Covid-19 Salgınının Birinci Basamak Sağlık Hizmeti ve Aile Hekimleri Üzerine Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 28 - 55, 29.06.2024

Gülçin Gökçenur Karataş , Erdal Eke

Öz

Sağlık çalışanlarından olan birinci basamak sağlık hizmetleri ve aile hekimleri koruyucu ve önleyici sağlık hizmet sunumunda aktif role sahip olan, hastaları birebir takip eden ve hastalar ile sürekli iletişim halinde olan gruplardır. Covid-19 pandemisinin birinci basamak sağlık hizmetleri sunumu ve işleyişi üzerinde etkisi olup sağlık yöneticileri tarafından değerlendirilmesi gereken konular arasındadır. Araştırma çerçevesinde Covid-19 pandemisinin birinci basamak sağlık hizmetleri ve aile hekimleri üzerindeki etkisi ele alınmıştır. Bu araştırmanın amacı Covid-19 pandemisi ile ilgili hekimlerin bakış açılarının neler olduğu, pandemi sürecinden nasıl ve hangi düzeyde etkilendiklerinin incelenmesidir.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, pandemi, koronavirüs, birinci basamak, aile hekimi

Kaynakça

• Akca, N., Kaya, M. ve Sönmez S. (2022). Pandemi döneminin sağlık çalışanına yönelik şiddet olaylarına etkisi: yazılı basın üzerine bir araştırma. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(24), 178-191. Arık, F. Ş. (1991). Selçuklular zamanında Anadolu’da veba salgınları. Tarih Araştırmaları Dergisi, 15(26), 27-57.
• Arıkan, S. (1997). Temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyon.
• Arpacıoğlu, S., Baltacı, Z. ve Ünübol B., (2021). COVID-19 pandemisinde sağlık çalışanlarında tükenmişlik, Covid korkusu, depresyon, mesleki doyum düzeyleri ve ilişkili faktörler. Cukurova Medical Journal, 46 (1), 88-100.
• Ataç, A. ve Uçar, M., (2006). Önemli bulaşıcı hastalıklar ve yaşam sürecine etkileri. Bilim Tarihi Araştırmaları;(2), 33-42.
• Aydın, E. (2021). S.B.Ü Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde çalışmakta olan hekim ve hemşirelerde Covid-19 aşısına yönelik tutumların Covid-19 korkusu ile ilişkisi. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Aile Hekimliği AD. Tıpta Uzmanlık Tezi. İzmir.
• Baktır Altuntaş, S., Yüksel Salduz, Z. İ., Altuntaş, B., ve Özder, A. (2021). Ev izolasyonuna alınan hastaların Covid-19 enfeksiyonu ve temas ile ilgili bilgi, tutum ve davranışları.
• Baptista, S., Teixeira, A., Castro, L., Cunha, M., Serrão, C., Rodrigues, A., and Duarte, I. (2021). Physician burnout in primary care during the Covid-19 pandemic: A cross-sectional study in Portugal. Journal of Primary Care & Community Health.
• Bingül Ak, B., Türk, A. ve Ak, R. (2020). Covıd-19 bağlamında tarihteki büyük salgınlar ve ekonomik sonuçları, Turkish Studies, 15(4), 189-200.
• Bulduk, K.D., ve Güneş, G. (2023). Toplum bağışıklığı ve halka bağışıklama. Estüdam Halk Sağlığı Dergisi, 8(1), 97-104.
• Cascella, M., Rajnik, M., Aleem, A., Dulebohn, S. C., ve Di Napoli, R. (2020). Features, evaluation, and treatment of coronavirus (COVID-19).
• Chan JF, Kok KH, Zhu Z, Chu H, To KK, Yuan S, ve Yuen KY. (2020). Genomic characterization of the 2019 novel human-pathogenic coronavirus isolated from a patient with atypical pneumonia after visiting Wuhan. Emerg Microbes Infect. 9(1), 221-236.
