MEDENİ YARGILAMADA HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 5, 70 - 96, 31.05.2022

Gizem Bal

Öz

HMK m. 31’de hâkimin davayı aydınlatma ödevi düzenlenmiştir. Bu hükmün getirilme amacı, tarafların sunmuş oldukları dava malzemelerinde eksiklerin, belirsizliklerin veya şüpheye yer ver-mesi nedeniyle hâkimin doğru hükme ulaşmasındaki engellerin önlenmesidir. Aydınlatma yüküm-lülüğü sayesinde hâkim, taraflara yönelteceği uygun sorunlarla belirsizlikleri ortadan kaldırma imkânı bulabilecektir ve sayede yargılamaya yön verebilecektir. Hâkim aydınlatma ödevi ancak belirli sınırlar dahilinde yerine getirebilir. Bu sınırları tarafların dilekçelerinde belirttikleri talep sonucuna göre karar vermek başında gelir. Sınırların kapsamını vakıaların genişletilmesi veya değiştirilmesi ile yeni delil sunulması da kapsamaktadır. Eğer ki hâkim uyuşmazlığın aydınlatıl-ması için mecburi durumların oluştuğunun kanaatine varır ise taraflara maddi ve hukuki açıdan muğlak ve net olmayan hususlar hakkında açıklama yapabilir, soru sorabilir, delil sunulmasını isteyebilir. Davayı aydınlatma yükümlülüğü ile taraflarca getirilme ilkesinin ve iddia makamının katı kurallarını kolaylaştırma imkanına fırsat verilmiştir. Hâkim, taraf iddiaları çerçevesinde ve silahların eşitliği ilkesini göz önünde tutarak aydınlatma ödevini yerine getirecektir. Ancak bu ödev, belli sınırlar içerisinde yerine getirmelidir. Hâkimin davayı aydınlatma ödevinin sınırlarının ihlal edilmesi halinde, hâkim, bir takım hukuki, cezai ve disiplin yönünden yaptırımlarla karşı-laşabilir. Hâkim tarafların belirtmediği, sunmadığını ve sözlü olarak sarf etmedikleri durumları dikkate almaz ve bu gibi durumların da dikkate alınması hususunda hatırlatma yapmaz. Ayrıca, hâkimin davayı aydınlatma ödevi, taraflarca getirilme ilkesi ile ters düşmemektedir, aksine bu ilkeler birbirleri ile örtüşmektedir. Bununlar birlikte, tarafın davayı aydınlatma yükümlülüğü ile hâkimin davayı aydınlatma ödevi arasında da kuvvetli bir bağ söz konusudur. Davanın açılması hak sahibinin tasarruf yetkisini kaldırmaz, kısıtlar yani taraflar aydınlatma ödevini zamanında ve usulüne uygun yerine getirmek zorundadır, hâkimin beklentisi de bu yöndedir. Teksif ilkesi ışığında davayı gözetmek zorundadır, hâkim ve tarafların vekilleri ellerindeki bütün imkânlarla davayı aydınlatmak, maddi gerçeği ortaya çıkarmakla yükümlüdürler. Hâkim, taraf iddiaları çer-çevesinde ve silahların eşitliği ilkesini göz önünde tutarak aydınlatma ödevini yerine getirecektir. Ancak bu ödev, belli sınırlar içerisinde yerine getirmelidir.

Anahtar Kelimeler

Hâkimin davayı aydınlatma ödevi, aydınlatma ödevinin sınırları, dava malzemesi

Destekleyen Kurum

ÖZ ORMAN İŞ SENDİKASI

THE JUDGE’S DUTY TO CLARIFY THE CASE IN THE CIVIL TRIAL

Öz

The judge will fulfill his duty of enlightenment within the framework of the claims of the parties and taking into account the principle of equality of the parties. However, this task can be fulfilled within certain limits. If the limits of the judge’s duty to enlighten the case are violated, the judge may face some legal, criminal and disciplinary sanctions. In Article 31 of the Code of Civil Procedure, the duty of the judge to enlighten the case is regulated. If the judge is of the opinion that there are compelling situations for the clarification of the dispute, he may make explanations, ask questions, and request evidence to be presented to the parties about vague and unclear matters in material and legal terms. With the obligation to enlighten the case, the opportunity to facilitate the principle of being brought by the parties and the strict rules of the prosecution is given. The judge does not take into account the situations that the parties did not specify, did not present and did not use verbally, and does not remind that such situations should be taken into account. In addition, the duty of the judge to enlighten the case does not conflict with the principle of being brought by the parties, on the contrary, these principles overlap with each other.

