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Merâğî, Ahmed b. Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. 30 cilt. Mısır: 1946.
• Muhammed Abduh-Reşîd Rızâ, Muhammed b. Ali. Tefsiru’l-menâr. 12 cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye’l-âmme lil-kitâb, 1990.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebü’l-Hasan el-Ezdî el-Horasânî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şahhâte. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1423.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr el-Ezdî es-Sümâlî. el-Muktedab. thk. Muhammed Abdulhak Azîme. 4 cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, ts.
• Nahhâs, Ebû Ca’fer. Meâni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûni. 6 cilt. Mekke: 1409.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât. Medâriku’t-tenzîl. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-kelimi’t-tayyib, 1998.
• Râzî Fahruddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 32 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-Kur’ân. 5 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1418.
• Sem’ânî Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr. Tefsîru’l-Kur’ân. 6 cilt. Riyad: Dâru’l-vatan, 1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Bahru’l-ulûm. thk. Mahmûd Mataracî. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Semin el-Halebî. ed-Dürru’l-masûn fî ilmi’l-kitabi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. 11 cilt. Dımeşk: Dâru’l-kalem, ts.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osmân. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 4 cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1988.
• Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîr-i bi’l-me’sûr. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2000.
• Tunç, Cihat. “Ecel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 381. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Vâhidî Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’ân. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Yahyâ b. Sellâm Ebû Zekeriyyâ b. Ebî Sa’lebe et-Teymî. Tefsîru Yahyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1425/2004.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahim. Meâni’l-Kur’ân ve i’râbüh. 5 cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım b. Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâikı gavâmizı’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. 4 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1407.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsîru’l-münîr. 30 cilt. Dımeşk: Dâru’l-fikri’l-muâsır, 1418.