• Covid-19 (Sars-CoV-2 Enfeksiyonu) Rehberi, (2020). Bilim Kurulu Çalışması, Ankara, T.C. Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü.
• Dayan, S. (2021). Covid-19 ve Aşı. Dicle Tıp Dergisi, 48, 98-113.
• Demiray, E. K. D., ve Çeviker, S. A. (2020). Aşı ve Toplumsal Korunma. Journal of Biotechnology and Strategic Health Research, 4, 37-44.
• Diamond, J., (2018). Tüfek, Mikrop ve Çelik, Çev.: Ü. İnce, İstanbul: Pegasus Yayınları Doğan, E., Karavuş, M., ve Hıdıroğlu, S. (2017). Birinci basamak hekimlerinin hastalarla ilgili karşılaştıkları sorunların değerlendirilmesine yönelik niteliksel bir araştırma. The Journal of Turkish Family Physician, 8(1), 2-10.
• Doremalen, N. V., Bushmaker, T., Morris, D. H., Holbrook, M. G., Holbrook, M. G., Gamble, A. et. al., (2020). “Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARSCoV-1”, New England Journal of Medicine, 382(16), 1564-1567.
• Elbay, R. Y., Kurtulmuş, A., Arpacıoğlu, S., ve Karadere, E. (2020). Depression, anxiety, stress levels of physicians and associated factors in Covid-19 pandemics. Psychiatry research, 290, 113130.
• Elden, B., (2020). Pandemi döneminde sağlık çalışanlarının karşılaştıkları aşırı iş yükü ve Covid-19 korkularının işten ayrılma niyetine ve örgüt depresyonuna etkisi. Sosyal ve beşerî bilimlerde teori ve araştırmalar (37-48), Ankara: Gece Akademi.
• Elizabeth Harry vd., "Physician task load and the risk of burnout among u.s. physicians in a national survey," the joint commission journal on quality and patient safety 47, no. 2 (şubat 2021): 76–85; ve raghad muhiyaddin vd., "elektronik sağlık kayıtları ve hekim tükenmişliği: bir kapsam incelemesi," sağlık teknolojisi ve bilişim çalışmaları (Erişim Tarihi 14 ocak 2022): 481-83.
• Ewout van Ginneken vd., (2022). Covıd-19 pandemisi sırasında ve ötesinde biriktirme listelerini ele alma ve bekleme listelerini yönetme (Dünya Sağlık Örgütü).
• Fehr, A.R, Perlman, S, (2015). Coronaviruses: an overview of their replication and pathogenesis. Methods in molecular biology (Clifton, N.J.), 1282, 1–23.
• Feng, S., Shen, C., Xia, N., Song, W., Fan, M. ve Cowling, B. J. (2020). Rational use of face masks in the COVID-19 pandemic. The Lancet Respiratory Medicine, 8(5), 434–436.
• Gierveld, J. J., Tilburg, T. V. ve Dykstra, P. A. (2006). Loneliness and Social Isolation. Cambridge University Press. Greenhalgh T, Koh GCH, Car J., (2020). Covid-19: a remote assessment in primary care. BMJ;368, m1182.
• Güler, S., Topuz, İ., ve Ulusoy, F. (2020). COVID-19 pandemisinde aile sağlığı merkezi çalışanlarının deneyimleri. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 2(3), 143-151.
• Gülşin, G. (2021). Birinci basamakta çalışan hekimlerin Covid-19 salgın süreci ile ilgili deneyimleri, Kalitatif bir çalışma, Marmara Üniversitesi.
• Güven, R. (2007). Dezenfeksiyon ve sterilizasyon uygulamalarında hasta güvenliği kavramı. 5. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi, 5, 411-422.
• Heper, Y., (2020). “Covid-19 Genel Bakış”, içinde C. Heper (Ed.), Multidisipliner Covid-19, (s. 67-80), Bursa: Tabip Odası Yayınları.
