Yaşlılık Döneminde Sağlıklı Yaşam: İyilik Hali

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 46 - 59, 04.07.2024

Fidan Korkut Owen

Öz

Son zamanlarda yapılan çalışmalar sağlıklı yaşam biçimi davranışlarıyla yüz yaşına dek hatta daha uzun yıllar sağlıklı yaşayabilmenin mümkün olduğunu göstermektedir. Dünyada yaklaşık altıyüz bin yüz yaşını aşan birey bulunmaktadır. Türkiye’de, yaşam süresi de yaşlı bireylerin toplam nüfus içindeki oranı da artmaktadır. Yaşlı bireylerin (65 yaş +) toplam nüfus içindeki oranı 2022 yılında yaklaşık %10, yüz yaşını geçen yaşlı nüfus sayısı ise yaklaşık 5.500 olarak saptanmıştır. İster evlerinde ister kurumlarda yaşıyor olsunlar uzun yaşayanların nüfusa oranının artması gerçeği, yaşlıların fiziksel, sosyal, duygusal, bilişsel ve manevi ihtiyaçlarının desteklenmesine yönelik yasalara, politikalara ve hizmetlere duyulan ihtiyacı artıracaktır. Bu yordanabilir hizmet ve destek talebi, kamu ve
özel kuruluşlarını, yerel yönetimleri, sivil toplum örgütlerini ve farklı mesleklerdeki profesyonelleri etkilemektedir. Bu mesleklerden birisi olan psikolojik danışmanların görev tanımında tüm bireylerin sağlıklı yaşam biçimi anlamındaki iyilik hallerinin arttırılması vurgulanmaktadır. Bu makalenin ana konuları sağlık, sağlıklı yaşlanma ve iyilik hali konusunda yaşlı nüfusla yapılmış çalışmalardır.
En son kısımda, yapılan bu çalışmalardan destek alarak profesyonellerin birbirleriyle işbirliği yaparak yaşlıları fiziksel, sosyal, duygusal, bilişsel ve manevi olarak desteklemek amaçlı gerçekleştirebilecekleri müdahalelere yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sağlık, Sağlıklı Yaşlanma, İyilik Hali, Yaşlılık Psikolojik Danışmanlığı

Kaynakça

• Abud, T., Kounidas, G., Martin, K. R., Werth, M., Cooper, K., & Myint, P. K. (2022). Determinants of healthy ageing: A systematic review of contemporary literature. Aging Clinical and Experimental Research, 34(6), 1215–1223. https://doi.org/10.1007/s40520-021-02049-w
• Akbayrak, E., & Aysan, Ü. (2022). Yaşlı perspektifiyle yerinde ve başarılı yaşlanma. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 22(55), 399-427. https://doi.org/10.21560/spcd.vi.1053840
• Aslan, G. ve Savcı Bakan, S.B. (2022). 65-74 yaş aralığındaki bireylerde fiziksel aktivite düzeyinin ve etkileyen faktörlerin incelenmesi. Sağlık Bilimleri Dergisi, 31, 66-70.
• Bahar, N. T. & Başıbüyük, H. H. (2019). Antalya 60+ tazelenme üniversitesi öğrencilerinin iyilik halinin değerlendirilmesi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 8(1), 160-173. https://dergipark.org.tr/en/pub/ausbid/issue/46310/541777
• Beğer, T. ve Yavuzer, H. (2012). Yaşlılık ve yaşlılık epidemiyolojisi. Klinik Gelişim, 25, 1–3.
• Brache, K., Scialfa, C., & Hudson, C. (2010). Aging and vigilance: who has the inhibition deficit?. Experimental Aging Research, 36(2), 140–152. https://doi.org/10.1080/03610731003613425
• Buettner, D., & Skemp, S. (2016). Blue Zones: Lessons from the world's longest lived. American Journal of Lifestyle Medicine, 10(5), 318–321. https://doi.org/10.1177/1559827616637066
• Buettner, D. (2008). The Blue Zones: 9 Lessons for living longer from the people who’ve lived the longest. Washington, DC: National Geographic Society
• Can, S. (2019). Sedanter davranış, adım sayısı ve sağlık. Spor Hekimliği Dergisi, 54 (1), 71-82. https://doi.org/10.5152/tjsm.2019.118
• Cassidy- Eagle, E.C., Gould, C., Makowski, M., Herbst, S., Pate, R., Saxena, P., Kim, D., Wroolie, T., Therrien, S., Lin, F.V, Sommer, B., & Gallagher-Thompson, D. (2023). Psychological wellness group for older adults. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 31(3) 106-107, https://doi.org/10.1016/j.jagp.2022.12.153.
