XIII. yüzyılda Moğolların İsmaililerle İlişkileri

Yıl 2025, Sayı: Özel Sayı, 18 - 31, 31.10.2025

Ayşenur Ünal

https://doi.org/10.47702/sema.2025.45

Öz

Öz
Cengiz Han, Çinlilerin ağır vergi taleplerini karşılamak istemeyen Moğol kabilelerini birleştirip büyük bir güç haline geldiğinde yönünü Çin üzerine çevirmiştir. Ancak İsmaililerin de faaliyetleriyle Muhammed Harezmşah’ın çıktığı Bağdat seferi sırasında Otrar valisi İnalcık’ın 1218’de Moğol kervanını katletmesi Moğolların Türkistan’a gelişine sebep olmuştur. İsmaililer istilanın başlangıcında Cengiz’e tabiiyetlerini bildirmiş, bu sayede 1256 senesine kadar Moğolların üzerlerine gelmelerine mani olmuşlardır. Ancak Moğol İsmaili ilişkileri muhtemelen bu kadar yüzeysel değildir. Çünkü dönem kaynaklarında Cengiz’i istilanın başlangıcında İsmaililerin yönlendirdiği, Cengiz Han’ın Celaleddin Hasan’ın bildirdiği tabiiyet teklifini kabul ettiği ve tüm bunlara rağmen Cengiz’in İsmaililerden beşikteki çocuğa varıncaya kadar katledilmesi emrini yasaya geçirdiği kaydedilmiştir. Ayrıca İsmaililer Ögedey döneminde Celaleddin Harezmşah’ın Sultan Alâeddin Keykubad’a yenildiği haberini Moğollara bildirerek Harezmşahlardan boşalan bölgelere Moğolları davet etmişlerdir. II. Gıyaseddin Keyhüsrev babası Sultan Alâeddin’in 1237’de vefatından önce Ögedey’in il olma teklifini kabul ettiği siyaseti devam ettirerek Moğollara elçi göndermiştir. İsmaililer, Selçukluların elçilerini Girdkuh Kalesine hapsederek Moğol Selçuklu ittifakına engel olmak isteseler de Ögedey’in emriyle Curmagun Noyan elçileri kaleden çıkarmıştır. Güyük Han kurultayında yanına gelen İsmaillilere hakaretler ederek geri göndermiş ve İsmaililer üzerine gitmek için ordu hazırlatmıştır. Güyük’ün niyetlendiği İsmaili seferini Möngke Han kendisine düzenlenen suikast girişiminden sonra kardeşi Hülagu’yu İsmaililer üzerine göndererek gerçekleştirmiştir. Hülagu’nun İsmaili kalelerini ele geçirişiyle direnen İsmaililer katledilirken teslim olanların eğitimli kesimi İlhanlı saray ve ordusuna dağılmıştır. Dailerden bazısı ise suikast faaliyetlerinde kullanılmaya devam etmiştir.
Anahtar Kelimeler: Moğollar, İsmaililer, Harezmşahlar, Selçuklular, Abbasiler.
Abstract
When Genghis Khan united the Mongol tribes who did not want to meet the heavy tax demands of the Chinese and became a great power, he turned his attention to China. However, during the Baghdad expedition of Muhammad Khwarezmshah with the activities of the Ismailis, the massacre of the Mongol caravan by Otrar governor Inalcik in 1218 caused the Mongols to come to Turkestan. The Ismailis declared their allegiance to Genghis at the beginning of the invasion, and thus prevented the Mongols from advancing on them until 1256. However, Mongol-Ismaili relations were probably not so superficial. Because, it is recorded in the sources of the period that the Ismailis guided Genghis at the beginning of the invasion, Genghis accepted the offer of allegiance conveyed by Celaleddin Hasan, and despite all this, Genghis enacted the order to slaughter every single Ismaili in the cradle. In addition, during the reign of Ögedey, the Ismailis informed the Mongols of the defeat of Celaleddin Harezmshah by Keykubad and invited the Mongols to the regions vacated by the Harezmshahs. Keyhüsrev II continued the policy that his father Alaeddin accepted Ögedey’s offer to become a province before his death in 1237 and sent ambassadors to the Mongols. Although the Ismailis wanted to prevent the Mongol-Seljuk alliance by imprisoning the Seljuk ambassadors in Girdkuh Castle, Curmagun Noyan removed the ambassadors from the castle upon Ögedey’s order. Güyük Khan insulted the Ismailis who came to him at the congress and sent them back and prepared an army to go against the Ismailis. Güyük’s intended Ismaili expedition was carried out by Möngke by sending Hulagu against the Ismailis after the assassination attempt against him. When Hulagu captured the Ismaili castles, the Ismailis who resisted were massacred, while the educated section of those who surrendered were dispersed to the Ilkhanate palace and army. Some of the Dais continued to be used in assassination activities.
Keywords: Mongols, Ismailis, Khwarezmshahs, Seljuks, Abbasids.

