MEDYATİK TIBBİ SÖYLEMLER KAVRAMI ÇERÇEVESİNDE TIBBİLEŞTİRME VE TİCARİLEŞME TARTIŞMASI

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 17, 30.06.2021

Merve Kişi , Nezihe Tüfekci

Öz

Sağlık, insan varlığının en önemli bileşeni, toplumsal hayatın ve ekonomik sürekliliğin devamlılığı için elzem bir faktördür. Geçmişten günümüze sağlık ve sağlıklı olmak kavramları, farklı kültürler ve bakış açıları sebebiyle farklı tanımlanmaktadır. Sağlığın kötü ruhlar ve büyülerle olan ilişkilendirilmesinden, insan bedenin makineleştiği, daha sonra sosyal etmenlerle ilişkilendirildiği tarihi süreçte tıp, teknoloji ve iletişim kanallarının artışı ile başka bir boyuta gelmiştir. Günümüz modern tıbbı içinde hâlâ baskın olan tıbbi model anlayışı bireylerin üzerinde oldukça etkili, otoriter bir bakış açısı sergilemektedir. Medyanın toplumlar üzerinde etkisinin olduğu gerçeğiyle, medya tarafından toplum ve bireylere ulaşan medyatik tıbbi söylemler toplum sağlığı açısından elzem bir konudur. Bu çalışmada medyatik tıbbi söylemler kavramı odak alınarak, akademik yazında hangi çerçevelerde ele alınabileceği tartışılacaktır. Tıbbi söylemlerin günümüzde geldiği noktanın zihinlerde yerleşmesi açısından tarihsel bağlamda sağlık sosyolojisinde sağlığın nasıl ele alındığı, sağlığın tıbbileştirilmesinde hangi bakış açılarının etkili olduğu, nasıl ticarileştiği ve medyanın buradaki rolünden bahsedilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Medyatik Tıbbi Söylemler, Medya, Sağlık

Kaynakça

• Adorno, T. W., (1975), “Culture Industry Reconsidered by Theodor W . Adorno.” Duke University Press. 6(6):12–19.
• Aggleton, P., (1990), Health, First Published. London and Newyork: Routledge.
• Akdur, R. (2008), “Cumhuriyetten Günümüze Türk Sağlık Sistemi”, https://docplayer.biz.tr/6588450-Cumhuriyetten-gunumuze-turkiye-de-saglik-prof-dr-recep-akdur.html. 31.01.2020 Tarihinde Erişildi.
• Anderson, P, (1998), “The Importance of Theories in Health Care”, Joint Commission Journal on Quality and Patient Safety / Joint Commission Resources, 317:1007–10.
• Applbaum, K., (2010), “Sağlıkta Küresel Pazarlama: İlaç Entrikaları” içinde L. Panitch (Ed.) ve Leys C. (Ed.) Kapitalizmde Sağlık- Sağlıksızlık Semptomları, (Çev. U. Haskan). (ss. 99-118),1. Baskı, İstanbul: Yordam Kitap. (Orijinal Baskı:2009)
• Arslan, H., (2015), Epistemik Cemaat: Bir bilim Sosyoloji Denemesi, 4. Baskı, İstanbul: Paradigma.
• Aydın, K., (2014), “Yapısal İşlevselci Teori ve Toplumsal Tabakalaşma”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi. (8):213–39.
• Baran, S. J. and Davis, D. K., (2012), Mass Communication Theory Foundations, Ferment, and Future, 6. Edition, Boston: Wadsworth, Cengage Learning.
• Barkan, S. (2012), A Primer on Social Problems. Lardbucket E-Book. https://2012books.lardbucket.org/books/a-primer-on-social-problems/, 18.02.2020 Tarihinde Erişildi.
• Berry, D., (2007), Health Communication Theory and Practice, 1. Edition, New York: Open University Press. Bilton, T., Bonnet, K., Jones P., Lawson, T., Skinner, D., Stanworth, M. ve Webster, A. (2009), Sosyoloji, (Çev. B. Özçelik). 2. Baskı, Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Bingöl, O., (2017), “Bedenin Sosyolojisi: Nasıl? Niçin”, Mavi Atlas, 5(1):86–96.
• Bozok, N., (2011), “Biyoiktidara Özgü Bir Özneleşme Pratiği Olarak Popüler Sağlıklı Yaşam Söylemi”, Toplum ve Bilim, 122:37-53.
• Clark, J., (2014), “Medicalization of Global Health 1: Has the Global Health Agenda Become Too Medicalized?”, Global Health Action, 7(SUPP.1).