• Ciziceno, M. (2022). The conceptions of quality of life, wellness and well-being: A literature review. In P. Corvo & F. M. Lo Verde (Eds), Sport and Quality of Life Practices, Habits and Lifestyles (pp. 11-27). Springer Link. https://dx.doi.org/10.1007/978-3-030-93092-9_2
• Çapcioğlu, İ., & Alpay, A. H. (2019). Çevresel gerontoloji bağlamında ‘yerinde yaşlanma’nın temel belirleyicileri ve aktif yaşlanma süreciyle ilişkisi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(3), 1949-1966. https://doi.org/10.15869/itobiad.614239
• Çiçek, B., Şahin, H. & Erkal, S. (2021). Yaşlıların aktif yaşlanma tecrübeleri: Nitel bir çalışma. OPUS International Journal of Society Researches, 17(33), 369-397. https://doi.org/10.26466/opus.773745 Çınarlı, T. & Koç, Z. (2015). 65 yaş ve üzeri yaşlılarda düşme risk ve korkusunun günlük yaşam aktiviteleri ve yaşam kalitesi üzerine etkisi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(4), 660-679.
• Demirbaş-Çelik, N., ve Korkut-Owen, F. (2017). Sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının iyilik halini yordayıcılığı. Journal of Strategic Research in Social, 3(3), 69-88. http://dergipark.gov.tr/josress/issue/31537/345579
• Demir Çelebi, Ç. (2020). Başarılı yaşlanma ve Türkiye için bir program denemesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Demir Çelebi, Ç. ve Yukay Yüksel, M. (2014). Yaşlılık ve yaşlılara sunulan psikolojik danışma ve rehberlik uygulamalarına bir bakış. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 4(2), 175-202.
• Demir-Çelebi, Ç. (2023). Yaşlıların iyilik halleri ve İHYM ile ilgili deneyimleri: Bir pilot çalışma, İçinde (Ed. F. Korkut-Owen ve N. Demirbaş-Çelik), İyilik Hali Yıldızı Modeli: Kuramdan uygulamaya farklı gruplarla yapılan çalışmalar (ss. 175-204). Anı Yayıncılık.
• Erdem, H.R., Sayan, M., Gökgöz, Z., & Ege, M.R. (2021). Yaşlılarda fiziksel aktivite: Derleme. Yüksek İhtisas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2, 16-22.
• Fallon, C. K., & Karlawish, J. (2019). Is the WHO definition of health aging well? Frameworks for "health" after three score and ten. American Journal of Public Health, 109(8), 1104–1106. https://doi.org/10.2105/AJPH.2019.305177
• Federal Interagency Forum on Aging-Related Statistics. (2020). Older Americans 2020: Key indicators of well-being. Washington, DC: U.S. Government Printing Office.
• Foottit, J.A., & Anderson, D. (2012). Associations between perception of wellness and health-related quality of life, comorbidities, modifiable lifestyle factors and demographics in older Australians. Australas Journal of Ageing, 31(1), 22-27. https://doi.org/10.1111/j.1741-6612.2011.00526.x
• Fullen, M.C. (2016). Counseling for wellness with older adults. Adultspan Journal, 15: 109-123. https://doi.org/10.1002/adsp.12025
• Fullen, M. C., Smith, J. L., Clarke, P. B., Westcott, J. B., McCoy, R., & Tomlin, C. C. (2023). Holistic wellness coaching for older adults: Preliminary evidence for a novel wellness intervention in senior living communities. Journal of Applied Gerontology, 42(3), 427–437. https://doi.org/10.1177/07334648221135582
• Gamby, K., Burno, D. & Forristal, K. (2021). Wellness decolonized: The history of wellness and recommendations for the counseling field. Journal of Mental Health Counseling, 43(3), 228-245. https://doi.org/10.17744/mehc.43.3.05
• Gelmez Taş, B. & Toprak, D. (2018). Comparison of quality of life of elders living in nursing homes and in their homes and, its relationship with socio-demographic factors. Ankara Medical Journal, 18 (4), 552-561. https://doi.org/10.17098/amj.499637
• Gürsu, O., & Ay, Y. (2018). Manevi iyi oluş ve yaşlılık. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi Uluslararası Multidisipliner Kongresi, Antalya, 2018 Ekim, (s.198-207).
