Abbâsî Halifelerinin Seçimi ve Türk Komutanların Rolü (750-892 Yılları)

Yıl 2020, Sayı: 5, 148 - 155, 25.12.2020

Mehmet Ali Kapar

https://doi.org/10.47702/sematr.2020.11

Öz

Hilâfet, Hz. Peygamber’in vefatından sonraki devlet başkanlığı kurumunun adıdır. Hz. Peygamber’den sonra ilk halife Hz. Ebûbekir’dir. Bu dönemin diğer halifeleri Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali ve Hz. Hasan ya seçim yoluyla veya Şûra yoluyla halife olmuşlardır. Râşid Halifeler döneminde dört halifenin her biri Kureyş kabilesinin ayrı kolundandır ve biri diğerinin akrabası değildir. Halifeliğin veliahdlık ve hanedan idaresine dönüştürülmesine Emevîler döneminde Hz. Muâviye’nin, oğlu Yezîd’i yerine veliahd tayin etmesiyle başlamış. 90 yıl boyunca Emevîlerin yıkılışına kadar devam etmiştir. Bu dönemde halifeler, Emevî ailesinden Ehlü’l-Hal ve’l-Akd adı verilen Şûra tarafından onaylanmıştır. Emevîler döneminde komutanların geniş yetkilere sahip olmalarına rağmen halife seçimine müdahale etmelerine izin verilmemiştir. Abbâsîler döneminde ise halifeler, Emevîler döneminde olduğu gibi veraseten Abbasoğulları ailesinden seçilmişlerdir. Bu dönemde devletin askeri teşkilatını oluşturan Araplar ve İranlılardan memnun olmayan halifeler Türkleri orduya dâhil etmişlerdir. Halife Mansûr döneminden itibaren orduya dâhil edilen Türklerin sayıları Harûn Reşîd ve Me’mûn dönemlerinde artmış, Mu’tasım döneminde ise zirveye ulaşmıştır. Türkler Halife Mütevekkil dönemine kadar siyasi ve askeri alanda başarılı olmasına rağmen hiçbir zaman veliahd ve halife tayinine müdahale etmemişlerdir. Ancak Mütevekkil’in seçiminden itibaren Türk komutanları Ehlü’l-Hal ve’l-Akd adı verilen Şûra içinde yer alarak seçimlerde söz sahibi olmuşlar ve bu durum Sâmerrâ döneminde etkisini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Abbâsî, Halife, Türk, Komutan, Mütevekkil

Election of Abbasid Caliphs and the Role of Turkish Commanders (From 750 to 892)

Öz

The caliphate is the name of the institution of the leadership after the death of the Prophet. The first caliph after the Prophet was Abu Bakr. The other caliphs of this period included Omar, Osman, Ali and Hasan, who were selected as caliphs either through elections or through Shura. During the Rāshidun Caliphs, each of the four caliphs was from the separate arm of the Quraysh tribe, and one was not a relative of the other. The transformation of the caliphate into dynastic, hereditary rule started when Muawiye appointed his son, Yezîd, during the Umayyads. For 90 years, the practice continued until the fall of the Umayyads. During this period, the caliphs were approved by Shura, named Ahl al-Hall wa'l-Aqd of the Umayya family. During the Umayyads, commanders were not allowed to interfere in the election of the caliph, despite exercising broad powers. During the Abbasid period, the caliphs were chosen from the family of the Abbasids, as it was the case during the Umayyads. During this time period, the caliphs were dissatisfied with the Arabs and Iranians who formed the core of the military of the state and the caliphs decided to include the Turkish soldiers in the army. Since the caliph Mansûr, the number of Turkish military officers included in the army has continuously increased during Harun al-Rashid and Al-Ma'mun periods and reached its peak during Al-Mu'tasim period. Although Turkish commanders were successful in the political and military field, they never intervened in the appointment of the deputy and caliph until the election of Al-Mutawakkil. However, since the election of Al-Mutawakkil, Turkish commanders have had a say in the elections by taking part in the Shura also known as Ahl al-Hall wa'l-Aqd and this has taken effect during the Sâmerrâ period.

Anahtar Kelimeler

Abbasid, Caliph, Turk, Commander, Al-Mutawakkil

Kaynakça

• Avcı, Casim. “Hilâfet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/539-546. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bozkurt, Nahide. “Harunürreşîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/258-261. İstanbul: TDV Yayınları,1997.
• Demirci, Mustafa. “Bir Şehrin Kuruluşu, Bir Devrin Başlaması, Abbâsî Tarihinde Sâmerrâ”. İslâm Tarihi ve Medeniyeti (Abbâsîler I). 5/275-288. İstanbul: Siyer Yayınları, 2018.
• Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarîhi. 14 Cilt. ed. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Çağ Yayınları, 1986.
• el-İmâme ve’s Siyâse. thk. Tâhâ Muhammed ez-Zeynî. 2 Cilt. Beyrût: y.y., ts.
• Hasan İbrahim Hasan. Târihu’l-İslâm. çev. İsmail Yiğit-Sadreddin Gümüş. İstanbul: y.y., 1985.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd. Cevâmiu’s Sîre. Mısır: Daru’l-Ma’rife, ts.
• İbn Hişâm, Abdülmelik. es-Siretü’n-Nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ-İbrahim el-Ebyârî-Abdülhafîz eş-Şelebî. 4 Cilt. Kahire: y.y., 1936.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîh. 10 Cilt. Beyrût: y.y., ts.
• Kapar, Mehmet Ali. İslâm’ın İlk Döneminde Bey’at ve Seçim Sistemi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
• Kırkpınar, Mahmut. “Abbâsîlerde Türk Nüfûzunun Yükselişi, Yeni İktidar Unsuru Olarak Türk Komutanlar”. İslam Tarihi ve Medeniyeti (Abbâsîler I). 5/292-293. İstanbul: Siyer Yayınları, 2018.
• Kırpınar, Mahmut. “Mütevekkil Alellah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/212-214. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Mes’ûdî, Ebü’l Hasan Ali b. Hüseyin. Mürûcü’z-Zeheb ve Meâdinü’l-Cevher. 5 Cilt. Paris: y.y., 1869.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târihu’l-Ümem ve’l-Mülûk. thk. Ebü’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Beyrût: y.y., ts.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ya’kûb. Târîhu’l-Ya’kûbî. 2 Cilt. Beyrût: y.y., 1960.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Emîr’ul-Ümera”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 12/158-159. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yıldız, Hakkı Dursun. İslâmiyet ve Türkler. İstanbul: y.y., 1980.