1980 Sonrası Türkiye’de Tarım ve Köylülüğün Güncel Görünümleri: Yaşlanma ve Yarı Zamanlı Çiftçilik

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 303 - 328, 24.09.2025

Salih Ünüvar

Öz

1980 sonrası dönem, Türkiye için tarım ve kır konusunda demografik ve politik yönlerden iki önemli kırılmayı barındırmaktadır. Cumhuriyet’in kurulduğu yıllarda nüfusun yaklaşık dörtte üçü köylerde hayatını sürdürmektedir. Bu oran sonraki yıllarda giderek azalmıştır. Ancak kent nüfusunun köy nüfusunu geçmesi 1980’lerin ortasında gerçekleşmiştir. Üstelik 1980’lere kadar köy nüfusu oransal olarak azalmış ancak sayısal olarak artmıştır. 1980’lerde ise oransal azalmaya sayısal azalma da eşlik etmiştir. 1980 sonrasındaki ikinci önemli gelişme ise 24 Ocak 1980 kararları ile ekonomi politikalarındaki değişikliklerdir. Tarım politikaları da bu politika değişikliğinden ciddi olarak etkilenmiş ve bu değişim kır nüfusunun hızla azalmasına yol açmıştır.

Köy konusu cumhuriyetten itibaren nüfus, tarımsal üretim ve kültür gibi gerekçelerle kritik bir alandır. 1960’larda siyaseten ve sosyoloji, edebiyat ve sinema gibi alanlarda önemli bir gündem maddesi olmayı sürdüren köylülüğün 1980’lerden sonra ağırlığı azalmıştır. Bu çalışma çeşitli istatistiklerden ve literatür çalışmalarından yararlanarak, köylülüğün 1980 sonrasında geçirdiği dönüşümlere odaklanırken, kırda ortaya çıkan yaşlanma, yarı zamanlı çiftçilik gibi yeni eğilimleri ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kır , Yaşlanma , Tarım , Köylülük , Yarı , zamanlı , çiftçilik

Contemporary Aspects of Agriculture and Peasantry After 1980 in Türkiye: Aging and Part-Time Farming

Öz

The post-1980 period represents two significant demographic and political turning points for Türkiye in terms of agriculture and rural areas. In the years following the establishment of the Republic, approximately three quarters of the population lived in villages. This proportion gradually decreased in subsequent years. However, it was not until the mid-1980s that the urban population surpassed the rural population. Moreover, until the 1980s, the rural population had decreased proportionally but increased numerically. In the 1980s, however, the proportional decline was accompanied by a numerical decline. The second important development after 1980 was the change in economic policies with the decisions of January 24, 1980. This policy changes seriously affected agricultural policies, and it led to a rapid decline in the rural population.

Since the founding of the republic, the issue of villages has been a critical area for reasons such as population, agricultural production and culture. Peasantry, which remained an important agenda item in the 1960s in politics, sociology, literature and cinema, declined in importance after the 1980s. This paper, by utilizing various statistics and literature studies, focuses on the transformations of the peasantry after 1980, while new developments such as aging and part-time farming in the rural areas emerge.