• Clegg, S. and Carter, (2007), “Management” in Blackwell Encyclopedia of Sociology". G. Ritzer (Ed.)( pp.2710-2719). Blackwell Publishing Ltd.
• Conrad, P. and Barker, K. K., (2010), “The Social Construction of Illness: Key Insights and Policy Implications”, Journal of Health and Social Behavior, 51:67–79.
• Crawford, R., (1980), “Healthism and the Medicalization of Everyday Life”, International Journal of Health Services, 10(3):365–88.
• Çalkıvik, A., (2011), “Ölümüne Yaşatmak: Güvenlik Sorunu olarak ‘Yaşam’”. Toplum ve Bilim, 122, 9-18.
• Çoban, H., (2013), “Medikal Usulsüzlük ve Yolsuzluk” içinde İ. Arslanoğlu (Ed.), Tıp Bu Değil 2, (ss. 171-186), 1. Baskı, İstanbul: İthaki Yayınevi.
• Davis, W., (2019), Doktorsuz (Çev. T. D. Odabaşı), 1 Baskı, İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Dearing, J. W. and E. M. Rogers, (1996), Agenda-Setting, 1 Edition. London and Newyork: SAGE Publications.
• Donohue, G. A., Tichenor, P. J. and Olien, C. N., (1975), “Mass Media and The Knowledge Gap”, Communication Research, 2(1):3–23.
• Dorfman, L. and Krasnow, I. D., (2014), “Public Health and Media Advocacy”, Annual Review of Public Health,. 35(1):293–306.
• Durkheim, E. (2010). Sociology and Philosophy. 1. Edition. New York: Routledge.
• Eid, M. and Dakroury A., (2012), “Introduction to Communication Theory and Media Studies” Basics in M. Eid (Ed.) and A. Dakroury (Ed.). Communication and Media Studies, 1. Edition, Boston: Pearson Learning Solutions.
• Eijk, P., (2005), Medicine And Philosophy in Classical Antiquity: Doctors and Philosophers on Nature, Soul, Health and Disease, 1. Edition, Cambridge: Cambridge University Press.
• Erol, H. ve A. Özdemir, (2018), “Türkiye’de 1980 Sonrası Sağlık Poli̇ti̇kalarında Dönüşüm ve Sağlık Harcamalarına Etki̇leri̇”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 15:119–46.
• Ertuna, Ö., (1980), “Yeni Dünya Düzeni : Küreselleşme”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 30:36–45.
• Foucault, M. (2008). The Birth of Biopolitics. 1. Edition. New York: Palgrave Macmillan.
• Gaziano, C., (1995), “A Twenty-Five-Year Review of Knowledge Gap Research” in 50th Anniversary Conference of the American Association for Public Opinion Research (pp.2-33), Florida: Educational Research and Improvement.
• Gerhardt, C., (1995), “Criticisms of Biomedicine” in Society And Health: An Introduction To Social Science For Health Professionals (pp. 63-76), 1. Edition, Newyork: Routledge.
• Giddens, A. ve Sutton, P. W., (2016), Sosyoloji. (Çev. S. Tüfekçioğlu, A. N. Durakbaşa, F. Karapehlivan), 7. Baskı, İstanbul:Kırmızı Yayınları. Gramsci, A., (1986), Hapishane Defteri (Çev. K. Somer), 1. Baskı, İstanbul: Onur Yayınları.
• Higgs, P. and I. R. Jones, (2009), Medical Sociology and Old Age, New York: Routledge.
• https://www.britannica.com/topic/positivism/The-critical-positivism-of-Mach-and- Avenarius. 09.12.2019 Tarihinde Erişildi.
• Illich, I., (2019), Sağlığın Gaspı. (Çev. S. Sertabiboğlu), 2. Baskı, İstanbul: Ayrıntı.
• Institute of Medicine (US), Committee on Assuring the Health of the Public in the 21st Century, (2003), The Future of the Public's Health in the 21st Century, Washington: National Academy Press.
• Jasperson, A. E., Shah, D. V. Faber, R. J. Fan, D. P.and M. Watts., (1998), “Framing and the Public Agenda: Media Effects on the Importance of the Federal Budget Deficit”, Political Communication. 15(2):205–24.
• Kelman, S., (1975), “The Social Nature of the Definition Problem in Health”, International Journal of Health Services, 5(4):625–42.
• Klapper, J. T., (1963), “Mass Communication Research: An Old Road Resurveyed”, Public Opinion Quarterly, 27(4):515–27.
• Koca, M., (2019), “Sosyolojik Kuramlarda Sağlık” içinde Y. Daşlı (Ed.) ve Bulut E. (Ed.) Sağlık Sosyolojisi (s. 21-46), 1. Baskı, Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kocacık, F., (2003), “Bilgi toplumu ve Türkiye” Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 27(1):1-10.
