Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi’de Üç Tarz Siyaset: Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 142 - 175, 31.01.2021

Mehmet Fatih Aslan

Öz

Daha doğru kararlar verebilmek için farklı fikirlerin incelenmesinde fayda olduğu düşünülmektedir. Bu makalede, II. Meşrutiyet Dönemi düşünürlerinden Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi Bey’in, “Üç Tarz-ı Siyaset” olarak bilinen Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük hakkındaki görüşleri analiz edilecektir. II. Meşrutiyet Dönemi’nin merkez tartışmalarından biri, Osmanlı siyasal birliğinin sağlanması adına tercih edilecek siyaset tarzının hangisi olması gerektiğidir. Ahmed Hilmi Bey, üç siyaset tarzının da Batı menşeili olduğunu ve her üçünün de birleştirmek yerine ayrıştırdığını söyler. “İttihad-ı İslam” fikrine yakın olmakla birlikte siyasi ve dini bir ittihadı imkânsız görür. Ahmed Hilmi Bey’in entelektüel tutumunun temelini İslami hassasiyet ve bilimsel bakış açısı oluşturur. Mümkün olan tek yol İslam’ın içtimai birliğidir. Bu yaklaşımını da sosyoloji temelinde izah eder. Türklüğe dair tutumu ise dönemin Türk-İslam sentezi taraftarlarına yakındır. Türk düşünce tarihinde, siyasi fikirleri pek bilinmeyen fakat dönemin en velud ve etkin isimlerinden Ahmed Hilmi Bey’in meseleye dönemin düşünürlerinden farklı bir şekilde yaklaşması ve özellikle ittihad-ı İslam fikrine sosyolojik bir yorum getirmesi çalışmanın ön plana çıkan unsurlarıdır. Ayrıca düşünürün, makalede kullanılan yazılarının tamamının orijinal haliyle eski yazı olarak kaynağından okunması, makaleyi ve kaynaklarını sahih kılma noktasında önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Hilmi Bey, Üç Tarz-ı Siyaset, İttihad-ı İslam, Sosyoloji

Three Styles of Politics In Sehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi: Ottomanism, Islamism And Turkism

Öz

It is thought that it is useful to examine different ideas in order to make more correct decisions. In this article, the views of Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi, one of the thinkers of the Second Constitutional Period, on Ottomanism, Islamism and Turkism known as “Three Styles of Politics” will be analyzed. One of the central debates of the Second Constitutional Period is which political style should be preferred in order to ensure the Ottoman political unity. Ahmed Hilmi says that all three political styles are of Western origin and that all three separate rather than combine. Although it is close to the idea of “Islamic Union”, it sees a political and religious unity as im-possible. The basis of Ahmed Hilmi’s intellectual attitude is Islamic sensitivity and scientific perspective. The only possible way is through the social unity of Islam. He explains this approach on the basis of sociology. His attitude towards Turkishness is close to the supporters of the Turkish-Islamic synthesis of the period. In the history of Turkish thought, Ahmed Hilmi, whose political ideas were not well known, but one of the most important and influential figures of the period, approached the issue in a different way than the thinkers of the period and especially brought a sociological interpretation of the idea of Islamic Union. In addition, it is important to read all the texts used in the article as old text from the source, in terms of making the article and its sources authentic.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Hilmi, Three Styles of Politics, Pan-islamism, Sociology