Anahtar Kelimeler

Moğollar , İsmaililer , Harezmşahlar , Selçuklular , Abbasiler.

Relations of the Mongols with the Ismailis in the 13th Century

Öz

Öz
Cengiz Han, Çinlilerin ağır vergi taleplerini karşılamak istemeyen Moğol kabilelerini birleştirip büyük bir güç haline geldiğinde yönünü Çin üzerine çevirmiştir. Ancak İsmaililerin de faaliyetleriyle Muhammed Harezmşah’ın çıktığı Bağdat seferi sırasında Otrar valisi İnalcık’ın 1218’de Moğol kervanını katletmesi Moğolların Türkistan’a gelişine sebep olmuştur. İsmaililer istilanın başlangıcında Cengiz’e tabiiyetlerini bildirmiş, bu sayede 1256 senesine kadar Moğolların üzerlerine gelmelerine mani olmuşlardır. Ancak Moğol İsmaili ilişkileri muhtemelen bu kadar yüzeysel değildir. Çünkü dönem kaynaklarında Cengiz’i istilanın başlangıcında İsmaililerin yönlendirdiği, Cengiz Han’ın Celaleddin Hasan’ın bildirdiği tabiiyet teklifini kabul ettiği ve tüm bunlara rağmen Cengiz’in İsmaililerden beşikteki çocuğa varıncaya kadar katledilmesi emrini yasaya geçirdiği kaydedilmiştir. Ayrıca İsmaililer Ögedey döneminde Celaleddin Harezmşah’ın Sultan Alâeddin Keykubad’a yenildiği haberini Moğollara bildirerek Harezmşahlardan boşalan bölgelere Moğolları davet etmişlerdir. II. Gıyaseddin Keyhüsrev babası Sultan Alâeddin’in 1237’de vefatından önce Ögedey’in il olma teklifini kabul ettiği siyaseti devam ettirerek Moğollara elçi göndermiştir. İsmaililer, Selçukluların elçilerini Girdkuh Kalesine hapsederek Moğol Selçuklu ittifakına engel olmak isteseler de Ögedey’in emriyle Curmagun Noyan elçileri kaleden çıkarmıştır. Güyük Han kurultayında yanına gelen İsmaillilere hakaretler ederek geri göndermiş ve İsmaililer üzerine gitmek için ordu hazırlatmıştır. Güyük’ün niyetlendiği İsmaili seferini Möngke Han kendisine düzenlenen suikast girişiminden sonra kardeşi Hülagu’yu İsmaililer üzerine göndererek gerçekleştirmiştir. Hülagu’nun İsmaili kalelerini ele geçirişiyle direnen İsmaililer katledilirken teslim olanların eğitimli kesimi İlhanlı saray ve ordusuna dağılmıştır. Dailerden bazısı ise suikast faaliyetlerinde kullanılmaya devam etmiştir.
Anahtar Kelimeler: Moğollar, İsmaililer, Harezmşahlar, Selçuklular, Abbasiler.
Abstract
When Genghis Khan united the Mongol tribes who did not want to meet the heavy tax demands of the Chinese and became a great power, he turned his attention to China. However, during the Baghdad expedition of Muhammad Khwarezmshah with the activities of the Ismailis, the massacre of the Mongol caravan by Otrar governor Inalcik in 1218 caused the Mongols to come to Turkestan. The Ismailis declared their allegiance to Genghis at the beginning of the invasion, and thus prevented the Mongols from advancing on them until 1256. However, Mongol-Ismaili relations were probably not so superficial. Because, it is recorded in the sources of the period that the Ismailis guided Genghis at the beginning of the invasion, Genghis accepted the offer of allegiance conveyed by Celaleddin Hasan, and despite all this, Genghis enacted the order to slaughter every single Ismaili in the cradle. In addition, during the reign of Ögedey, the Ismailis informed the Mongols of the defeat of Celaleddin Harezmshah by Keykubad and invited the Mongols to the regions vacated by the Harezmshahs. Keyhüsrev II continued the policy that his father Alaeddin accepted Ögedey’s offer to become a province before his death in 1237 and sent ambassadors to the Mongols. Although the Ismailis wanted to prevent the Mongol-Seljuk alliance by imprisoning the Seljuk ambassadors in Girdkuh Castle, Curmagun Noyan removed the ambassadors from the castle upon Ögedey’s order. Güyük Khan insulted the Ismailis who came to him at the congress and sent them back and prepared an army to go against the Ismailis. Güyük’s intended Ismaili expedition was carried out by Möngke by sending Hulagu against the Ismailis after the assassination attempt against him. When Hulagu captured the Ismaili castles, the Ismailis who resisted were massacred, while the educated section of those who surrendered were dispersed to the Ilkhanate palace and army. Some of the Dais continued to be used in assassination activities.
Keywords: Mongols, Ismailis, Khwarezmshahs, Seljuks, Abbasids.