• Korkmaz, D., (2013), “Sağlık Çalışanları Gözünden Sağlığa Bakış” içinde İ. Arslanoğlu (Ed.). Tıp Bu Değil 2 , (ss.171-186), 1. Baskı, İstanbul: İthaki Yayınevi.
• Köse, H., (2010), Medya ve Tüketim Sosyolojisi, 1. Baskı, Ankara: Ayraç Kitabevi.
• Küpeli, S., (2019), “Sağlık Bilimlerinde Araştırma ve Yayın Etiği”, Cukurova Medical Journal, 44(1):232–40.
• Lewin, K., (2014), "Psychological Ecology (1943)" in J. J. Gieseking (Ed.), W. Mangold (Ed.), C. K. (Ed.), S. Low (Ed.), S. Saegert (Ed.). The People, Place, and Space Reader (pp. 51-55), 1. Edition, New York: Routledge.
• Leys, C., (2010), “Sağlık ve Kapitalizm” içinde L. Panitch ve C. Leys (Ed.). Kapitalizmde Sağlık- Sağlıksızlık Semptomlari. (Çev. U. Haskan). (ss. 54-73), 1. Baskı, İstanbul: Yordam Kitap, (Orijinal Baskı:2009).
• Lindemann, M., (2013), Erken Modern Avrupa'da Tıp ve Toplum, (Çev. Mehmet Doğan). İstanbul:Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Locksley, G., (2009), Media and Development: What's the Story?, World Bank Publications, ProQuest Ebook Central, https://ebookcentral.proquest.com/lib/suleyman-ebooks/detail.action?docID=459574. 26.02.2020 Tarihinde Erişildi.
• Manovich, L., (2002), The Language of New Media, 1. Edition. London: The MIT Press California.
• McCombs, M. and Shaw, D. L., (1972), “The Agenda-Setting Function of Mass Media”, Public Opinion Quartrly, 36(2):176–87.
• McQuail, D., (1983), Mass Communication Theory: An Introduction, 1. Edition, London: SAGE Publications.
• Mudge, S. L., (2008), “The State of the Art: What Is Neo-Liberalism?”, Socio-Economic Review, 6:703–31.
• Napier, A. D., Ancarno, C., Butler, B., Calabrese, J, Chater, A., Chatterjee, H., Guesnet, F., Horne, R., Jacyna, S., Jadhav, S., Macdonald, A., Neuendorf, U., Parkhurst, A., Reynolds, R., Scambler, G., Shamdasani, S., Smith, S. Z., Stougaard-Nielsen, J., Thomson, L., Tyler, N., Volkmann, A. M., Walker, T., Watson, J.,. De Williams, A. C. C., Willott, C., Wilson, J. and Woolf K., (2014), “Culture and Health.” The Lancet. 384(9954):1607–39.
• Noelle-Neumann, E., (1974), “The Spiral of Silence A Theory of Public Opinion”, Journal of Communication, 24(2):43-51. Okumuş, E., (2009), “Bedene Müdahelenin Sosyolojisi”, Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi/Journal of Oriental Scientific Research (JOSR), (2):1–15.
• Özçelik Adak, N., (2015), Sağlık Sosyolojisi: Kadın Ve Kentleşme, 1. Baskı, Antalya: Siyasal Kitapevi.
• Özçetin, B., (2018), Kitle İletişim Kuramları, 1. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parsons, T., (1951), The Social System, 1. Edition, London: Routledge.
• Parsons, T., (1978), Action Theory and the Human Condition, 1. Edition, New York and London: The Free Press.
• Pickover, C. A., (2012), The Medical Book : From Witch Doctors To Robot Surgeons : 250 Milestones in The History Of Medicine, 1. Edition. New York: Sterling.
• Porter R. ve Vigarello, G., (2008), “Beden, Sağlık ve Hastalıklar” içinde Bedenin Tarihi I. (Çev. Saadet Özen), 1. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Poyraz, B., (2017), “Kitle İletişim Kuramları” içinde H. Tüfekçioğlu (Ed.). İletişim Sosyolojisi, 1. Baskı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Ritzer, G., (2000), Toplumun McDonaldlaştırılması, (Çev. Ş. S. Kaya), 2. Baskı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, (Orijinal Baskı: 1996). Rostosky, S. S. and Travis, C. B., (1996, “Menopause Research and the Dominance of the Biomedical Model 1984-1994”, Psychology of Women Quarterly, 20(2):285–312.