Anahtar Kelimeler

Countryside , Aging , Agriculture , Peasantry , Part-time farming

Kaynakça

• Adaman, F., Avcı, D., Kocagöz, U. & Yeniçev, G. (2020). İklim değişikliği bağlamında tarımda dönüşümün politik ekolojisi. İstanbul Politikalar Merkezi. google scholar
• Adıgüzel, Y. (2020). Göç sosyolojisi. Nobel. google scholar
• Akşit, B. (2023). Rural/agricultural transformations and/or reproductions in Turkey: thinking with / against Paul Stirling. Austrian Studies in Social Anthropology, Sondernummer 1/2023 ISSN 1815-3404, pp. 98-112. google scholar
• Arslan, H. (2019). Türkiye’de kır sosyolojisi araştırmaları. Siyasal Kitabevi. google scholar
• Asai, M. and J. Antón (2024), Social issues in agriculture in rural areas, OECD Food, Agriculture and Fisheries Papers, No. 212, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/fec15b38-en. google scholar
• Aydın, Z. (2001). Yapısal uyum politikaları ve kırsal alanda beka stratejilerinin özelleştirilmesi: Söke’nin Tuzburgazı ve Sivrihisar’ın Kınık köyleri örneği. Toplum ve Bilim Dergisi, (88), 11–31. google scholar
• Baydar, O. (1999). Sunuş. O. Baydar (Ed.), 75 yılda köylerden şehirlere içinde (s. VII). Tarih Vakfı Yayınları. google scholar
• Beyaz, C. (2023). Kırda yaşlanma ve güncel tezahürler (Politika Notu: 2023/51). İLKE İlim Kültür Eğitim Vakfı. https://ilke.org.tr/images/yayin/todam_pn_51.pdf google scholar
• Bıçkı, D. (2011). Türkiye kırsalında yoksulluk sorunu: Çanakkale Kocalar köyü örneği. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(1), 161–180. google scholar
• Bourdieu, P. (2023). Bekarlar balosu: Fransa kırsalında köylülerin krizi (Ç. Eroğlu, Çev.). Dergâh Yayınları. google scholar
• Carver, L. F., Beamish, R., Phillips, S. P., & Villeneuve, M. (2018). A scoping review: Social participation as a cornerstone of successful aging in place among rural older adults. Geriatrics, 3(4), 75. https://doi.org/10.3390/geriatrics3040075 google scholar
• CHP. (2023, Haziran 9). CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, Sözcü TV canlı yayınına katıldı. https:// chp.org.tr/haberler/chp-genel-baskani-kemal-kilicdaroglu-sozcu-tv-canli-yayinina-katildi-9-haziran-2023 google scholar
• Cin, M. (2024, Şubat 28). Kütahya’daki terk edilmiş köyde iki yıldır tek başına yaşıyor. https://www. aa.com.tr/tr/yasam/kutahyadak4-terk-ed4lm4s-koyde-4k4-y4ld4r-tek-bas4na-yas4yor/3148796 google scholar
• Cohen, S. A., & Greaney, M. L. (2023). Aging in Rural Communities. Current epidemiology reports, 10(1), 1–16. https://doi.org/10.1007/s40471-022-00313-9 google scholar
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (t.y.). İstihdamın sektörel dağılımı. https:// cevreselgostergeler.csb.gov.tr/istihdamin-sektorel-dagilimi-4-85697 google scholar
• Demirci, E. Y. (2022). Gurbetçilikten çoklu yerleşim tercihlerine Doğukaradeniz Bölgesi’nde nüfus, göç ve geri dönüş. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (58), 53-67. https:// doi.org/10.53568/yyusbed.1197778 google scholar
• Dünya Bankası. (t.y.). Urban population (% of total population). https://databank.worldbank.org/ source/world-development-indicators/Series/SP.URB.TOTL# google scholar
• Ecevit, M. C. (1999). Kırsal Türkiye’nin değişim dinamikleri: Gökçeağaç Köyü monografisi. Kültür Bakanlığı Yayınları. google scholar
• European Commission. (t.y.). Key policy objectives of the CAP 2023-27. https://agriculture.ec.europa. eu/common-agricultural-policy/cap-overview/cap-2023-27/key-policy-objectives-cap-2023-27_en google scholar