Anahtar Kelimeler

İsmaililer , Harezmşahlar , Selçuklular , Abbasiler. , Moğollar

Kaynakça

• Akkuş, Mustafa. Moğollarda Din ve Siyaset, Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.
• Cüveynî. Tarih-i Cihangüşa, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2022.
• Daftary, Farhad. İsmaililer, çev. Ahmet Fethi, İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Devletşah. Şair Tezkireleri, çev. Necati Lugal, Pinhan Yayınları, İstanbul 2011.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l İbrî. Târîhu Muhtasari’d-Düvel, çev. Şerafeddin Yaltkaya, Ankara: TTK Yayınları,2011.
• Hasan Mahmud Kâtib. Divân-ı Kâimiyyat, haz. M.R. Shafi’i Kadkani- S.J. Badakchani, Tahran: 2011.
• Hamdullah Müstevfi Kazvînî. Târîh-i Güzîde, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2015.
• Hodgson, Marshall G. S. The Order of Assassins: Nizârî İsmâ’îlîs Against the Islamic Worlds, S’Gravenhage, USA: 1955.
• İbn Abdüzzâhir. Kâtibinin Gözünden Sultan Baybars, çev. Aydn Usta, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2021.
• İbn Bibi. el-Evamirü’l Alaiye Fi’l- Umûri’l Alâiye, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2020.
• İbnü’l Esir. İslâm Tarihi- El-Kâmil Fi’t-Târîh, çev. Abdulkerim Özaydın, İstanbul: Ravza Yayınları, İstanbul 2019.
• Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî. Müsâmeratü’l-Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınevi, 2000.
• Lewis, Bernard. Haşhaşiler: İslam’da Radikal Bir Tarikat, çev. Kemal Sarısözen, İstanbul: Kapı Yayınları, 2021.
• May. Timothy. Moğol İmparatorluğu, çev. Ülke Evrim Uysal, İstanbul: Kronik Yayınları, 2021.
• May. “A Mongol-Ismâ‘îlî Alliance?: Thoughts on the Mongols and Assassins”, Journal of the Royal Asiatic Society, 3, (2004), 231-239.
• Muhammed b. Ahmed Nesevî. Celaleddin Harezmşah Biyografisi, çev. Necip Asım, İstanbul: Hikmetevi yayınları, 2021.
• Mu’îneddin Natanzî. Müntehabü’t-Tevârîh-i Mu’înî-İskender Anonimi, çev. A. Özturhan-A. Korkmaz-F.Bostancı, İstanbul: Bilgeoğuz Yay., 2023.
• Minhâc-ı Sirâc el-Cûzcânî. Tabakât-ı Nâsırî, çev. Mustafa Uyar, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2016.
• Mirhand. Hârezmşâhlar-Ravzatu’s- Safa, çev. Erkan Göksu, İstanbul: Kronik Yayınları, 2022.
• Niğdeli Kadı Ahmed. El-Veledü’ş-Şefîk Ve’l-Hâfidü’l-Halîk, çev. Ali Ertuğrul, Ankara: TTK Yayınları, 2015.
• Özdemir, H. Ahmet. Moğol İstilâsı, İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
• Peter, Jackson. Moğollar ve İslam Dünyası-Fetihten İhtidâya, çev. Ali Fahri Doğan, İstanbul: Selenge Yayınları, 2022.
• Reşidüddin Fazlullah. Câmiu’t-Tevârih-İlhanlılar Kısmı, çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani. Ankara: TTK Yayınları, 2022.
• Spuler, Bertold. İran Moğolları, çev. Cemal Köprülü, Ankara: TTK Yayınları, 2011.
• Şebânkâreî. Mecma’u’l-Ensâb, çev. Fahri Unan, Ankara: TTK Yayınları, 2021.
• Şihabeddin Fazlullah b. El-Ömerî. Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2019.
• Togan, Zeki Velidi. “Reşideddin’in Mektuplarında Anadolu’nun İktisadî ve Medenî Hayatına Ait Kayıtlar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası,1-4, (1953-54), 33-50.
• Ünal, Ayşenur. “ Büyük Selçuklu Devleti’nin İran Coğrafyasındaki Hâkimiyetinin Sonlanmasında Bâtınilerin Rolü: Moğol İstilası ve Harezmşahlar Özelinde Bir Değerlendirme”, Uluslararası Selçuklu Tarihi Coğrafyası Sempozyumu Tam Metin Bildiri Kitabı, Konya: NEÜ Yayınları, (2023).
• V.V. Barthold, Moğol İstilası Devrinde Türkistan, çev. Seniha Sariha Moralı, Ankara: TTK Yayınevi, 2020.
• Wilhelm Von Rubruck. Moğolların Büyük Hanı’na Seyahat, çev. Ergin Ayan, İstanbul: Kronik Yayınları, 2019.