NAMIK KEMAL'S VATAN YAHUT SILISTRE IN TERMS OF ITS SOCIAL IMPACT: AN EXPERIMENT ON LITERATURE SOCIOLOGY

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 6, 88 - 118, 30.09.2022

Mehmet Fatih Aslan

Öz

In this study, Namık Kemal's Vatan yahut Silistre will be examined in the context of sociology of literature in the context of the social conditions of the period, theater culture and Westernization discussions. While the Tanzimat period meant the formalization of the progress of Türk modernization on the axis of Westernization, the first Western-style literary products came to the country during this period. Theater is the most effective way of communicating with the society among new literary genres, and after the Tanzimat intellectuals realized this aspect of theater, they made an effort to create a theater culture in the country. The theater, which was monopolized by the minority communities in Pera, was overcome with the establishment of a "theatre-i Osmani" in Gedikpaşa, while the "Theater Development Committee" was formed in order to stage the plays that the Türks could watch and to spread the theater. The most notable name in this committee is Namık Kemal, who had a good knowledge of theater for his period and followed the Western theater closely in Paris and London. Kemal, who staged Vatan yahut Silistre shortly after the Council was founded, witnessed the social impact of the theater very closely. This effect is not only observed in society, but also other intellectuals who write the work and love theatre, feel this effect deeply. In his work, while trying to convey the idea of patriotism and freedom to the audience, the audience's shouting slogans in the streets and the press discussing this work for days shows the effect of a theater piece on the audience. Namık Kemal, who wrote the work, is arrested and sent to a long exile that will last 38 months. It is known that theater is an effective means of communicating with the audience in general. This study aims to analyze the work-society relationship through theatre. In this direction, the work of Vatan yahut Silistre, written by Namık Kemal, an idealist and political intellectual, during the Tanzimat period, when the theater culture was just beginning to form, and its social impact will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Sociology of literature, theatre, Namık Kemal, Vatan yahut Silistre, Tanzimat

TOPLUMSAL ETKİSİ BAKIMINDAN NAMIK KEMAL’İN VATAN YAHUT SİLİSTRE ESERİ: BİR EDEBİYAT SOSYOLOJİSİ DENEMESİ

Öz

Bu çalışmada Namık Kemal’in Vatan yahut Silistre eseri, dönemin toplumsal şartları, tiyatro kültürü ve Batılılaşma tartışmaları ekseninde edebiyat sosyolojisi bağlamında incelenecektir. Tanzimat dönemi, Türk modernleşmesinin Batılılaşma ekseninde ilerleyişinin resmileşmesi anlamına gelirken, Batılı tarzda ilk edebi ürünler bu dönemde ülkeye gelir. Tiyatro, yeni edebi türler arasında toplumla iletişim kurma açısından en etkili yoldur ve Tanzimat aydınları tiyatronun bu yönünü fark ettikten sonra ülkede bir tiyatro kültürünün oluşması için çaba sarf ederler. Pera’da azınlık cemaatlerin tekelinde olan tiyatro, Gedikpaşa’da bir “tiyatro-i Osmanî” kurulmasıyla aşılırken, Türklerin izleyebileceği oyunların sahnelenmesi ve tiyatronun yaygınlaştırılması adına “Tiyatro Geliştirme Encümeni” oluşturulur. Bu encümen içinde en dikkat çeken isim kendi dönemine göre iyi bir tiyatro bilgisi olan, Paris ve Londra’da Batı tiyatrosunu yakından takip eden Namık Kemal’dir. Encümen kurulduktan kısa bir süre sonra Vatan yahut Silistre eserini sahneleten Kemal, tiyatronun toplumsal etkisine çok yakından şahit olur. Bu etki sadece toplumda gözlenmez aynı zamanda eseri kaleme alan ve tiyatro sever diğer aydınlar da bu etkiyi derinden hisseder. Eserinde, vatan sevgisi ve hürriyet fikrini seyirciye aktarmak isterken izleyicinin salondan taşıp sokaklarda slogan atması ve basının günlerce bu eseri tartışması bir tiyatro eserinin izleyicideki etkisini gösterir. Eseri kaleme alan Namık Kemal ise tevkif edilir ve 38 ay sürecek uzun bir sürgüne yollanır. Tiyatronun genel olarak izleyiciyle etkili bir iletişim kurma aracı olduğu malumdur. Bu çalışma, eser-toplum ilişkisini tiyatro üzerinden analiz etmeyi amaçlar. Bu doğrultuda idealist ve politik bir aydın olarak Namık Kemal’in, tiyatro kültürünün henüz oluşmaya başladığı Tanzimat döneminde yazdığı Vatan yahut Silistre eseri ve toplumsal etkisi analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat sosyolojisi, tiyatro, Namık Kemal, Vatan yahut Silistre, Tanzimat