• Hastaoğlu, F. & Çelik, P. (2023). Düzenli kitap okuma aktivitesinin yaşlıların mental sağlığı üzerine etkisi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 16 (1), 9-15. https://doi.org/10.46414/yasad.1271741
• Hoppmann, C. A. & Gerstorf, D. (2009). Spousal interrelations in old age: A mini review. Gerontology, 55, 449-459.
• Kang, M., Russ, R., & Ryu, J. (2008). Wellness for older adults in daily life. Wellness for older adults in daily life. Oklahoma Cooperative Extension Fact Sheets, T-2237. http://pods.dasnr.okstate.edu/docushare/dsweb/Get/Version-9376/T-2237web.pdf.
• Kang, H., & Kim, H. (2022). Ageism and psychological well-being among older adults: A systematic review. Gerontology & Geriatric Medicine, 8, 1–22. https://doi.org/10.1177/23337214221087023
• Kapıkıran, Ş. (2016). Yaşlılarda yalnızlık ile yaşam doyumu arasındaki ilişki: Sosyal desteğin aracılık rolünün sınanması. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 9, 13-25.
• Karadakovan, A. (2014). Yaşlı sağlığı ve bakım. Akademisyen Tıp Kitapevi, Ankara.
• Kauppi, K., Vanhala, A., Roos, E., & Torkki, P. (2023). Assessing the structures and domains of wellness models: A systematic review. International Journal of Wellbeing, 13(2), 1-19. https://doi.org/10.5502/ijw.v13i2.2619
• Koç, K.K. (2021). Yaşlı bireylerin sağlığı geliştirmeye ilişkin algı ve deneyimleri: Nitel bir çalışma (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Pamukkale Üniversitesi.
• Korkut-Owen F., Doğan, T., Çelik, N. D., ve Owen, D. W. (2016). İyilik Hali Yıldızı Ölçeği'nin geliştirilmesi. Journal of Human Sciences, 13(3), 5013- 5031. https://www.jhumansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/4130
• Korkut-Owen, F. ve Owen, D. W. (2012). İyilik hali yıldızı modeli, uygulanması ve değerlendirilmesi. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 3(9), 24-33
• Kütmeç Yılmaz, C. (2020a). Yaşlı bireylerin yaşlılığa uyum düzeyi ile sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 13(3), 305-317. https://doi.org/10.26559/mersinsbd.736812
• Kütmeç Yılmaz, C., (2020b). Yaşlı bireylerde yerinde yaşlanma ile başarılı yaşlanma ve yaşam doyumu arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Sağlık ve Toplum Dergisi, 3, 38-48.
• Malone, J. & Dadswell, A. (2018). The role of religion, spirituality and/or belief in positive ageing for older adults. Geriatrics, 3(28). https://doi.org/10.3390/geriatrics3020028.
• Maxwell, C.A., Roberts, C., Oesmann, K., Muhimpundu, S., Archer, K.R., Patel, M.R., Mulubrhan, M.F., Muchira, J., Boon, J. &, LaNoue, M. (2022). Health and wellness for disadvantaged older adults: The AFRESH pilot study. PEC Innovation, http://dx.doi.org/10.1016/j.pecinn.2022.100084
• McMahon, S., & Fleury, J. (2012). Wellness in older adults: a concept analysis. Nursing forum, 47(1), 39–51. https://doi.org/10.1111/j.1744-6198.2011.00254.x
• Mikhail, A. (2023). The longevity secrets of Singapore, the 6th blue zone city where people are living the longest, happiest lives. Forbes, https://fortune.com/well/2023/08/29/singapore-sixth-blue-zone-longevity-secrets-dan-buettner/
• Miller, G., & Foster, L. T. (2010). A brief summary of holistic wellness literature. Journal of Holistic Healthcare, 7(1), 4-8.
• Musick, M. A., Traphagan, J. W., Koenig, H. G. & Larson, D. B. (2000). Spirituality in physical health and aging. Journal of Adult Development, 7(2), 73-86. https://doi.org/10.1023/A:1009523722920
• Myers, J. E. (1995). Forgotten and ignored to standards and certification: Gerontological counseling comes of age. Journal of Counseling and Development, 74(2), 143-149.