• Giddens, A. (2010). Sosyoloji: kısa fakat eleştirel bir giriş (Ü. Yıldız Battal, Çev.). Siyasal Kitabevi. google scholar
• Güler, Z., Özsel, D., & Güler, N. (2015). Arafta kalan yaşlılar: kırdan-kente göçün yaşlılara etkisi. Journal of Economy, Culture and Society, 0(52), 685-713. https://doi.org/10.18368/IU/ sk.92043 google scholar
• Gürel, B. & Pelek, D. (2023). Gıda sisteminin kilit özneleri: çiftçiler, yarı-zamanlı çiftçiler, mevsimlik işçiler ve diğerleri. F. Adaman & S. Akkoç (Haz.), Gıdanın Politik Ekolojisi içinde (ss. 52–67). Metis. google scholar
• Hinderink, J. & Kıray, M. B. (1970). Social stratification as an obstacle to development: a study of four Turkish villages. Prager. google scholar
• Hobsbawm, E. (1996). Kısa 20. yüzyıl:1914-1991 aşırılıklar çağı (Y. Alogan, Çev.). Sarmal Yayınevi. google scholar
• Irmak, H. S. & Artan, T. (2018). Feminist gerontoloji bağlamında yaşlılığın kadınsallaşması. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 5(2), 236-243. https://doi.org/10.17681/hsp.370597 google scholar
• Işıkoğlu, P. S. (2023). Yaşlılıkta sosyal sorunlar ve mekân: Kır/kent bağlamında bir değerlendirme. International Social Sciences Studies Journal, 9(108), 5429–5441. https://doi.org/10.29228/ sssj.67730 google scholar
• İslamoğlu, H., Güloksüz, E., Kaya, A.Y., Çavdar, A., Karakoç, U., Nizam, D.&Yazıcı, G. (2008). Türkiye’de tarımın dönüşüm ve küresel piyasalarla bütünleşme süreçleri (Proje No: 106K137). TÜBİTAK. google scholar
• Karadavut, Z. (2023, Aralık 11). Aksaray’da tek başına yaşadığı köyde kışın zorluklarına rağmen mutlu olmasını biliyor. https://www.aa.com.tr/tr/yasam/aksarayda-tek-basina-yasadigi-koyde-kisin-zorluklarina-ragmen-mutlu-olmasini-biliyor/3079150 google scholar
• Karakaya Ayalp, E. (2020). Tarımsal gıda sistemleri dönüşüyor mu? İzmir’de alternatif tarımsal gıda inisiyatifleri. Toplum ve Bilim, 153, 49–81. google scholar
• Kayaalp, E. & Karsak, B. (2019). Antropolojide tarım ve köylülük. A. B. Candan & C. Özbay (Haz.), Kültür denen şey: antropolojik yaklaşımlar içinde (ss.82-101). Metis Yayınları. google scholar
• Keyder, Ç. (1983). Paths of rural transformation in Turkey. The Journal of Peasant Studies, 11(1), 34–49. google scholar
• Keyder, Ç. & Yenal, Z. (2018). Bildiğimiz tarımın sonu: küresel iktidar ve köylülük. İletişim Yayınları. google scholar
• Köymen, O. (1999). Cumhuriyet döneminde tarımsal yapı ve tarım politikaları. O. Baydar (Ed.), 75 yılda köylerden şehirlere içinde (ss. 1–30). Tarih Vakfı Yayınları. google scholar
• Köymen, O. & Öztürkcan, M. (1999). Türkiye’de toprak dağılımı üstüne bazı notlar. O. Baydar (Ed.), 75 Yılda Köylerden Şehirlere içinde (ss. 75–96). Tarih Vakfı Yayınları. google scholar
• Kurtkan, A. (1968). Köy sosyolojisi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları. google scholar
• Litfin, K. T. (2017). Eko köyler, sürdürülebilir bir toplum için dersler (P. Ercan, Çev.). Alfa. google scholar
• Murakami, İ. (2024). Önsöz. İkuko Murakami (Ed.), Yerinde yaşlanma:Japonya, Güney Kore, Türkiye ve Finlandiya’dan örnekler içinde (ss.9-15). Nerka Grup. google scholar
• On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (2012, 12 Kasım). Resmî Gazete (Sayı: 28489). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6360&MevzuatTur= 1&MevzuatTertip=5 google scholar
• Özensel, E. (2018). Kır sosyolojisi: Türkiye’de kırsal yapıların dönüşümü. Çizgi Kitabevi. google scholar
