Erken Cumhuriyet Dönemi Spor Politikaları ve Ülkü Dergisi Spor Yazıları

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 351 - 382

Utku Tuna , Müfide Yoruç Çotuk

https://doi.org/10.55238/seder.1709998

Öz

Erken Cumhuriyet döneminde ulus-devlete geçilmesiyle birlikte vatandaş eğitimi noktasında medyaya önemli görevler verildiği görülmektedir. İktidarın önemli araçlarından olan medya; gazeteler, dergiler, romanlar vasıtasıyla reformların halka aktarılması ve benimsenmesi noktasında önemli bir rol üstlenmiştir. Bu süreçte, beden terbiyesi ve sporun ulus-devletin inşasındaki yeri fark edilmiş ve bu alan, spor-siyaset ilişkisini şekillendiren yeni karar mekanizmalarının konusu olmuştur.
1929 yılı küresel ekonomik buhranının ardından belirginleşen devletçi eğilimler, spor politikalarının oluşumuna da yansımıştır. Diğer tüm alanlarda ortaya çıkan devletleşme hareketinin bir parçası olarak, beden terbiyesi ve sporun yönetimi 1936'da Türk Spor Kurumu aracılığıyla partiye, 1938’den itibaren ise Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü aracılığıyla doğrudan devlete bağlanmıştır. Bu kurumlaşma sürecinin ön adımlarından biri ise 1932 yılında kurulan ve beden terbiyesi ve sporu çalışma kollarından biri olarak belirleyin Halkevleridir. Bu yönüyle Halkevleri, spor politikalarının uygulanmasında merkezi bir işlev üstlenmiştir.
Bu çalışmada, 1932-1951 yılları arasında Türkiye’nin kültürel ve toplumsal hayatında önemli bir yer edinen Halkevlerinin merkezi yayın organı olan Ülkü Dergisi’nin birinci serisinde (1933-1941) yayınlanan “beden terbiyesi” ve “spor” konulu yazılar medya metni olarak analiz edilmiştir. Şubat 1933’te Ankara’da neşredilmeye başlanan Ülkü Dergisi, 17 yıl süreyle üç seri halinde yayınlanmış, 1932 yılında kurulan Halkevlerinin fikirlerini ulusal boyutta aktaran yönlendirici bir mecra olmuştur.
Bu çalışmanın amacı, iktidarın spor politikalarına dair söylemlerinin Ülkü Dergisi üzerinden izini sürmek ve bu yazıları belirli temalar altında tasnif ederek dönemin spor anlayışını analiz etmektir. Aynı zamanda yayınlanan yazılar üzerinden erken Cumhuriyet’in spor politikalarının medya aracılığıyla nasıl şekillendiğini ortaya koymak hedeflenmektedir. Bunun tercih edilme nedeni; spor yönetimi ve politikalarını tarihsel bir perspektiften inceleyen araştırmaların, Ülkü Dergisi’nde yansımasını bulup bulmadığını sorgulamaktır.

Anahtar Kelimeler

Spor , Politika , Erken Cumhuriyet Dönemi , Ülkü Dergisi

Early Republican Period Sports Policies and Sports Articles in Ülkü Magazine

Öz

With the transition to a nation-state in the early Republican period, the media was assigned important tasks in terms of citizen education. As one of the most important tools of the government, the media played a crucial role in conveying reforms to the public and ensuring their acceptance through newspapers, magazines, and novels. During this process, the role of physical education and sports in the construction of the nation-state was recognized, and this field became the subject of new decision-making mechanisms that shaped the relationship between sports and politics.