• Myers, J. E., Sweeney, T. J., & Witmer, J. M. (2000). The wheel of wellness counseling for wellness: A holistic model for treatment planning. Journal of Counseling & Development, 78(3), 251-266. https://doi.org/10.1002/j.1556-6676.2000.tb01906.x
• National Institutes of Health (n.d.). Cognitive health and older adults. https://www.nia.nih.gov/health/cognitive-health-and-older-adults
• National Institute on Aging. (2019). Social isolation, loneliness in older people pose health risks. Bethesda, MD: Author. Retrieved from https://www.nia.nih.gov/news/social-isolation-loneliness-older-people-pose-health-risks
• National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion. (2023). How you can prevent chronic diseases, https://www.cdc.gov/chronicdisease/about/prevent/index.htm
• Nazlı, A. (2016). Yaşlanma, birey ve toplum: Yaşlanmaya sosyolojik bakış. Ege Tıp Dergisi 55 (Ek Sayı): 1-5.https://doi.org/10.19161/etd.344195
• Newport, F. (2006). Religion most important to Blacks, women, and older Americans. https://news.gallup.com/poll/25585/religion-most-important-blacks-women-older-americans.aspx
• Ouchi, Y., Rakugi, H., Arai, H., Akishita, M., Ito, H., Toba, K., Kai, I., & Joint Committee of Japan Gerontological Society (JGLS) and Japan Geriatrics Society (JGS) on the definition and classification of the elderly (2017). Redefining the elderly as aged 75 years and older: Proposal from the Joint Committee of Japan Gerontological Society and the Japan Geriatrics Society. Geriatrics & Gerontology International, 17(7), 1045–1047. https://doi.org/10.1111/ggi.13118
• Pate, R., Cassidy-Eagle, E., Gould, C., Makowski, M., Herbst, S., Saxena, P., Kim, D., Wroolie, T., Therrien, S., Lin, F., Sommer, B. & Gallagher-Thompson, D. (2023). What matters most: A needs assessment of older adults, The American Journal of Geriatric Psychiatry, 31(3), Page S93, https://doi.org/10.1016/j.jagp.2022.12.259.
• Peel, N. M., McClure, R. J., & Bartlett, H. P. (2005). Behavioral determinants of healthy aging. American Journal of Preventive Medicine, 28(3), 298–304. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2004.12.002
• Polat, Ü. & Kahraman, B. B. (2013). Yaşlı bireylerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve algılanan sosyal destek arasındaki ilişki. Fırat Tıp Dergisi, 18(4), 213-218. https://dergipark.org.tr/en/pub/firattip/issue/6339/84555
• Reed, P. G. (1991). Spirituality and mental health in older adults: Extant knowledge for nursing: Family & Community Health, 14(2), 14-25.
• Remley, T. P. & Herlihy, B. (2020). Ethical, legal, and professional issues in counseling (6th ed.) Upper Saddle River, NJ: Pearson
• Saraç, Z.F., ve Yılmaz, M. (2015). Yaşlılık ve sağlıklı beslenme. Ege Tıp Dergisi, 54: Ek Sayı, 1-11.
• Sayın Kasar, K., ve Yüksel, A. (2022). COVID-19 salgını sırasında yaşlı bireylerde uyum güçlüğü ile spiritüel iyi oluş arasındaki ilişki. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 16(1), 151-160.
• Softa, H., Bayraktar, T. ve Uğuz, C. (2016). Yaşlı bireylerin algılanan sosyal destek sistemleri, sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve etkileyen faktörler. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 9(1), 1-12. https://dergipark.org.tr/en/pub/yasad/issue/23911/254821
• Sørensen, K., Van den Broucke, S., Fullam, J. Doyle, G., Pelikan, J., Skolska, Z., Brand, H. & Consortium Health Literacy Project European (2012). Health literacy and public health: A systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health, 12, 80. https://doi.org/10.1186/1471-2458-12-80
• Söyleyici Z., ve Salici, O. (2020). Huzurevi ile kendi evinde yaşayan yaşlıların sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının fiziksel aktivite çerçevesinde incelenmesi: Isparta Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(3), 334-341.
• Şeker, A., & Kurt, G. (2018). Bir sosyal politika alanı olarak yaşlılık ve sosyal hizmet uygulamaları. Nüfusbilim Dergisi, 40, 7-30.