• Öztürk, M., Topaloğlu, B., Hilton, A., & Jongerden, J. (2018). Rural–Urban mobilities in Turkey: sociospatial perspectives on migration and return movements. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 20(5), 513–530. google scholar
• Pelek, D. (2020). Kırsal dönüşüm sürecinde “yeni köylülük” mü yoksa “yeni işçilik” mi?. Toplum ve Bilim Dergisi, (153), 105–125. google scholar
• Sirman, N. (2001). Sosyal bilimlerde gelişmecilik ve köy Çalışmaları. Toplum ve Bilim Dergisi, (88), 251–254. google scholar
• Tamkoç, B., Sürsavur Demirel, L., Erdemir Turgut, A.&Karataş, K. (2023). Kırsalda yaşayan yaşlıların yoksulluk durumları ve yoksullukla baş etme biçimleri: Satılar köyü örneği. Toplum ve Sosyal Hizmet, 34(4), 791-813. DOI: 10.33417/tsh.1195061 google scholar
• Tarım Kanunu (2006, 18 Nisan). Resmî Gazete (Sayı: 26149). https://www.mevzuat.gov.tr/ mevzuat?MevzuatNo=5488&MevzuatTur=1&MevzuatTert(p=5 google scholar
• Taşdan K., Aygören E., Gül Yavuz G., Gülaç Z.N., Yasan Ataseven Z., Yılmaz F.& Zan Sancak A (2010), Ekonomik Göstergelerle Türkiye’de Tarım 2009. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/Yay%C4%B1n%20 Ar%C5%9Fivi/2006-2011%20Yay%C4%B1n%20Ar%C5%9Fivi/Yay%C4%B1nNo181.pdf google scholar
• Tufan, İ. (2001). Yaşlanan dünyada bir delikanlı: Türkiye. Toplum ve Sosyal Hizmet, 12(3), 27-49. google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023). On İkinci Kalkınma google scholar
• Planı (2024-2028). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/12/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028_11122023.pdf google scholar
• TÜİK. (2018, Nisan 19). Tarımsal İşletme Yapı Araştırması, 2016. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/ Index?p=Tarimsal--Isletme-Yapi-Arastirmasi-2016-24869 google scholar
• TÜİK. (2023, Mayıs 11). Kent-kır nüfus istatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/ Index?p=Kent-Kir-Nufus-Istatistikleri-2022-49755 google scholar
• TÜİK. (2025a, Şubat 6). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları, 2024. https://data.tuik.gov.tr/ Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2024-53783 google scholar
• TÜİK (2025b, 13 Mart). İstatistiklerle yaşlılar. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/ Index?p=%C4%B0statistiklerle-Ya%C5%9Fl%C4%B1lar-2024-54079&dil=1 google scholar
• TÜİK (2025c, 20 Mart). İşgücü istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-2024-54059 google scholar
• Tükelay, C. (2018, Nisan 18). Tek haneli köyün son sakinleri. https://www.aa.com.tr/tr/yasam/tek-haneli-koyun-son-sakinleri/1120471 google scholar
• Türkdoğan, O. (1977). Köy sosyolojisinin temel sorunları. Dede Korkut Yayınları. google scholar
• United Nations Population Fund. (t.y.). Ageing. https://www.unfpa.org/ageing google scholar
• Uygun, M. Ö. (2022). Yalnız yaşayan yaşlı kadınların gündelik hayat deneyimleri ve başa çıkma stratejileri: Çorum ili örneği [Yüksek lisans tezi, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi]. https://tez. yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp google scholar
• Wolf, E. R. (1966). Peasants. Prentice-Hall. google scholar
• Yavuz, F. (2021). Tarım politikası ders notları. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. https:// www.siirt.edu.tr/dosya/personel/tarim-politikasi-ders-notu-siirt-2021105155829863.pdf google scholar
• Yeşil, İ., & Karakaş, M. (2023). Sosyal ilişkilerin taraflarından biri: kırsaldaki yaşlı dul kadın. Senectus, 1(1), 19-50. https://doi.org/10.26650/senectus.2023.1.1.0001 google scholar
• Yıldırım, A. E. (2020). Üretme tüket: ithalat-siyaset-rant kıskacında tarım. Sia Kitap. google scholar