ALAY GAZETESİ (1920) ÖRNEĞİNDE MODA, KADIN FİGÜRÜ VE BATILILAŞMA

Yıl 2015, Cilt: 2015 Sayı: 2, 1 - 24, 03.08.2015

Yaşar Zorlu

Öz

Tanzimat’ta Batı modeliyle hızlanan değişim süreci Türkiye’de yeni bir aydın zümresi ortaya çıkarmıştır. Bu yeni aydınlar/gazeteciler 1860’lardan itibaren çıkardıkları genel gazetelerde, kadın ve mizahî yayınlarda Osmanlı toplumsal yapısına eleştiriler getirmişler, eleştiri ve çözüm önerilerinde Batı düşüncesi belirleyici olmuştur. Bu süreçte gazeteler topluma dönük araçlar olarak Osmanlı-Türk modernleşmesinde önemli bir rol üstlenmişlerdir. Yazarlar ve çizerler medeniyet tasavvurlarını açıklamada, toplumsal sorunların eleştirisinde sıklıkla kadın ve kılık-kıyafet üzerinde durmuşlardır. Zira kadının durumu ve dış görünüş genellikle Türk modernleşmesinin başarısının bir ölçütü olarak görülmüştür. Bu bağlamda II. Meşrutiyet’ten itibaren mizahî yayınlarda bolca Avrupaî kadın figürleriyle, moda ve reklam içerikli materyalle topluma Batı tarzı bir yaşam biçimi sunulmuştur. Mütareke’de çıkan mizahî yayınlar da aynı yayın politikasını sürdürmüştür. Bu kapsamda çalışmanın birincil kaynağını Aka Gündüz editörlüğünde işgal koşullarında İstanbul’da 1920’nin ilk çeyreğinde 12 sayı çıkarılabilen Alay gazetesi oluşturmaktadır. Milli Mücadele’yi destekleyen Alay, toplumsal değişimin Batılılaşma yönünde gelişmesini sağlayan bir politika izlemiştir. Özellikle karikatüristleri karikatürlerinde Avrupaî hayat tarzını sunuşlarının ve diğer birçok toplumsal sorunun eleştirisinin merkezine, toplumun tüm katmanlarında etkin olabilen kadını ve modayı koymuşlardır. Alay’daki bu tür verilere yoğunlaşarak yürütülen çalışma, toplumsal değişimin yönünün ve niteliğinin nasıl olması gerektiğinin özellikle kadın üzerinden ve kılık-kıyafet sunumlarıyla yapıldığını Alay gazetesi örneği ile açıklamayı amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Alay Gazetesi, Kadın, Moda, Reklamlar, Batılılaşma, Mütareke Dönemi

