II. Meşrutiyet Döneminde İttihat ve Terakki Partisi İle Ermeni Örgütlerinin İlişkisi

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 1 - 33, 30.01.2024

Hanifi Tosun

https://doi.org/10.58375/sde.1340819

Öz

İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC), Meşruti bir yönetime geçme sürecinde Osmanlı azınlıklarıyla ittifaka girmiştir. II. Meşrutiyet’in getirmiş olduğu atmosferi; İttihatçılar vatanı kurtaran reçete olarak görürken, Ermeniler ise özerklik hatta bağımsızlığın yolu olarak algılamıştır. Amaçları birbirinden farklı olan bu iki yapının ittifaklı süreci ile karşılıklı beklentilerinin ne olduğu ve ne elde ettikleri önemli bir sorudur. Her iki yapıya ilişkin çok sayıda çalışma olsa da bunların birbirleriyle olan ilişkilerinin dönemin iç ve dış dinamikleriyle birlikte ele alınması ayrı bir önem arz etmektedir. İttihat ve Terakki Merkez Komitesi, devletin dağılmasını önlemek amacıyla “Osmanlı Milleti” anlayışını öne çıkarmıştır. Meşrutiyetinin yeniden ilanını ve II. Abdülhamid yönetimine son verilmesini çözüm olarak gören İTC ve Taşnaksutyun Cemiyeti ittifak kurmuşlardır. II. Meşrutiyet sonrası yaşanan yapısal ve siyasal birçok değişimle birlikte oluşturulan bu ittifak; inişli çıkışlı bir süreç geçirerek 1913 yılına kadar devam etmiştir. Çalışmada Ermenilerin örgütlü hali olarak ortaya çıkan Taşnaksutyun Partisi ile kendisini Osmanlı unsurlarının temsilci olarak gören İttihat ve Terakki Cemiyeti arasındaki ilişkileri, dönemin iç ve dış siyasetiyle birlikte inceleyerek, II. Meşrutiyet düzleminde ortaya koymak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet, Jön Türkler, Ermeniler, Taşnaksutyun, İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC)

THE RELATIONSHIP BETWEEN THE COMMITTEE OF UNION AND PROGRESS AND ARMENIAN ORGANIZATIONS DURING THE SECOND CONSTITUTIONAL ERA (The Way From Artifical Alliance To Natural Conflict)

Öz

The Committee of Union and Progress entered into an alliance with the Ottoman minorities in the process of transitioning to a constitutional government. II. The atmosphere brought by the Constitutional Monarchy; While the Unionists saw it as a recipe that saved the homeland, the Armenians perceived it as the way of autonomy and even independence. It is an important question what are the mutual expectations of these two structures, whose aims are different from each other, and what they achieve with the alliance process. Although there are many studies on both structures, it is of particular importance to consider their relations with each other together with the internal and external dynamics of the period. The Committee of Union and Progress put forward the concept of the "Ottoman Nation" in order to prevent the disintegration of the state. The re-declaration of the Constitutional Monarchy and II. The CUP and the Dashnaksutyun Society, which saw the end of Abdulhamid's rule as a solution, formed an alliance. II. This alliance, which was formed with many structural and political changes after the Constitutional Monarchy; It continued until 1913 by going through a process of ups and downs. In our study, we examine the relations between the Taşnaksutyun Party, which is the organized state of the Armenians, and the Union and Progress, which sees itself as the representative of the Ottoman elements, together with the domestic and foreign politics of the period. It is aimed to reveal on the level of constitutional monarchy.