• Tam, E., Boas, P.K.V., Ruaro, F., Flesch, J., Wu, J., Thomas, A., Li, J., & Lopes, F. (2021). Feasibility and adoption of a focused digital wellness program in older adults. Geriatrics, 6(2), 54. https://doi.org/10.3390/geriatrics6020054
• Taş, L. ve Şaldırdak, G. A. (2021). Huzurevinde kalan yaşlıların sosyal izolasyon deneyimleri. İstanbul University Journal of Sociology, 41(2), 351-379. https://dergipark.org.tr/en/pub/iusosyoloji/issue/68471/1082014
• Taşkaya, S. (2020). Sağlık ile iyilik hali arasındaki ilişki: İller düzeyinde bir araştırma. International CEO Communication, Economics, Organization & Social Sciences Congress Proceedings E-Book, 18-19 December 2020, 620-628.
• T.C. Sağlık Bakanlığı (2019). Sağlık İstatistikleri Yıllığı. 2019 https://sbsgm.saglik.gov.tr/TR-73387/saglik-istatistikleri-yilliklari.html
• Topgül, S. (2021). Uluslararası boyutları ile yaşlı bakımı ve sosyal hizmet. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(76), 688-696. https://doi.org/ 10.17719/jisr.11364
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2023). İstatistiklerle yaşlılar, 2022. Yayım tarihi: 17 Mart 2023, Sayı: 49667, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0statistiklerle-Ya%C5%9Fl%C4%B1lar-2022-49667&dil=1
• United Nations (2022). 2022 Theme：Resilience of older persons in a changing world. https://www.un.org/en/observances/older-persons-day
• United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2019). World Population Ageing 2019: Highlights (ST/ESA/SER.A/430).
• Uyanık, Y. (2017). Yaşlılık, yaşlanan nüfus ve sosyal politika. İş ve Hayat, 3(5), 67-100.
• Ünal, G. ve Bilge, A. (2005). İleri yaş grubunda yalnızlık, depresyon ve kognitif fonksiyonların incelenmesi. Türk Geriatri Dergisi, 8(2), 89–93.
• Ünal, S. N. (2021). Yaşlıların yaşam kalitesi, sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve başarılı yaşlanma düzeylerinin incelenmesi üzerine bir araştırma: Konya ili örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Walker, S, & Hill-Polerecky, D. (1996). Psychometric evaluation of the Health-Promoting Lfestyle Profile II. Unpublished manuscript. Omaha, University of Nebraska Medical Center
• Walker, R. & Luszcz, M. A. (2009). Health and relationship dynamics within late-life couples: A systematic review. Ageing & Society, 29, 455-480.
• World Health Organitation (2022). Ageing and health. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-
• World Health Organitation (2021). Social isolation and loneliness among older people: Advocacy brief. https://www.who.int/publications/i/item/9789240030749
• World Health Organitation (2023). Constitution. https://www.who.int/about/governance/constitution
• Yaşlı Hakları Derneği (2019). Yerinde yaşlanma modeli kurgulanmalı. https://yaslihaklaridernegi.org/yerinde-yaslanma-modeli-kurgulanmali/
• Yeşilçayır, C. (2022). Viktor E. Frankl’ın yaşam felsefesi ve anlam. Temaşa Felsefe Dergisi, 18, 55-67. https://doi.org/10.55256/temasa.1159089
• Yılmaz, S., Açıkgöz, A., Çevik, C., Tarı Selçuk, K. ve Uçku, R. (2013). Yaşlılara yönelik sağlık ve sosyal hizmet sunumu; ülke örnekleri üzerinden değerlendirmeler. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 22(3) 105-114.
• Yukay Yüksel, M., Akgün, N., ve Öztürk, E. (2021). İleri yetişkinliğe geçiş döneminde bulunan bireylerde başarılı yaşlanma, hayatın anlamı ve spritüel iyi oluş ilişkisi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi (YSAD), 14(2), 84-95. https://doi.org/10.46414/yasad.949912
• Yumurtacı, A. (2013). Demografik değişim: Psiko-sosyal ve sosyo-ekonomik boyutları ile yaşlılık. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 3(6), 9-32.
• Zhang, Z., Henley, T., Schiaffino, M., Wiese, J., Sachs, D., Migliaccio, J., & Huh-Yoo, J. (2021). Older adults’ perceptions of community-based telehealth wellness programs: A qualitative study. Informatics for Health and Social Care, https://doi.org/10.1080/17538157.2021.2006198
• Zechner, M., & Kirchner, M.P. (2013). Balanced life: A pilot wellness program for older adults in psychiatric hospitals. Psychiatric Rehabilitation Journal, 36(1), 42–44.