• Sezgin, D., (2011), Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık, 1. Baskı, İstanbul: Ayrıntı
• Sheaff, M., (2005), Sociology& Health Care: An Introduction for Nurses, Midwives and Allied Health Professionals, 1. Edition, New York: Open University Press.
• Silver, R., (2016), Health Service Public Relations, 2. Edition., New York: Taylor & Francis Group.
• Simpson, M., Buckman, R., Stewart, M., Maguire, P., Lipkin, M., Novack, D. and Till, J., (1991), “Doctor-Patient Communication: The Toronto Consensus Statement”, British Medical Journal, 303(30):1385–87.
• Swingewood, A., (1996), Kitle Kültürü Efsanesi, (Çev A. Kansu), İstanbul: Bilim ve Sanat.
• Şen, F., (2014), “Sağlık Hakkı ve Medya: ‘Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın Medyada Yansımaları”, Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (3):155–74.
• Şengün, H., (2016), “Sağlık Hizmetlerinde İletişim Yönetimi”, İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi. 79(1):38–42.
• Tamm, M. E., (1993), “Models of Health and Disease”, British Journal of Medical Psychology 66(3):213–28.
• Ten Have, P., (1991), "Talk and Institution: A Reconsideration of the "Asymmetry" of Doctor-Patient Interaction" in D. Boden and Z. D. H. Talk and Social Structure (pp.138-164). 1. Edition, Berkeley: University of California Press.
• Thomas, R. K., (2003), Society and Health: Sociology for Health Professionals, 1. Edition, Springer Science & Business Media.
• Thomas, R. K., (2006), Health Communication, 1. Edition, USA: Springer US.
• Thorsen, D. E. and Lie, A., (2006), “What Is Neoliberalism?”, A Research Agenda for Neoliberalism, 1–21.
• Timurturkan, M., (2013), “Tibbi Söylem ve İktidar: Medyada ‘Diyet-Zayıflık-Sağlık’ İlişkisi Etrafında Bedenin Denetimi”, Mediterranean Journal of Humanities, 3(1):237–52.
• Tones, K., (1996), “Models of Mass Media: Hypodermic, Aerosol or Agent Provocateur?” Drugs: Education, Prevention and Policy, 3(1):29–37.
• Turner, B. S., (2008), The Body and Society, Third Edition, London: SAGE Publications.
• Turner, B.S., (2011), Tıbbi Güç ve Toplumsal Bilgi (Çev. Ü. Tatlıcan), 2. Baskı, Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Waitzkin, H. and Waterman B., (1976), “Social Theory and Medicine”, Article on Political Sociology, 6(1):9-23.
• Wallace, R. A. ve Wolf, A., (2018), Çağdaş Sosyoloji Kuramları, (Çev. L. Elburuz ve M. R. Ayas), 7. Baskı, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Wallack, L. and L. Dorfman, (1996), “Media Advocacy: A Strategy for Advancing Policy and Promoting Health”, Health Education and Behavior, 23(3):293–317.
• Weitz, R., (2007), Sociology of Health, Illness, and Health Care: A Critical Approach. 4. Edition, California: Thomson Corporation.
• WHO, (2020), Basic Documents. Forty-ninth Edition, https://www.who.int/about/who-we-are/constitution. 24.04.2020 Tarihinde Erişildi.
• Williams, K., (2003), Understanding Media Theory, 1. Edition, New York: Oxford University Press Inc.
• Williams, R., (1961), The Long Revolution, 1. Edition, London: Penguin Books.
• Williams, S. J., (2005). “Parsons Revisited: From the Sick Role To...?”, Health, 9(2):123–44.
• Woodward K. ve Watt, S., (2000) “Science and Society: Knowledge in Medicine”, içinde D. Goldblatt (Ed.) An Introduction to the Social Science: Understanding Social Change. London: Routledge/Open University Edition, WorldBank, https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.LE00.IN?contextual=min&locations=CF, 29.01.2020 Tarihinde Erişilmiştir.
• Yanıklar, C., (2010), “Tüketim Kültürü, Kapitalizm ve İnsan İhtiyaçları Arasındaki İlişki Üzerine Bir Tartışma”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 34(1):25–32.
• Yılmaz, E., (2015), “Dini Dogmadan Biyomedikal Dogmaya Modern Batı Tıbbı”, Birikim Dergisi. https://www.birikimdergisi.com/guncel/1259/dini-dogmadan-biyomedikal-dogmaya-modern-bati-tibbi, 20.06.2020 Tarihinde Erişildi.
• Zola, I. K., (1972), “Medicine As an Institution of Social Control”, The Sociological Review, 20(4):487–504.