Anahtar Kelimeler

II. Constitutionalism, Young Turks, Armenian, Alliance-Diffrence, Committee Of Union and Progress

Kaynakça

• Ahmad, F. (2010). "İttihat ve Terakki (1908-1914)", Çev. N. Yavuz, Kaynak Yayınları: İstanbul.
• Ahmad, F.&Rustow, D. (1976). "İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler 1908-1918", Güney Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, c. IV, V, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını: İstanbul.
• Aşçı, E. (2019). "İttihat ve Terakki Cemiyeti", Milli Mecmua, Ötüken Yayınları: İstanbul.
• Ataöv, T. (1985). “İki Olağüstü Ermeni kaynağı-Ppazian ve Katchaznouni”, “Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri Sempozyumu: Ankara.
• Çiçek, K. (2011). “1909 Adana Olayları/Makaleler”, TTK Yay.: Ankara.
• Günay, N. (2015). “Zoraki İttifaktan Yol Ayrımına İttihat-Terakki ve Ermeniler, Girişim Matbacılık: Ankara.
• Gürün, K. (1985). “Ermeni Dosyası”, TTK Yay.: Ankara.
• Hanioğlu, Ş. (1985). "Osmanlı Devletinde Mesleki İctima Akımı", Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları: İstanbul.
• Kabaçalı, A. (2003), “Talat Paşa’nın Anıları”, Türkiye İş Bankası Yay.: İstanbul.
• Kansu, A. (2017). "Cumhuriyet'e Devreden Düşünce Mirası, Tanzimattan Meşrutiyet'e, Prens Sabahaddin'in Düşünsel Kaynakları ve Aşırı Muhafazakar Düşüncenin İthali, İletişim Yayınları: İstanbul.
• Karpat, K. (1996). "Türk Demokrasi Tarihi", Afa Yayınları: İstanbul.
• Kocabaş, S. (2007). Ermeni Meselesi Nedir, Ne Değildir? Vatan Yay.: İstanbul.
• Kuran, A. B. (1959). "Osmanlı İmparatorluğu'nda ve Türkiye Cumhuriyeti'nde İnkilap Hareketleri", Çeltüt Matbası: İstanbul.
• Kuran, A. B. (1959). "İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler ", Çeltüt Matbası: İstanbul.
• Lewy, G. (2012). “1915 Osmanlı Ermenilerine Ne Oldu”, Timaş Yay.: İstanbul.
• Nalbandian, L. (1975). The Armenan Revolutionary Movement: The Develeopment of Armanian Political Parties through the Nineteenth Century, Third Printing, University of California Press: Berkeley and Los Angeles.
• Öke, M.K. (1996). “Ermeni Sorunu (1914-1923), İz Yayınları: İstanbul.
• Pakalın, M. (1993). “Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimler Sözlüğü”, Cilt II, MEB Basımevi: İstanbul.
• Sarınay, Y. (2006). “Ermeni Tehciri ve Yargılamalar”, Türk-Ermeni İlişkileriin Gelişimi ve 1915 Olayları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri: Ankara.
• Sencer, M. (1984). "Osmanlı İmparatorluğu'nda Tanzimat Sonrası Siyasal ve Yönetsel Gelişmeler", Sevinç Matbaası: Ankara.
• Şavlı, H. (2012). “Ermeni Milliyetçilik Hareketlerinin Doğuşu Taşnak-İttihat Ve Terakki İttifakı”, Ermen Araştırmaları Dergisi, Sayı 41.
• Temo, İ. (2013). “İttihat ve Terakki Anılarım Atatürk’ü Niçin Severim, Alfa/Arşiv: İstanbul.
• Tunaya, T. Z. (1998). "Türkiye'de Siyasal Partiler: İkinci Meşrutiyet Dönemi", İletişim Yayınları: İstanbul.
• Tuygan, A. (2009). Armen Garo’nun Anıları&Osmanlı Bankası”, Belge Yay.: İstanbul.
• Uras, E. (1987). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları: İstanbul.
• Yavuz, F. “Osmanlı Devleti’nde Ermeni Terörü 1896 Osmanlı Bankası Baskını”, Sayı:28, Türk Tarih Kurumu Yayınları: Ankara.
• Yılmaz, D. (2001). "Osmanlı'nın Son Yüzyılı", Çizgi Kitabevi: Konya.
• Zurcher, E. J. (1995). "Modernleşen Türkiye'nin Tarihi", (Çev. Y. Saner), İletişim Yayınları: İstanbul.
• Süreli Yayınlar
• Şura-yı Ümmet, No:4, 23 Mayıs 1902, s.1.
• Şura-yı Ümmet, No:57, 13 Ağustos 1904, s.1.
• Şura-yı Ümmet, No:49-140, 23 Teşrinasi 1908, s.2.
• Şura-yı Ümmet, No:53-140, 5 Kanunuevvel 1908, s.6.
• Şura-yı Ümmet, No:76-140, 5 Kanunuevvel 1908, s.5.
• Şura-yı Ümmet, No:72-140, 16 Kanunuevvel 1908, s.1.