Avrupa Ortaçağ Kırsal-Kentsel Yaşamında Cadılık Olgusunun Yaşlı Kadınlar Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 27 - 36, 13.08.2025

Gökçe Karabacak

Öz

Bu çalışmada Ortaçağ Avrupa dünyasında derin izler bırakmış, cadılık olgusunu biçimlendirmiş ayrımcı fikirler, ilerleyen süreçlerde gerçekleşen cadılık yargılamaları, kadının Ortaçağ’a özgü kent yaşamında yaşlanması ve ona yönelik bakış açısı bağlamında incelenmiştir. Sapkınlıklardan, krizlerden sorumlu addedilerek “cadılık” ile etiketlenen, yaşlılıkları ve kötülükleriyle yer edip temsil edildikleri masallardaki yaşlı kadınlar için kentler, onları gözetim altında tutan stereotiplerle yaşamlarına süreğen bir korku salarak hapishaneler gibi hissettirdikleri ölçüde -hayatta kalabilmek adına- büyücülük pelerini taktıkları savunma hatlarına dönüşebilmektedir. “Yaşlı bir kadın için büyücü olarak bilinmek son savunma hattı olabilir” (Eco, 2023). Ortaçağ dönemi cadılık olgusuna ilişkin literatür taraması yapılarak verilere ulaşılan konu, insandışılaştırılarak ötekileştirilen yaşlı kadınların günah keçisi olarak etiketlendikleri çok yönlü bir mesele olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla sosyo-politik-ekonomik-kültürel yanları mevcuttur. Cadılık fenomeniyle eşleştirilen kadınların şeytanla girdikleri varsayılan ilişki, efendi-köle ilişkisi bağlamında incelendiğinde Hıristiyanlık inancındaki günahkarlık olgusu ve kadınların kötülüğe eğilimli oldukları ön kabulü, dönemin kadınlarının toplumsal konumlarını anlaşılır kılmaktadır. Prometheus’un insanlık için çaldığı, uğruna Zeus tarafından ağır bir şekilde cezalandırıldığı ateş, dönemin egemen güçlerince hem yapımın hem yıkımın sembolü olmuştur. Cadılık olgusu ve yargılamaları bu perspektiften ele alındığında, insanlıktan şeytanla iş birliği yapması sonucu çıkmış cadı kadınların etiketlenmeleri, ötekileştirilmeleri, dışlanmaları, yargılanmaları ve yakılmaları meşrulaştırılmıştır. Etiketleme Kuramı açısından konu değerlendirildiğinde, “cadılık” ile eşleştirilen yaşlı kadınların üzerinde oluşan Pygmalion Etkisi aynı şekilde bu travmatize döngüyü sürdürerek kriz yaratan bir faktör ve ekonomik, dinsel, toplumsal köklere sahip kitlesel bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ , Cadılık , Yaşlı Kadınlar , Kır/Kent Yaşamı , Etiketleme Teorisi

Kaynakça

• Aries, P. (1962). Centuries of childhood: A social history of family life. New York: Alfred A. Knopf, Printed in Great Britain
• Aries, P. (2020). Batı’da ölümün tarihi. Everest Yayınları: İstanbul
• Akın, H. (2024). Cadılar ve cadı avı. Alfa Basım Yayım Dağıtım: İstanbul
• Bauman, Z. (2017). Yaşam sanatı. Ayrıntı Yayınları: İstanbul
• Baysal, D. & Devrimci Özgüven, H. (2023). Yaşlı istismarı. Ogün Vural & İ. Hamit Hancı (Ed.), Adli bilimler ve kriminalistik ansiklopedisi, Adli sosyal bilimler -1- (Cilt: 5, s.2431-2446). Türk Polis Teşkilatını Güçlendirme Vakfı: Ankara
• Boetie, E. D. (2022). Gönüllü kulluk üzerine söylev. Alfa Basım Yayım Dağıtım: İstanbul
• Bourdieu, P. (2015). Televizyon üzerine. Sel Yayıncılık: İstanbul
• Cicero (2024). Yaşlı Cato veya yaşlılık üzerine. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: İstanbul
• Cole, P. (2024). Kötülük miti. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: İstanbul
• Connolly, W. E. (2016). Hayatın kırılganlığı. Ayrıntı Yayınları: İstanbul
• Dante, A. (2011). İlahi komedya: Cehennem. Oğlak Yayıncılık ve Reklamcılık: İstanbul
• Eco, U. (2011). Antik Roma. Alfa Basım Yayım Dağıtım: İstanbul
• Eco, U. (2023). 16. yüzyıl: Rönesans çağı. Alfa Basım Yayım Dağıtım: İstanbul
• Forrester Kibuga, K. & Dianga, A. (2000). Victimisation and killing of older women: Witchcraft in Magu District, Tanzania. Southern African Journal of Gerontology, 9 (2): 29-32
• Gaskill, M. (2020). Cadılık. Dost Kitabevi: Ankara
• Genç, Ö. (2022). Orta çağ Avrupası: Sosyal kültürel ve ekonomik hayat. Kronik Kitap: İstanbul
• Girard, R. (2018). Günah keçisi. Alfa Basım Yayım Dağıtım: İstanbul
• Hobbes, T. (2020). Leviathan. Yapı Kredi Yayınları: İstanbul
• Kieckhefer, R. (2022). Ortaçağda büyü, Alfa Basım Yayım Dağıtım: İstanbul
• Komnena, A. (2024). Alexiad: Malazgirt’in sonrası. İnkılap Kitabevi: İstanbul
• Kohlmeier, M. (2015). Tanrıların masalları: Antik Çağ söylenceleri. Yurt Kitap-Yayın: Ankara
• Kramer, H. & Sprenger, J. (2018). Cadı çekici: Malleus maleficarum. Artes Yayınları
• Le Goff, J. (2024). Ortaçağda entelektüeller. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: İstanbul
• Mead, M. (2018). Samoa’da ergen olmak. Alfa Basım Yayım Dağıtım: İstanbul
• Rowlands, A. (2001). Witchcraft and old women in early modern Germany. Oxford Journel (November), No. 173, pp. 50-89, Oxford University: The Past and Present Society
• Russell, J. B. (2024). Lucifer: Ortaçağ’da şeytan. Panama Yayıncılık: Ankara
• Shahar, S. (2002). Growing old in the Middle Ages: ‘Winter cloths us in shadow and pain’. Routledge: London and New York
• İnternet Kaynağı BBC News Türkçe (2024). https://www.youtube.com/watch?v=5RzKXPl-h_4 Erişim Tarihi, 14.08.2024