The state-centric tendencies that emerged after the global economic crisis of 1929 were also reflected in the formation of sports policies. As part of the state-centric movement that emerged in all other areas, the management of physical education and sports was linked to the party through the Turkish Sports Association in 1936 and directly to the state through the General Directorate of Physical Education in 1938. One of the preliminary steps in this institutionalization process was the establishment of the People's Houses in 1932, which designated physical education and sports as one of its areas of activity. In this regard, the People's Houses assumed a central role in the implementation of sports policies.
In this study, articles on “physical education” and “sports” published in the first series (1933-1941) of Ülkü Dergisi, the central publication of the Halkevleri, which held an important place in Turkey's cultural and social life between 1932 and 1951, were analyzed as media texts. First published in Ankara in February 1933, Ülkü Dergisi was published in three series over a period of 17 years and served as a guiding medium for disseminating the ideas of the People's Houses, which were established in 1932, on a national scale.
The aim of this study is to trace the government's discourse on sports policies through Ülkü Dergisi and to analyze the sports understanding of the period by classifying these articles under specific themes. At the same time, it aims to reveal how the sports policies of the early Republic were shaped through the media. The reason for this choice is to question whether studies examining sports management and policies from a historical perspective have found reflection in the Ülkü Dergisi.

Anahtar Kelimeler

Sports , Politics , Early Republican Period , Ülkü Magazine

Kaynakça

• Acet, M. ve Yıldıran, İ. (1999). İsveç Cimnastiğinin Dünyada ve Türkiye’de Gelişimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2, 291-300.
• Ahmad, F. (2014). Bir Kimlik Peşinde Türkiye. 5. Baskı. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Akın, Y. (2004). Gürbüz ve Yavuz Evlatlar: Erken Cumhuriyet’te Beden Terbiyesi ve Spor. İstanbul, İletişim Yayınları.
• Akın, Y. (2005). Erken Cumhuriyet Döneminde Beden Terbiyesi ve Spor. Toplum ve Bilim Dergisi. 103. 53-92.
• Aktükün, İ. (2010). Futbolun Siyasi Tarihine Kenar Notları. Cogito. 63, 9-12.
• Albayrak, M. (2023). Halkevleri ve Ülkü Dergisi’nin Türk Siyasi, Toplumsal ve Kültürel Yaşamındaki Yeri. Dünya İnsan Bilimleri Dergisi, 2023(1), 17-36.
• Alpman, C. (1972). Eğitimin Bütünlüğü İçinde Beden Eğitimi ve Çağlar Boyunca Gelişimi. İstanbul. Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları.
• Altay, A. S. ve Koç, E. Ö. (2022). Ülkü Dergisi Kapak Tasarımları: Cumhuriyet İdeolojisinin Görsel Temsili. Sanat Tarihi Dergisi, 31(2), 1341-1369.
• Altınay, A. ve Bora, T. (2003). Ordu, Militarizm ve Milliyetçilik. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Milliyetçilik. 140-154
• Arpacı M. (2015). Modernleşen Türkiye’de beden ve nüfus politikaları: hıfzısıhha, terbiye, öjeni. Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Atalı, L. (2018). Bir Dönemin Spor Yayını “Beden Terbiyesi ve Spor Dergisi”. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 3 (1), s.91-98