Anahtar Kelimeler

The judge’s duty to enlighten the case, the limits of the duty to enlighten the case, the material of the case

Kaynakça

• Aktepe, Sezin. (2009). “İşe İade Davalarının Medenî Usul Hukuku İlkeleri Bakımından Değerlendirilmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (Prof. Dr. Bilge Umar’a Armağan), C. 11. ss. 63-101.
• Alangoya, H. Yavuz Yıldırım, M. Kâmil Deren Yıldırım. (2009). Nev-his: Medenî Usul Hukuku Esasları, 7. Baskı, İstanbul: Seçkin Yayıncılık.
• Alangoya, Yavuz. (1979). Medeni Usul Hukukunda Vakıaların ve De-lillerin Toplanmasına İlişkin İlkeler, İstanbul: Fakülteler Matbaası. (Medeni Usul).
• Alangoya, Yavuz. (2012). “Dava Temeli, Hâkimin Dava Malzemesinin Toplanmasındaki Rolü ve Bu Konudaki Gelişmeler Hakkında”, Kazancı Hukuk, İşletme ve Maliye Bilimleri Dergisi, S.9, ss. 283-331. (Dava Temeli).
• Arslan, Ramazan. Yılmaz, Ejder. Ayvaz Taşpınar. Sema. Hanağası, Emel (2021). Medeni Usul Hukuku, 6. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
• Atalı, Murat, Ermenek, İbrahim. (2021). Medeni Usul Hukuku, 3. Bas-kı, Ankara: Yetkin Yayınları.
• Deren, Yıldırım, Nevhis. (2003). “Teksif İlkesi Açısından İstinaf, İsti-naf Mahkemeleri Uluslararası Toplantı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, ss. 267-284.
• Güleç, Şafak. (2021). Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi, İstanbul: Seçkin Yayınları.
• KKaraaslan, Varol. (2016). “Hâkimin Tarafsızlığı İlkesi ile Hâkimin Da-vayı Aydınlatma Ödevi Arasındaki İlişki”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, MİHBİR Özel Sayısı, ss. 97-132.
• Karaaslan, Varol. (2019). Medenî Usul Hukukunda Hâkimin Aydınlat-ma Ödevi, 2. Baskı, İstanbul: Seçkin Yayınları.
• Karslı, Abdürrahim. (2020). Medeni Muhakeme Hukuku, 4. Basım, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Kuru, Baki, Arslan/ Ramazan, Yılmaz, Ejder/ Hanağası Emel/ Taşpınar Ayvaz, Sema (2021). Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, 7. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kuru, Baki. (2013). Hukuk Muhakemeleri Usulü, 7. Baskı, İstanbul: Seçkin Yayınları.
• Meriç, Nedim, Korkmaz Taş, Hülya/ Pekcantez, Hakan. (2021). Hu-kuk Muhakemeleri Kanunu, 11. Baskı, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Meriç, Nedim. (2010). “Hâkimin Davayı Aydınlatma Yükümlülüğü”, (Prof. Dr. Bilge Umar’a Armağan), Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakül-tesi Dergisi, C. 11. ss. 390-400.
• Öden, Merih. (1993). “Anayasa Yargısında Yargıcın Davaya veya İşe Bakamaması”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 43, S. 1-4, ss. 61-124.
• Özekes, Muhammet. (2003). Medeni Usul Hukukunda Hukuki Dinle-nilme Hakkı, Ankara: Yetkin Yayınları.
• Pekcanıtez, Hakan, Atalay, Oğuz, Özekes, Muhammet. (2021). Me-denî Usul Hukuku Temel Bilgiler, 17. Baskı, Ankara: Oniki Levha Yayınları.
• Simil, Cemil. (2014). “Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevinin Sınır-ları”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan), C.18, Özel S. ss.1351-1378.
• Tercan, Ercan. (2011). “Hâkimin Davayı Aydınlatma Yükümlülüğü Kapsamında Tarafların Dinlenmesi”, Mahalli İdarelere Hizmet Derneği Ge-nel Başkanlığı, C. 7, S. 18, 5-14.
• Üstündağ, Saim. (2000). Medeni Yargılama Hukuku, 7. Baskı, İstan-bul: Filiz Kitabevi.
• Yılmaz, Ejder. (2011). Medeni Yargılama Hukukunda Islah, 3. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
• Yılmaz, Ejder. (2012). Medeni Yargılama Hukukunda Yemin, İstan-bul: Vedat Kitapçılık Hukuk Yayınları.
• Yararlanılan Elektronik Kaynaklar http://www.kazanci.com http://www.tdk.gov.tr http://www.yargitay.com Hukuktürk Lexpera