• Işık, A. (2021). Salgın Ekonomisine Genel Bir Bakış. International Anatolia Academic Online Journal Health Sciences, 7 (2), 135-138.
• İkiışık, H., (2020). Bulaşıcı hastalıkların epidemiyolojisi. H. Çaşkurlu ve C. Malakcıoğlu (Ed.). Üniversite öğrencilerinin COVID-19 pandemisinin doğru yönetimi konusunda eğitilmesi ve normalleşme sürecine katkısının sağlanması proje kitabı, 8-19 Haziran 2020 (s.17-22.) İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları.
• İşlek E., Özatkan Y, Bilir MK, Arı HO, Çelik H ve Yıldırım HH. (2020). COVID-19 pandemi yönetiminde Türkiye örneği: sağlık politikası uygulamaları ve stratejileri. TÜSPE.
• İlgün, G., ve Şahin, B. (2016). Aile hekimliği çalışanlarının aile hekimliği uygulaması hakkındaki görüşlerinin incelenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 19(2).
• Jin, Y. H., Huang, Q., Wang, Y. Y., et al. (2020). Perceived infec-tion transmission routes, infection control practices, psychosocial changes, and management of COVID-19 infected healthcare work-ers in a tertiary acute care hospital in Wuhan: A cross-sectional survey. Military Medical Research, 7(1), 24. Published 2020 May 11.
• Judson TJ, Odisho AY, Neinstein AB, et al., (2020). Rapid design and implementation of an integrated patient self-triage and self-scheduling tool for COVID-19. J Am Med Inform Assoc. 27(6), 860–866.
• Katherine E. Bliss https://www.csis.org/features/promoting-primary-health-care-during-health-security-crisis adresinden 28 Haziran 2022 tarihinde alınmıştır.
• Kaya, B., (2020). “Pandeminin Ruh Sağlığına Etkileri”, Klinik Psikiyatri Dergisi, 23, 123-124.
• Kazak, A., Hindistan, S. ve Önal, B. (2020). Dünyada ve Türkiye’de Covid-19 aşı geliştirme çalışmaları. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7 (4), 571-575.
• Kisely S., Warren N., McMahon L., Dalais C., Henry I., Siskind D., (2020). Occurrence, prevention, and management of the psychological effects of emerging virus outbreaks on healthcare workers: Rapid review and meta-analysis. BMJ, 369, m1642
• Lai J., Ma S., Wang Y et al. (2019). Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease. JAMA Network Open. 2020, 3(3), 1-12.
• Li D., Howe AC., Astier-Peña MP. (2021). Primary health care response in the management of pandemics: Dec Learnings from the COVID-19 pandemic. Aten Primaria. 53 Suppl 1(Suppl 1), 102226.
• Li LQ, Huang T., Wang YQ, Wang ZP., Liang Y., Huang TB., Zhang HY., Sun W., ve Wang Y., (2020). COVID-19 patients' clinical characteristics, discharge rate, and fatality rate of meta-analysis. J Med Virol.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, (2021). Covid-19 Rehberi. https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66301/covid-19- rehberi.html. 07.07.2021.
• Mete, B., Değer, M. S., ve Pehlivan, E. (2020). Doktorlarda mesleki tükenmişlik sendromuna çalışma yaşam kalitesinin etkisi. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 25(2), 94-101.
• Morgantini LA, Naha U, Wang H, Francavilla S, Acar O, Flores JM et al. (2020). Factors Contributingto Healthcare Professional Burnout During the COVID-19 Pandemic: A Rapid Turnaround Global Survey. medRxivpreprintdoi: Erişim tarihi: 19.09.2020.
• Munira Z. Gunja, Evan D. Gumas, Reginald D. Williams II, Michelle M. Doty, Arnav Shah, Katharine Fields, Stressed Out and Burned Out: The Global Primary Care Crisis Findings from the 2022 International Health Policy Survey of Primary Care Physicians (Commonwealth Fund, Nov. 2022).
