ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞİN SOSYOLOJİSİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 57 - 77, 29.01.2023

Fatma Betül Arslan Keskin

https://doi.org/10.58375/sde.1223536

Öz

Demokrasi bireysel hak ve özgürlüklerin genişliği, eşit oy hakkı gibi ilkelerin yanında, siyasi hayatın birden fazla partinin rekabeti üzerine kurulu olmasını ifade eder. Bu çalışma da esas olarak siyasi parti rekabeti esasına vurgu yapan demokrasiye geçişin Türkiye’deki hikâyesini esas almaktadır. Demokratik bir yönetimin önemli bir göstergesi de siyasi partilerin girdiği rekabette yarışı kazanan partinin, iktidarı elinde bulunduran partiden yönetimi kan dökülmeden devralmasıdır. Türkiye’de demokratik hayata geçiş süreci Türkiye’nin batılılaşma süreci ile yakından ilişkilidir. Türkiye’nin çok partili demokratik hayata geçmesinin arkasında hem iç hem de dış nedenler vardır. Dış nedenler arasında II. Dünya Savaşı sonrası oluşan ikili yapının varlığı ile oluşacak olan Soğuk Savaş döneminin etkisi vardır. Türkiye’yi bu ikili yapı içinde yer almaya iten ise, SSCB’nin karşılanması mümkün olmayan talepleridir. SSCB’nin toprak ve İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının korunmasına katılma yönünde talepleri Türkiye’yi Batılı demokratik cephe içinde yer almaya zorlamıştır. Türkiye’de demokratik hayata geçiş süreci diğer yandan merkez ve çevreyi oluşturan güçler arasındaki mücadelenin de izdüşümüdür. Devleti temsil eden merkez ile din yani İslam’ı temsil eden çevre arasındaki gerilimin altını çizen Mardin, Osmanlı’nın son dönemlerinde başlayan bu gerilimin Cumhuriyet döneminde de devam ettiğini belirtir. Çok partili hayata geçişin üçüncü denemesi olarak görülen 1945 sonrası dönemde önceki hataların tekrarlanması istenmemektedir. Zaten bu süreçte rejimin sadık bir temsilcisi olan ve bu anlamda güven unsuru olarak Celal Bayar’ın varlığı oldukça büyük bir garantidir. Çok partili hayata geçilmesiyle birlikte Türkiye’yi yönetmekte olan bürokratik elit bölünmüş, 1908’den beri Türkiye’ye egemen olan bürokratik aydınlar yenilgiye uğramıştır ancak İnönü’nün seçim yenilgisi Türkiye’de demokrasinin bir zaferi olarak görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Çok Partili Hayat, Demokrasi, Bürokratik Elit, Hak ve Özgürlükler.

THE SOCIOLOGY OF THE TRANSITION TO MULTI-PARTY LIFE

Öz

Democracy refers to principles such as the breadth of individual rights and freedoms and equal voting rights, as well as the fact that political life is based on the competition of more than one party. This study is also based on the story of the transition to democracy in Türkiye, which emphasizes the principle of political party competition. An important indicator of a democratic administration that the party that wins the race in the competition of political parties takes over the administration from the party in power without bloodshed. The transition to democratic life in Türkiye is closely related to Türkiye’s westernization process. There are both internal and external reasons behind Türkiye’s transition to a multi-party democratic life. Among the external causes II. There is the effect of the Cold War period, which will be formed by the existence of the dual structure formed after the World War II. What pushes Turkey to take part in this dual structure is the demands of the USSR, which cannot be met. The demands of the USSR to participate in the protection of the territory and the Bosporus and Dardanelles Straits forced Türkiye to take part in the Western democratic front. The transition to democratic life in Türkiye is also the projection of the struggle between the powers that make up the center and the periphery. Underlining the tension between the center representing the state and the environment representing religion, namely Islam, Mardin states that this tension, which started in the late Ottoman period, continued in the Republican period as well. In the post-1945 period, which is seen as the third attempt of the transition to a multi-party system, it is not desired to repeat the previous mistakes. Already in this process, the existence of Celal Bayar, who is a loyal representative of the regime and as an element of trust in this sense, requires a great guarantee. With the transition to the multi-party system, the bureaucratic elite ruling Türkiye was divided, and the bureaucratic intellectuals that had dominated Türkiye since 1908 were defeated, but İnönü’s election defeat seen as a victory for democracy in Türkiye.

Anahtar Kelimeler

Multi-Party Life, Democracy, Bureaucratic Elite, Rights and Freedoms.

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. (2010), Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), (çev. A. Fethi), 4. Baskı, Hil, İstanbul.
• Ahmad Feroz ve Bedia Turgay Ahmad. (1976). Türkiye'de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Bilgi Yayınevi: Ankara.
• Çufalı, Mustafa. (2004). Türkiye’de Demokrasiye Geçiş Dönemi 1945-1950, Babil Yayınları: Ankara.
• Eroğul, Cem. (1992). Çok Partili Düzenin Kuruluşu, Belge Yayınları: İstanbul.
• Eroğul, Cem. (2003). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, 4. Baskı, İmge Yayınları: Ankara
• Carter, V. Findley. (2011). Modern Türkiye Tarihi, (çev. G. Ayas), Timaş: İstanbul.
• Goloğlu, Mahmut. (2009). Demokrasiye geçiş, İş Bankası Yayınları: İstanbul.
• Karpat, Kemal. (2010). Türk Demokrasi Tarihi, Timaş: İstanbul.
• Karpat, Kemal. (2011). Türk Siyasi Tarihi, Siyasal Sistemin Evrimi, Timaş: İstanbul.
• Köker, Levent. (2009). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, 11. Baskı, İletişim: İstanbul.
• Lewis, Bernard. (2010). Modernleşen Türkiye’nin Doğuşu, 4. Baskı, (çev. B. B. Turna), Arkadaş: Ankara.
• Mardin, Şerif. (1990). Türkiye'de Toplum ve Siyaset, Makaleler I (Der. M. Türköne ve T. Önder, İletişim: İstanbul.
• Toker, Metin. (1990). Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları 1944 -1950 Tek Partiden Çok Partili Yıllara, 3. Baskı, Bilgi Yayınevi: İstanbul.
• Ünal, Oğuz. (1994). Türkiye’de Demokrasinin Doğuşu, Milliyet Yayınları: İstanbul.
• Zürcher, Eric, J. (2011). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, 26. Baskı, İletişim: İstanbul.