MENEMEN INCIDENT AS A RESULT OF 1929 GREAT DEPRESSION

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 6, 58 - 87, 30.09.2022

Süleyman Sıdal

Öz

In this study, the Menemen incident, which is one of the controversial issues in the early republican history of Turkey, will be examined in the context of the 1929 Economic Depression. For a long time, it was seen as a reactionary or pro-ancient regime attempt or as a tool by the republican regime that was used as an excuse to oppress religious people to escalate the modernization process. This study argues that beyond political or cultural factors economic factors have played a key role. In this context, apart from who was to blame for it; it is argued that the Menemen incident which was first shown as a discrete and insignificant event and later was presented as a serious anti-regime conspiracy, is a crisis of the current Republican regime that could not find a solution to the economic unrest created by the 1929 Depression, which was also seen as a tool to suppress the social demands arisen from different groups. In the study, the Menemen incident was analyzed within the framework of David Easton's system approach, and besides the current scientific studies written on the subject, the memoirs, biographies of key figures of the period, and some daily newspapers published at that time were used.

Anahtar Kelimeler

1929 Great Depression, Liberal Republican Party, Menemen Incident

1929 EKONOMİK BUNALIMININ BİR SONUCU OLARAK MENEMEN OLAYI

Öz

Bu çalışmada, erken dönem cumhuriyet tarihinin tartışmalı konularından biri olan Menemen olayı, 1929 Ekonomik Bunalımı bağlamında incelenecektir. Uzun bir süre irticacı veya rejim karşıtı bir kalkışma olarak ya da cumhuriyet rejiminin mütedeyyin kesimler üzerinde baskı kurmak için bahane ettiği bir olay olarak görülmüştür. Bu çalışma siyasi veya kültürel faktörlerin ötesinde ekonomik faktörlerin etkili olduğu savını ileri sürmektedir. Bu kapsamda Menemen olayının, 1929 Bunalımının yarattığı ekonomik sorunlar karşısında çözüm üretemeyen bir siyasal sistemin krizi olduğu ve Menemen olayının gerçekte kimlerin gerçekleştirdiğinden bağımsız olarak, başta münferit ve önemsiz bir olay olarak görülüp, sonrasında bir rejim karşıtı komplo olarak sunularak sistem krizini aşmak ve sisteme yöneltilmiş toplumsal talepleri bastırmak için kullanıldığı öne sürülmektedir. Çalışmada David Easton’ın sistem yaklaşımı çerçevesinde olay analiz edilmiş ve konu üzerine yazılmış güncel bilimsel çalışmaların yanı sıra dönemin ünlü şahsiyetlerinin anılarından, biyografilerinden ve o dönem yayın yapan bazı günlük gazetelerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

1929 Ekonomik Bunalımı, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Menemen Olayı

Kaynakça

• Ağaoğlu A. (1969), Serbest Fırka Anıları, (2 bsm), Baha Matbaası: İstanbul.
• Atay F. R. (2004), Çankaya, Pozitif Yayınları: İstanbul.
• Atilhan C.R. (1970), Menemen Hadisesinin İç Yüzü, Aykurt Neşriyat: İzmir.
• Avşar A. (1998), Bir Partinin Kapatılmasında Basının Rolü: Serbest Cumhuriyet Fırkası, Kitabevi Yayınları: İstanbul.
• Aydemir Ş.S. (2011), Tek Adam Mustafa Kemal 1922-1938, C. III, (26. Bsm), Remzi Kitabevi: İstanbul.
• Aysal N. (2009), “Yönetsel Alanda Değişimler ve Devrim Hareketine Karşı Gerici Tepkiler “Serbest Cumhuriyet Fırkası-Menemen Olayı”, A.Ü Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 44, ss. 581-625.
• Başar A.H. (1981), Atatürk’le Üç Ay ve 1930’dan sonra Türkiye, Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları: Ankara.
• Çetin Türkan, (1996), “1929 Bunalımı, Ziraat Kongresi, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, C. 2, Sayı: 6-7, ss. 213-226.
• Demir K. (1931), Şehit Kubilay, Kanaat Kütüphanesi: (bsm yy.).
• Emrence C. (2006), 99 Günlük Muhalefet Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları: İstanbul.
• Gonca N. (2006), Cumhuriyetin İlk Yıllarında Menemen Kazası (1923-1933), (Yüksek Lisans Tezi), Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Manisa.
• Gözcü A. (2007), “Bir İntiharın Sosyo-ekonomik Arka Planı: Dünya Ekonomik Bunalımının İzmir Örneğinde Gündelik Yaşama Yansımaları”, ÇTTAD, VI/14 (Bahar), ss. 85-101.
• Güner D. (2006), 1930-1933 Yılları Arasında Türkiye’de İrticai Faaliyetler ve Basında Yansımaları, (Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Balıkesir.
• İlmen S. (1951), Dört Ay Yaşamış Olan Zavallı Serbest Fırka, Muallim Fuad Gücüyener Yayınevi: İstanbul.
• Kırhan C. (1963), Öğretmen Kubilay ve Uydurma Mehdi (Devrim Yıllarında Geçmiş Olaylar), Sıralar Matbaası: İstanbul.
• Müftüoğlu M. (1991), Yakın Tarihimizden Bir Olay: Menemen Vak’ası, Risale Yayınları: İstanbul.
• Okyar F. (1980), Üç devirde bir adam: Fethi Okyar, (yayına haz. Cemal Kutay), Tercüman Yayınları: İstanbul.
• Okyar, O. & Seyitdanlıoğlu, M. (1997), Fethi Okyar’ın Anıları: Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: Ankara.
• Soyak H.R. (1973), Atatürk’ten Hatıralar” C. II, Yapı Kredi Yayınları: Ankara.
• Tunçay M. (1981), Tek Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931, Yurt Yayınları: İstanbul.
• Tunçay M. (2009), Türkiye’de Sol Akımlar, İletişim Yayınları: İstanbul.
• Us A. (1964), Gördüklerim, Duyduklarım, Duygularım, Vakit Matbaası: İstanbul.
• Üstün K. (1977), Menemen Olayı ve Kubilay, Çağdaş Yayınları: İstanbul.