Kaynakça

• Ahmed Hilmi. (1910a). “Felsefe-i Asr ve İlm-i İctimaiyyat”, Hikmet (haftalık), sayı 28. s.7.
• Ahmed Hilmi. (1910b). “Felsefe-i Asr ve İlm-i İctimaiyyat”, Hikmet (hft), sayı 33, s.5-6.
• Ahmed Hilmi. (1911a). “İctimaiyat – Terakki ve Tekâmül”. Hikmet (hft), sayı 56. s.2-3.
• Ahmed Hilmi. (1911b). “İctimaiyat - Türklük ve Türkler”, Hikmet (hft) sayı 60, s.1-2.
• Ahmed Hilmi. (1911c). “İctimaiyat – Yine Türkler İtham Ediliyor”, Hikmet (hft), sayı 61. s.2.
• Ahmed Hilmi. (1911d). “İctimaiyat - Türkler ve Osmanlı Türkleri”, Hikmet (hft), sayı 71, s.2-3.
• Ahmed Hilmi. (1911e). “Bir Millet Nasıl Mahvolur?” Hikmet (günlük), sayı 4, s.1-2.
• Ahmed Hilmi. (1913a). “Müslüman Terakkiperverliği”, Hikmet (gün.), sayı 153, s.2-3.
• Ahmed Hilmi. (1913b). “Müslüman Terakkiperverliği”, Hikmet (gün.), sayı 156, s.2-3.
• Akçura, Yusuf. (1991). Üç Tarz-ı Siyaset,Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara.
• Akgündüz, Said Nuri. (2016). “Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukukunun Kaynakları”, AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 8, c.4, s.1-16.
• Ekici, M. Zeki. (1997). II. Meşrutiyet Devri Fikir Adamı Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi Hayatı ve Eserleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi): İstanbul.
• Filibeli Hilmi. (1908). “Sözün Doğrusu”, İttihad-ı İslam, sayı 14. s.2-3.
• Hanioğlu, M. Şükrü. (2012). “Türkçülük”, TDV İslam Ansiklopedisi, c.41, s.551-554.
• Kara, İsmail. (1997), Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi I, Kitabevi Yayınları: İstanbul.
• Kara, İsmail. (2013). “Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Üzerine Birkaç Not”, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi – Sempozyum Tebliğleri, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, ss.15-43.
• Kara, İsmail. (2016). Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri, Dergâh Yayınları: İstanbul.
• Karal, Enver Ziya. (1996). Osmanlı Tarihi – IX. Cilt – İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara.
• Levend, Agâh Sırrı. (1961). “Türkçülük ve Milli Edebiyat”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, c.9, s.147-206.
• Ortaylı, İlber. (2005). “Millet”, TDV İslam Ansiklopedisi, c.30, s.66-70.
• Özcan, Azmi. (2001). “İttihâd-ı İslâm”, TDV İslam Ansiklopedisi, c.23, s.470-475.
• Özcan, Azmi. (2007). “Osmanlıcılık”, TDV İslam Ansiklopedisi, c.33, s.485-487.
• Özdemir. (1911). Türk Ruhu Nasıl Yapılıyor? Darülhilafe: Hikmet Matbaa-i İslamiyyesi.
• Sırma, İhsan Süreyya. (2007). II. Abdülhamid’in İslam Birliği Siyaseti, Beyan Yayınları: İstanbul.
• Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi. (1909a). Senusiler, Abdülhamid ve Seyyid Muhammed El-Mehdi – Ar-ı Hamidi’de Âlem-i İslam ve Senusiler, İkdam Matbaası: İstanbul.
• Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi. (1909b). Allah’ı İnkâr mümkün Müdür? Yahud Huzur-ı Fenn’de Meslek-i Küfür, Kostantiniyye: Hikmet Matbaa-i İslamiyyesi.
• Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi. (1912a). “Enzar-ı Millete – Siyonistlerin Nuhûset Siyasetini Yine Türkler mi Çekecek?”, Hikmet (gün), sayı 5, s.1.
• Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi. (1912b). “Enzar-ı Millete – Siyonistlerin Siyaset-i Menhusası”, Hikmet (gün), sayı 6, s.1.
• Şehbenderzade. (1912). “İctimaiyat – Bugün ki Emr-i Vaki Osmanlılık ve Müslümanlık”, Hikmet (günlük), sayı 25. s.1-2.
• Şeyh Mihriddin-i Arusi. (1909). Yirminci Asırda Âlem-i İslam ve Avrupa – Müslümanlara Rehber-i Siyaset, Kostantiniyye: Hikmet Matbaası.
• Şeyh Mihriddin-i Arusi. (1910). “İctimaiyat – Mana-yı İttihad”, Hikmet (hft), sayı 2, s.2-3.
• Tanör, Bülent. (1985). “Anayasal Gelişmelere Toplu Bir Bakış”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.1, s.10-26.
• Tansel, Fevziye Abdullah. (1981). “Şehbender-zâde Ahmed Hilmi’nin Özdemir Mahlasıyle Yayımladığı Türklük-İslamlık ve İslam Birliği Mefkûresini Müdâfaa Ettiği Şiirleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, c.2/12 s.149-171.
• Uludağ, Zekeriya. (1991). Şehbender-zade Filibeli Ahmed Hilmi ve Spiritüalizm, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmış Doktora Tezi): Erzurum.
• Ülken, Hilmi Ziya. (2015). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: İstanbul.