• Öğünç, K. (2021). Aile hekimlerinin Covıd-19 pandemisi sürecinde yaşadıkları sorunlar ve çözüm önerileri: Niteliksel bir araştırma= Problems experienced by primary care physicians during Covid-19 pandemic and solution proposals: A qualitative research.
• Özcan, S., ve Ünlüoğlu, İ. (2008). Dünyada ve Türkiye’de Aile Hekimliği. Aile doktorları için kurs notları (1. Aşama) T.C. Sağlık Bakanlığı revize edilmiş Materyal Ankara, 24-30.
• Özder, A. (2021). Covid-19 Pandemisinde hastalık/hastane yönetimi-pandemide Aile Hekimliği.
• Parıldar Hülya, (2020). Infectious Disease Outbreaks in History. Tepecik Eğitim Hastanesi Dergisi, 30(2), 19-26.
• Rawaf S, Allen LN, Stigler FL, Kringos D, Quezada Yamamoto H, van Weel C; (2020).Global Forum on Universal Health Coverage and Primary Health Care. Lessons on the COVID-19 pandemic, for and by primary care professionals worldwide. Eur J Gen Pract. Dec, 26(1), 129-133.
• Samancı̇, V. (2020). Birinci basamak sağlık hizmetleri ve pandemi süreci. Konuralp Medical Journal, Pandemi Deneyimleri, 390-392.
• Samancı, M. (2020). Küresel bir salgın: COVİD-19. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, 5 (1), 6-11. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/jshs/issue/54854/715954
• Schäfer, I., Hansen, H., Menzel, A. et al. (2021). The effect of COVID-19 pandemic and lockdown on consultation numbers, consultation reasons and performed services in primary care: results of a longitudinal observational study. BMC Fam Pract 22, 125.
• Shaw, S. E., Seuren, L. M., Wherton, J., Cameron, D., A'Court, C., Vijayaraghavan, S., ve Greenhalgh, T. (2020). Video consultations between patients and clinicians in diabetes, cancer, and heart failure services: linguistic ethnographic study of video-mediated interaction. Journal of medical Internet research, 22(5), e18378.
• Silver SL., Lewis ML, Ledford CJW., (2021). A stepwise transition to telemedicine in response to COVID19. J Am Board Fam Med;34, S152–S161.
• Sutter A, Llor C, Maier M, Mallen C, Tatsioni A, van Weert H, Windak A, Stoffers J; Editorial Board, Jelle Stoffers, (2020). Editor-in-Chief, the European Journal of General Practice. Family medicine in times of 'COVID-19': A generalists' voice. Eur J Gen Pract. Dec, 26(1), 58-60.
• T.C. Sağlık Bakanlığı (2020a). COVID 19 Yeni Koronavirüs Hastalığı. https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/ tr/ adresinden 13 Mayıs 2022 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Sağlık Bakanlığı (SB). (2020b). Birinci basamak sağlık hizmetleri. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/ aile hekimligi/birinci-basamak-sa%C4%9Fl%C4%B1khizmetleri.html. adresinden 20 Haziran 2022 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Sağlık Bakanlığı (SB). (2020c). Birinci basamak sağlık hizmetleri algoritması. https://ohsad.org/ wp-content/uploads/2020/03/ALGORITMA2.pdf. adresinden 20 Haziran 2022 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Sağlık Bakanlığı stratejik plan 2010-2014. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 788.
• TAHUD. ASM'lerde Covid-19 Yönetimi. 01 Nisan 2020: https://www.tahud.org.tr/news/view/asm-de-covid-19-y%C3%B6netimi-%28tahud-01-nisan-2020%29 (Erişim Tarihi: 10.06.2021).
• Taş, B. G., Özceylan, G., Öztürk, G. Z., ve Toprak, D. (2021). Evaluation of job strain of family physicians in COVID-19 pandemic period-an example from Turkey. Journal of community health, 46(4), 777-785.