Kaynakça

• Akı, Niyazi. (1989). Türk Tiyatro Edebiyatı Tarihi I, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• And, Metin. (1972). Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu (1839 – 1908), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• And, Metin. (1976). “Osmanlı Tiyatrosu” Kuruluşu-Gelişimi-Katkısı, Ankara: DTCF Yayınları.
• And, Metin. (2019). Kısa Türk Tiyatrosu Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Berkez, Niyazi. (1975). Türk Düşününde Batı Sorunu. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Dizdaroğlu, Hikmet. (1995). Namık Kemal, İstanbul: Varlık Yayınları.
• Gencer, Bedri. (2014). İslâm’da Modernleşme (1839-1939). Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• İnalcık, Halil. (2019). Devlet-i ‘Aliyye - Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar – IV Âyanlar, Tanzimat, Meşrutiyet, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karal, Enver Ziya. (1999). Tanzimat-ı Hayriyye Devri. İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi.
• Kemal, (1873) “Tiyatro”, İbret, sayı 127, s. 1-2
• Koçak, Cemil. (2009a), “Osmanlı/Türk Siyasî Geleneğinde Modern Bir Toplum Yaratma Projesi Olarak Anayasanın Keşfi – Yeni Osmanlılar ve Birinci Meşrutiyet”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce – Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, İstanbul: İletişim Yayınları, c.1, s.72-82.
• Koçak, Cemil. (2009b), “Namık Kemal”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce – Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, İstanbul: İletişim Yayınları, c.1, s.244-249.
• Koçak, Dilek Özhan. (2011). 19. Yüzyıl İstanbul’unda Kültürel Dönüşümün Sahnesi Osmanlı Tiyatrosu, İstanbul: Parşömen Yayıncılık.
• Mardin, Şerif. (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Namık, Kemal. (1873). “Tiyatro’dan Bahseden Arkadaşlara”, Hadika, sayı 33, s.2-3.
• Namık Kemal. (1867). “Tefrika-452 numaralı tefrikanın mabadı”, Tasvir-i Efkâr, sayı 453, s.1-3.
• Okay, M. Orhan (1992). “Batılılaşma: V. Edebiyat”. TDV İslam Ansklopedisi, c.5, s.167-171.
• Ortaylı, İlber. (1987). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayın.
• Özyurt, Cevat. (2014). “Şinasi ve Yeni Osmanlılar Düşüncesinde Modernleşme”, Özyurt, T. (Ed.), Modern Türk Düşüncesinin Sosyolojisi, Ankara: Kadim Yayınları, 55-84.
• Sevengil, Refik Ahmet. (1968). Tanzimat Tiyatrosu, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Sevengil, Refik Ahmet. (2015). Türk Tiyatrosu Tarihi. İstanbul: Alfa.
• Sevinçli Efdal. (1994). “Türk Tiyatrosu’nda Oyun Eleştirisinin Tarihi Üstün Notlar”, Çamurdan, E. (Ed.) Eleştirmen Gözüyle Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu Eleştiri Seçkisi, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, XXIII-XXVII.
• Sevinçli, Efdal. (1984). Namık Kemal ve Tiyatro, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tiyatro Anasanat Dalı, İzmir.
• Şener, Sevda. (1999). Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Tiyatrosu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. (1988). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tansel, Fevziye Abdullah. (1949). Hususi Mektuplarına Göre Namık Kemal ve Abdülhak Hâmid, Ankara: Güneş Matbaası.
• Tansel, Fevziye Abdullah. (1967). Namık Kemal’in Hususi Mektupları I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tunaya, Tarık Zafer. (1985). “Osmanlı Batı Diyaloğu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.1, s.142-143.
• Uçman, Abdullah. (1995). “Encümen-i Daniş”. TDV İslam Ansiklopedisi, c.11, s.176-178.
• Ümit, Nazlı M. (2020). Türk Tiyatrosu Tarih Yazımı ve Avrupalı Şarkiyatçılar, İstanbul: Libra Kitap.