• Aydın, H. (2009). “İdman (1913-1914): İlk Kapsamlı Spor Dergisi Üzerine Bir İnceleme. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27.153-170.
• Baltacı A. (2019). Nitel Araştırma Süreci: Nitel Bir Araştırma Nasıl Yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AEÜSBED); 368-388.
• Büyükgüllü, B. Milliyetçilik Kavramı: Cumhuriyetin İlk Dönemlerinde Yayınlanan Türk Spor Dergileri Örneği (1930- 1940). Ordu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• C.H.F. Halkevleri Teşkilat, İdare ve Mesai Talimatnamesi. Hakimiyeti Milliye Matbaası. Ankara, 1932.
• C.H.P. 103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı. Ankara, 1935.
• Copeaux, E. (1998). Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. İstanbul, 1998.
• Cumhuriyet Gazetesi. 25 Mart 1931. “Türk Ocakları H. Fırkası ile Niçin Birleşiyor?”.
• Çakır, V, O. (2017). Sporun Sosyolojik Temelleri. Ankara. Spor Yayınevi ve Kitabevi.
• Çavdar, T. (1983). Halkevleri. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi 4. Cilt. İstanbul. İletişim Yayınları, 878-884.
• Çeçen, A. (1990) Atatürk’ün Kültür Kurumu Halkevleri. Gündoğan Yayınları. Ankara. İdeal Matbaası.
• Dağtaş, B. ve Tazegül, M. (2005). Modernleşmeyi Okumak: Ülkü Dergisi (1933-1938). Kültür ve İletişim. 8 (2). 75-100.
• Eitzen, D. S. (2005). Sport as microcosm of society. İçinde D.S. Eitzen (Der.) Sport in Contemporary Society: An Anthology. Colorado: Paradigm Publishers.
• Eken, F. (2020), İlk Resmi Spor Dergisi: Türk Spor Kurumu Dergisi’ne Bir Bakış (1936-1938). Belgi Dergisi, C.2, S.20, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Yaz 2020/II, ss. 2537-2552.
• Erdal, İ. (2011). Ülkü Mecmuasına Göre Erken Cumhuriyet Dönemi Nüfus Politikası (1923–1938). Atatürk Yolu Dergisi 12, 48.
• Erdoğan, M. (2024). Cumhuriyet Döneminde Milli Kimlik Bilinci Oluşturma Sürecinde Tarih Algısı: Ülkü Dergisi’ndeki Anadolu Ve İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Yazılarının İncelenmesi. Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi E-Dergisi 11/2.
• Eroğul, A. (2010). Spor Alemi (1919-1929): Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türkiye Cumhuriyeti'ne Geçiş Aşamasında Bir Spor Dergisi. Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Erol, T. ve Akgül, S. (2019). Ülkü Mecmuası (1933-1950) Müzik Yazıları Bibliyografisi. İnönü Üniversitesi Kültür Ve Sanat Dergisi, 5(2), 1-18.
• Fişek, K. (1980). Devlet Politikası ve Toplumsal Yapıyla İlişkileri Açısından Spor Yönetimi: Dünyada ve Türkiye’de. Ankara. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Fişek, K. (1985). Türkiye’de Spor. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde. İstanbul. İletişim Yayınları.
• Gökbulut, G. (2023). Cumhuriyetin Resmi İdeolojisinin İnşasında Türk Spor Kurumu Dergisi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Gökkaya, S. B. (2023). Beden Terbiyesi ve Spor Dergisinde Biyopolitika ve Nüfus Politikaları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi.
• Halkevleri Genel Merkezi. (1988). Halkevleri Tüzüğü. Ankara.