• Tavukcu, M. ve Eke, E. (2021). Covid-19 Pandemi Yönetim Süreci: Türkiye Perspektifi. Sdü Sağlık Yönetimi Dergisi, 3 (2), 116-133.
• The European definition of General Practice/Family Medicine, (2002). WONCA Europe. Barcelona: WONCA Europe Office Publication, p. 4-6, 7-43.
• Topuz, Ercüment (2020). “XIX. Van’da İllet-i Kolera ile Mücadelede Usul-i Karantina ve Kordon Uygulaması”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 48, 297-316.
• Türk Tabipler Birliği Covid-19’un İkinci Yılı Değerlendirme Raporu (2022), 7-308.
• Türk Tabipleri Birliği Aile Hekimliği Kolu Aile Hekimliğinde Pandemi Süreci 9-14 Aralık 2020 Anketi Sonuçları https://www.ttb.org.tr/kollar/_ahek/haber_goster.php?Guid=dd35f1fc446d-11eb-b786-a19f39419a42 adresinden 27 Ağustos 2022 tarihinde alınmıştır.
• Türkili, S., Uysal, Y., Tot, Ş., ve Mert, E. (2021). Aile hekimlerinde korona virüs salgını nedeniyle yaşanılan zorluklar, kaygı ve tükenmişlik durumlarının incelenmesi. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 15(2), 348-356.
• Üstün Ç. ve Özçiftçi S. (2020). COVID-19 pandemisinin sosyal yaşam ve etik düzlem üzerine etkileri: Bir değerlendirme çalışması. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 25(Special Issue on COVID 19), 142-153.
• Varga, J. G. (2014). Restoring Balance:(The Power of Introspection and Timeless Wisdoms). Balboa Press. Verhoeven V., Tsakitzidis G., Philips H., Van Royen P. (2020). Impact of the COVID-19 pandemic on the core functions of primary care: will the cure be worse than the disease? A qualitative interview study in Flemish GPs. BMJ Open. Jun 17, 10(6), e039674.
• Windak, A., Frese, T., Hummers, E., Klemenc Ketis, Z., Tsukagoshi, S., Vilaseca, J., ... ve Ungan, M. (2020). Academic general practice/family medicine in times of COVID-19–perspective of WONCA Europe. European Journal of General Practice, 26(1), 182-188.
• Woodley, C. M., Downs, C., Bruckner, A. W., Porter, J. W., ve Galloway, S. B. (2016). Diseases of coral. Wiley Blackwell.
• World Health Organization. WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19- 11 March 2020. https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-directorgeneral-s-opening-remarks-at-themedia-briefing-on-covid-19---11-march-2020 adresinden 23 Mart 2020 tarihinde alınmıştır.
• Yakut, E., Özlem, Kuru ve Güngör, (2020). Sağlık Personelinin Covid-19 Korkusu ile Tükenmişliği Arasındaki İlişkide Aşırı İş Yükü ve Algılanan Sosyal Desteğin Etkisinin Yapısal Eşitlik Modeliyle Belirlenmesi. Ekev Akademi Dergisi, (83), 241-262.
• Yeditepe Üniversitesi Yeni Koronavirüs (C0VID-19) Enfeksiyonu Temel Eğitim Kitapçığı https://yeditepe.edu.tr/sites/default/files/inline-files/temel-egitim-kitapcigi-covid.pdf adresinden 26 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Yücel B., ve Ala Görmez (2019). A. SARS-Corona Virüsüne Genel Bakış. Türkiye Teknoloji ve Uygulamalı Bilimler Dergisi. 2(1), 32-39.
• Zenker S. ve Kock F. (2020). The Coronavirus pandemic–A critical discussion of a tourism research agenda. Tourism Management, 81, 104164
• Zhou Y., Yang Y., Huang J., Jiang S., ve Du L., (2019). Advances in MERS-CoV vaccines and therapeutics based on the receptor-binding domain. Viruses. 11(1), 60.