Tokat District During The Mid-15th Century: Settlement and Population

Yıl 2023, Cilt: 2023 Sayı: 2, 189 - 208, 19.10.2023

Serpil Sönmez

https://doi.org/10.56337/sbm.1358381

Öz

Tokat district consisted of Nefs-i Tokat, Kazabad, and Fenk councils in the middle of the 15th Century, There were 95 villages, one residential area, and three residential hamlets in the district. Three villages were abandoned, which were either not recorded in subsequent censuses or turned into hamlets. The total number of nefers in the district was 5814. Approximately 53% of them lived in Tokat city. Tokat district had a population with dominant Muslim element, where ¾ of the residents was Muslim. The number of Muslim residents in the centrum was lower (about 62%), the same was higher in rural areas of the district. The rate of immigrants across the district (4.5%) was not at a level that would affect religious, economic, and cultural life. The low rate of immigrants in the district was indicative of the fact that during the mid-15th Century the district had a stable/static population structure. The 99 settlements that made up the rural area of Tokat district reached to the present day with the same or changed names. The percentage thereof is approximately 48%. While the residential areas and hamlets in the district’s rural area turned into villages over time, certain villages also turned into districts, towns, or neighborhoods.

Anahtar Kelimeler

Tokat, District, Kazabad, Venk, 15th Century, Migration, Population

XV. Yüzyıl Ortasında Tokat Nahiyesi: İskân ve Nüfus

Öz

XV. yüzyıl ortasında Tokat nahiyesi, nefs-i Tokat ile Kazabad ve Fenk divanlarından müteşekkildir. Nahiyede 95 köy, bir meskûn zemin ile üç meskûn mezra bulunmaktadır. Köylerden 3’ünün terkedilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Bunlar sonraki tahrirlerde ya kaydedilmemişler ya da mezraya dönüşmüşlerdir. Nahiyenin toplam nefer sayısı 5814’tür. Bunların yaklaşık %53’ü Tokat şehrinde yaşamaktadır. Tokat nahiyesi Müslüman unsurun baskın olduğu bir nüfus yapısına sahiptir.Nneferlerin ¾’ü Müslümandır. Şehir merkezinde Müslümanların oranı düşerken (yaklaşık %62) nahiye kırsalında Müslümanların oranı yükselmektedir. Nahiye genelinde göçmenlerin oranı (%4,5) dinî, iktisadî ve kültürel hayatı etkileyecek boyutta değildir. Nahiyede göçmen oranının düşük olması XV. yüzyıl ortasında nahiyenin durağan/statik bir nüfus yapısına sahip olduğuna işaret etmektedir. Tokat nahiyesinin kırsalını oluşturan 99 yerleşim biriminin bir kısmı isim değiştirerek, bir kısmı da isimleri değişmeden varlıklarını günümüze kadar sürdürmüşlerdir. Bunların oranı yaklaşık %48’dir. Nahiye kırsalındaki meskûn zemin ve mezralar zamanla köye dönüşürlerken, bazı köyler de belde, kasaba veya mahalleye dönüşmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Nahiye, Kazabad, Venk, XV. Yüzyıl, Göç, Nüfus

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Tapu Tahrir Defteri (T.T.d.), No: 2, Tokat Defteri, 859 (1455).
• T.T.d. 19, Tokat Defteri, 890 (1486).
• Dahiliye Mektubî Kalemi (DH.MKT)
• DH.MKT 2777-26
• 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530)-II. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 36, Dizin ve Tıpkı Basım, Ankara 1997.
• Diğer Belgeler Resmî Gazete. 23 Mart 1972 Tarihli Sayısı.
• Araştırma Eserleri ve Makaleler Açıkel, A. (2014). Ahi Mahmud Zaviyesi (Kazabad). Ahilik Ansiklopedisi. C. 1, T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Yayınları.
• Açıkel, Ali. (2012). Tokat. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 41. 223-226 TDV Yayınları.
• Açıkel, A. (2003). Tanzimat Döneminde Tokat Kazasının İdari ve Nüfus Yapısındaki Değişiklikler (1839-1880). C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi 27(2): 253-265.
• Akdağ, M. (1999). Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi I. Barış Kitabevi.
• Akdağ, M. (1963). Büyük Celâlî Karışıklıklarının Başlaması.
• Beyazıt, M. (2015). Tokat-Pazar, Beyobası Hamamı. Arış Geleneksel Türk El Sanatları Dergisi 11: 3-11.
• Demir, A. (2012). 15. Yüzyılın İkinci Yarısında Tokat Şehrinde Göçmenler. Tokat Sempozyumu Bildirileri Kitabı I. 83-98.
• Dönder, Y. (2020). XVI.-XX. Yüzyıllarda Anadolu’da Kaybolan Yerleşmeler: Tokat Örneği. (Doktora Tezi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Emecen, F. (1991). Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Osmanlı Tahrir Defterleri. Tarih ve Sosyoloji Semineri (28–29 Mayıs 1990) Bildirileri Kitabı. 143-156.
• Göde, K. (1987). XIV. Yüzyılda Tokat/Eratnalılar Hakimiyetinde Tokat. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986) Bildirileri Kitabı. 17-22.
• Gökbilgin, T. (1997). Tokat. Millî Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. C. 12/1. 400-412. MEB Yayını.
• Gökbilgin, T. (1965). 15 ve 16. Asırlarda Eyâlet-i Rûm. Vakıflar Dergisi, Sayı VI’dan Ayrı Basım: 51-61.
• Gümüşçü O., Demir A., & Erdoğan Özünlü, E. (2018). Türkiyenin İskan Tarihinde Önemli Bir Problem: Kaybolan Yerleşmeler.
• Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Akkirman-Belgrad-Gelibolu-Manastır-Özü-Saraybosna-Slovenya-Tokat-Üsküp, 5. Kitap, 1. Cilt. (2010). Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayınları.
• Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Konya, Kayseri, Antakya, Şam, Urfa, Maraş, Sivas, Gazze, Sofya, Edirne, III. Cilt, I. Kitap. (2006). Yay. haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları.
• Hanilçe, M. & M. Tepecik. (2016). Anadolu’nun Manevi Önderlerinden Bir Eren: Ahi Mahmud Veli (Keçeci Baba). Alevilik Araştırmaları Dergisi 1(12): 141-169.
• Köylerimiz, 1 Mart 1968 Gününe Kadar. (1968). İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü Yayını.
• Özçağlar, A. (1991). Kazova ve Yakın Çevresinde Eski Yerleşmeler. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu-Coğrafya Araştırmaları 3: 61-78.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın No: 26.
• Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. (1928). Dâhiliye Vekâleti Nüfus Müdüriyet-i Umumiyesi Neşriyatı, Hilal Matbaası.
• Sönmez Yılmaz, S. (2011). Osmanlı Klasik Çağında Sivas. Kitabevi Yayınları.
• Şahin, İ. & F. Emecen. (1986). XV. Asrın İkinci Yarısında Tokat Şehri. Şeyhülislam ibn-i Kemal Sempozyumu (Tokat, 26–29 Haziran 1985) Bildirileri Kitabı. 41-51.
• Şimşirgil, A. (1990). Osmanlı Taşra Teşkilâtında Tokat (1455-1574). (Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul).
• Şimşirgil, A. (1995). XV-XVI. Asırlarda Tokat Kazasında Kır İskan Merkezleri Ve Bazı Hususiyetleri. Bir. 3. 125-140.
• Web Siteleri https://www.nufusune.com/tokat-ilceleri