• İslamoğlu A.H. ve Alnıaçık Ü. (2013). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Beta Yayınları.
• Kadıoğlu, A. M. (2024). Early Republican Period Sports Policies and Turkish Sports Institution Journal. International Social Sciences Studies Journal. Vol:10. 1697-1704
• Kaplan, K. (1974). "Halkevlerinin Doğuş Bilinci ve Tarihsel Görevi." Atatürk ve Halkevleri. Ankara: Atatürk Enstitüsü Yayınları.
• Karabulut, R. ve Şahin, H. (2024). Memleket Edebiyatı Açısından Ülkü Dergisinde Şiir. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 7(1), 1-18.
• Karaküçük, S. (1992) Türk Spor Kurumu Dergisi 1936-1938 Seçilmiş Spor Makaleleri. TDFO, Ankara.
• Karaküçük, S. (1993). Ülkü 1933-1950 Seçilmiş Spor Makaleleri. TDFO, Ankara.
• Kasap, Ö. (2021). Beden Terbiyesi ve Spor Dergisi (1939-1945), Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Kılıç, N. (2019). Spor Basınının Tarihsel Gelişiminde Önemli Bir Dergi: Terbiye ve Oyun. TRT Akademi. s.264-284
• Kilim, E. E. (2007). Ülkü’de Devletçilik ve Planlama. Memleket Siyaset Yönetim, 2(5), 175-191.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel Araştırma. Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. Çev: Prof. Dr. Selahattin Turan. Ankara. Nobel Yayın.
• Müeyyet, M. (1934). Sporda Fertlik ve Cemiyetlik İddialarının Mahiyeti Hakkında. Spor Postası. no: 16.
• Onbaşı, F. G. (2011). Halkevleri ve Ülkü Dergisi: Erken Cumhuriyet Döneminde Köycülük Tartışmaları. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 2011; 20 (3) 69-88.
• Otaç, T. (2019). Ülkü Mecmuasına Göre Türk Aydınlanması (1933-1936). Atatürk Yolu Dergisi. 64. 229-66.
• Özçakır S. (2015). 100 yıl öncesinde Türkiye’de beden eğitimi öğretimi ve günümüze yansımaları. Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi. 26(1):18- 25.
• Sarınay, Y. (1994). Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları. Ötüken Neşriyat. İstanbul.
• Şinoforoğlu, T. (2020). Selim Sırrı Tarcan ve İsveç Jimnastiği. Beden Eğitiminde İsveç Modelinin Iı. Meşrutiyet Dönemi Türk Eğitim Sistemine Entegrasyonu. Spor Yayınevi ve Kitabevi. Ankara.
• Tercüman, Ç. (2006). Ülkü Mecmuası. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi(7), 563-580.
• Tokatlıoğlu, A. E. (2021). Cumhuriyet Modernleşmesinde Devletin Spor Üzerinden Bedene Bakışı ve Spor Politikaları. Journal of Applied and Theoretical Social Sciences. (3). 125-143.
• Top Dergisi. Gürer, C. A. (1937) Atlet ve Atletizm Kelimeleri öz Türkçedir. 1 Mart. 3.
• Top Dergisi. Gürer, C. A. (1937) Atlet ve Atletizm Kelimeleri öz Türkçedir. 8 Mart. 3.
• Top Dergisi. Gürer, C. A. (1937) Spor ve Sportmen Kelimeleri öz Türkçedir. 18 Ocak. 5-6.
• Top Dergisi. Gürer, C. A. (1937) Spor ve Sportmen Kelimeleri öz Türkçedir. 25 Ocak. 3.
• Turan, Ş. (1996). Türk Devrim Tarihi, Yeni Türkiye’nin Oluşumu, 1923-1938. 3. Kitap, II. Bölüm. Bilgi Yayınevi. Ankara.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. 3530 Sayılı Kanun ile İlgili Komisyon Raporu (Çevrimiçi).Resmî Gazete ile neşir ve ilâm: (16/VII/1938 - Sayı : 3961). Çevrimiçi Erişim
• Cemal, S. (1933) Bugünkü Spor Faaliyeti Türk Gençliğini ve Türk Halkını Tatmin Ediyor mu? Yeni Türk Mecmuası. Mayıs. c.1, s.8, 697-700.
• Yıldırım, A. Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara. Seçkin Yayıncılık.