Kaynakça

• Alay, 10 Kânûn-ı Sânî (Ocak) 1336/1920 – 27 Mart 1336 /1920. İstanbul. Ayhan, B. (2007). Millî Mücadele'de Basın. Konya: Tablet Yayınları. Barbarosoğlu F. K. (1995). Modernleşme Sürecinde Moda ve Zihniyet. İstanbul: İz Yayıncılık. Berkes, N. (2014).Türkiye’de Çağdaşlaşma.(Yayına Haz. A. Kuyaş). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Crane, D. (2003). Moda ve Gündemleri. (Ö. Çelik, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Çakır, H. (2006). Tarihimizin İlk Mizah Dergisi Diyojen’in Kapatma Cezalarına Yine Mizahi Yoldan Gösterdiği Tepkiler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı: 15, 161-172. Çakır, H. (1997). Osmanlı Basınında Reklam. Ankara: Elit Reklamcılık. Çapanoğlu, M. S. (1970). Basın Tarihimizde Mizah Dergileri. İstanbul: Garanti Matbaası. Çeviker, T. (1991).Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü III –Kurtuluş Savaşı Dönemi(1918-1923). İstanbul: Adam Yayınları. Çeviker, T. (1988). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü II -Meşrutiyet Dönemi (1908–1918). İstanbul: Adam Yayınları. Çoruk, A. Ş. (2008). Mizah Penceresinden Milli Mücadele. Kitabevi Yayınları, İstanbul. Davulcu, E. (2015). II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Basınında Osmanlı Modernleşmesi Ve Eleştirel Kodlar (Kalem Ve Cem Dergileri Üzerinden). Konya: Palet Yayınları. Georgeon, F. (1998). Şehrin Aynası: Osmanlı Mizah Basını. Toplumsal Tarih. 9 (49), 24-28 İstanbul. Güzel, Ş. (1985) Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Toplumsal Değişim ve Kadın. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, (Cilt. 3-4, ss. 858-874). İletişim Yayınları. İstanbul. İnuğur, M. N. (2002). Basın Tarihi. İstanbul: Der Yayınları. Kandiyoti, D. (1993). Ataerkil Örüntüler: Türk Toplumunda Erkek Egemenliğinin Çözümlenmesine Yönelik Notlar. Ş. Tekeli (Yayına Haz.), Kadın Bakış Açısından Kadınlar (ss.367-382). İstanbul: İletişim Yayınları. Karay, R. H. (2013). Çarşıya Pazara, Kadınlara Dair. Aydede 1922 (ss. 435-490), (Haz. M Apaydın). İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Kurt, S. K. (2015). II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Kadın Dergilerinde Aile Ve Evlilik Algısı. BELLETEN, LXXIX (286), 1074-1097. Mardin, Ş. (1994a). Batıcılık. Türk Modernleşmesi (ss. 9-20). İstanbul: İletişim Yayınları. Mardin, Ş. (1994b). Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma. Türk Modernleşmesi (ss. 21-79). İstanbul: İletişim Yayınları. Meriç, C. (2009). Kırk Ambar. (Cilt. 2). İstanbul: İletişim Yayınları. Okay, C. (2004). Dönemin Mizah Dergilerinde Milli Mücadele Karikatürleri (1919-1922). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Osmanoğlu, A. (1986). Babam Sultan Abdülhamid (hatıralarım). Ankara: Selçuk Yayınları. Özakpınar, Y. (2015). Kültür Değişmeleri ve Batılılaşma Meselesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Özakpınar, Y. (2014). Kültür ve Medeniyet Üzerine Denemler. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Özdiş, H. (2010). Osmanlı Mizah Basınında Batılılaşma ve Siyaset (1870-1877), İstanbul: Libra Yayınları. Özer, İ. (2004). İstanbul’da Sosyal Değişim (1920-1930), İstanbul: İÜ. SBE. Doktora Tezi. Özer, İ. (2003). Mütareke ve İşgal Yıllarında Osmanlı Devletinde Görülen Sosyal Çöküntü ve Toplumsal Yaşam. OTAM, Sayı: 14 (ss.247-271). Özyurt, C. (2014). Dilde ve Edebiyatta Uluslaşma: Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi. s. İçinde. Modern Türk Düşüncesinin Sosyolojisi (1839-1923). (ss.243-274). Ankara: Kadim Yayınları. Sancar, S. (2012). Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti-Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar-. İstanbul: İletişim Yayınları. Şeni, N. (1993). 19. Yüzyıl Sonunda İstanbul Mizah Basınında Moda ve Kadın Kıyafetleri. Ş. Tekeli (Yayına Haz.), Kadın Bakış Açısından Kadınlar. (ss.53-78). İstanbul: İletişim Yayınları. Tanpınar, A. H. (2008). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Tekeli, Ş. (1993). 1980’ler Türkiye’sinde Kadınlar. Ş. Tekeli (Yayına Haz.), Kadın Bakış Açısından Kadınlar (ss. 15-50). İstanbul: İletişim Yayınları. Tekeli, Ş. (2003). Kadın Hareketi. Dünden Bugüne İstanbul Ansijklopedisi, (Cilt.4, ss. 349-354). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. Topuz, H. (2003). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi. Topuz, H. (1973). 100 Soruda Türk Basın Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi. Turhan, M. (1994). Kültür Değişmeleri. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. Varlık, M. B. (1985a). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Mizah. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. (Cilt. 4, , s.s.1092-1100). İstanbul: İletişim Yayınları. Varlık, M. B. (1985b). Mütareke ve Milli Mücadele Basını. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, (Cilt. 5, ss.1200-1210). İstanbul: İletişim Yayınları. Zorlu, Y. (2015). Mütareke İstanbul’unda Mizah Gazetesi “Alay” ve Politik Tavrı. NWSA- Humanities, 10(1): 15-36.