• Yücel, Ö. F. ve Saygın, A. U. (2023). Cumhuriyet Devri Beden Terbiyesi ve Spor Politikaları Çerçevesinde Maç Dergisi Üzerine Bir İnceleme. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi. 11 (1), 437-473.
• Ülkü Dergisindeki Makaleler
• ----- (1933) Ülkü Niçin Çıkıyor? c.1. s.1, 1-3.
• ----- (1933) Ülkü’nün Yazı Bölümleri. c.1, s.1, 94.
• ----- (1938) B. Şükrü Kaya’nın Nutku. c.11, s.66, 481.
• Abbas, N. (1939). Halkevleri ve Memleket Sporu. c.13, s.73, 23.
• Abbas, N. (1939). Halkevlerimiz ve Memleket Sporu. c.13, s.74, 126.
• Abbas, N. (1939). Başka Memleketlerde Beden Terbiyesi - İngiltere. c.13, s.75, 235.
• Abbas, N. (1939). Başka Memleketlerde Beden Terbiyesi - Almanya. c.13, s.76, 346.
• Abbas, N. (1939). Başka Memleketlerde Beden Terbiyesi - Birleşik Amerika. c.13, s.77, 423.
• Abbas, N. (1939). Beden Terbiyesi ve Gençlik Meselesi - İzcilik. c.13, s.78, 541.
• Abbas, N. (1939). Beden Terbiyesi ve Gençlik Meseleleri - Kayak, Kamp ve Dağ Sporları. c.14, s.80, 129.
• Abbas, N. (1940). Bize En Uygun Sistem - Beden Terbiyesi ve Spor. c.15, s.88, 385.
• Abbas, N. (1940). Türk Köylüsü ve Spor. c.15, s.89, 486.
• Abbas, N. (1940). Bir Beden Terbiyesi Enstitüsü Esasları. c.16, s.92, 123.
• Abbas, N. (1940). Halkevlerimizde Sporun Yeni Veçhesi. c.16, s.94, 347.
• Abbas, N. (1941). İngiliz Halkevleri ve Spor Çalışmaları. c.16, s.95, 437.
• Abbas, N. (1941). Kolej ve Üniversite Sporunun Gayeleri. c.16, s.96, 523.
• Apak, R. (1935). Türkiye’de Dağ Sporu. c.5, s.25, 51.
• Apak, R. (1936). Türk Sporunun Yeni Yükümleri. c.6. s.35, 345.
• Apak, R. (1938). Halkevleri Spor Şubeleri Nasıl Çalışmalıdır? c.11, s.64, 351.
• Apak, R. (1938). Yeni Beden Terbiyesi Kanunu. c.11, s.66, 517.
• Apak, R. (1938). Yeni Beden Terbiyesi Kanunu II. c.12, s.67, 42.
• Apak, R. (1938). Yeni Beden Terbiyesi Kanunu III. c.12, s.68, 123.
• Apak, R. (1938). 15 Yıl ve Türk Sporu. c.12, s.69, 229.
• Asaf, B. (1933). Spor Telakkimiz. c.1. s.1, 71.
• Aşir, V. (1935). Dağın ve Kışın Sporu. c.4, s.24, 449.
• Aşir, V. (1939). Romen Gençlik Teşkilatı - Straja Tarii. c.14, s.79, 19.
• Aşir, V. (1935). Yeni Nesil İçin. c.5, s.28, 296.
• Cemal, Z. (1935). Beden Eğitimi. c.6, s.31, 52.
• Cemal, Z. (1935). Halkevinde Kış Sporları. c.6, s.34, 311.
• Çağlar, B. K. (1936). Spor Kongresi. c.7, s.39, 200.
• Demoor, Y. (1935). Beden Eğitiminin Anlam ve Önemi. c.6, s.33, 174.
• Eberhard, W. (1940). Çin Kaynaklarına Göre Türkler ve Komşularında Spor. c.15, s.87, 209.
• Kaleli, H. (1937). Sağlık Bakımından Spor ve Biz (Hadiseler Düşünceler iç.). c.9, s.49, 56.
• Kansu, Ş. A. (1937). Anadolu ve Spor. c.9, s.53, 321.
• Kırşan, N. (1938). Halkevlerinde Beden Terbiyesi. c.12, s.68, 126.
• Onay, T. (1935). Türklerde Boks. c.4, s.24, 447.
• Ortekin, H. (1938). Türkler ve Kayak. c.10, s.60, 513.
• Seyfi, A. R. (1933). Tarihte Türkler ve Spor. c.1, s.6, 476.
• Şapolyo, E. B. (1938). Ankara’da Cirit Oyunu. c.12, s.68, 165.
• Taner, C. T. (1939). Halkevleri ve Spor Kulüpleri. c.13, s.78, 550.
• Tarcan, S. S. (1933). İtalya’da Halk ve Gençlik Teşkilatı. c.1, s.3, 241.
• Uludağ, O. Ş. (1936). Spor Göreneğin Değil Bilginin Eseri Olmalıdır. c.6, s.36, 431.