Sezgi Kavramı Işığında Magda Szabó’nun Kapı Kitabındaki Yaşlılık-Bilgelik İlişkisi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 23 - 29

Tuba Sütlüoğlu

Öz

1917-2007 yılları arasında yaşamış Macar yazar Magda Szabó tarafından kaleme alınan Kapı (1987), yazarın hayatının bir döneminden kesitler taşıması itibarıyla öz yaşam öyküsü özellikleri gösteren bir roman olarak değerlendirilir. Kitabın ilk Türkçe baskısı 2007 yılında Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkmıştır. 2011 yılında Macar yönetmen István Szabó tarafından aynı isimle sinemaya uyarlanan Kapı, yayınlandıktan on altı yıl sonra, 2003 yılında, yazarına Femina edebiyat ödülünü kazandırır. Yazarın doğduğu 1917 yılından romanın geçtiği 1960’ları içine alan süreç -kitap da yer verilmese de- Macaristan siyasi tarihinin çalkantılı dönemidir. I. Dünya Savaşı yenilgisiyle Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun dağılması ve 1918’de Macaristan’ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra siyasi iklimin çok hızlı değiştiği ülkede, siyasi çalkantılar II. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle de devam eder. Soğuk Savaş döneminde Sovyet Blok içerisinde yer alan Macaristan’ın 1949-1956 dönemi, aynı zamanda, yazı kariyerine şiirle başlayan Szabó’nun sakıncalı yazar olarak görüldüğü; layık görüldüğü Baumgarten Ödülü’nü alamadığı; Kültür Bakanlığı’ndaki işinden kovulup ilkokulda öğretmenlik yapmaya zorlandığı yıllardır. Macar devriminden sonra değişmeye başlayan siyasi iklimle birlikte, 1958 yılında ilk romanı Fresco’yu yayımlayabilen yazar hem ülkesinde hem de uluslararası alanda ün kazanır ve artık daha fazla üretmek derdindedir (Szabó, 2022). Kapı’daki olaylar yazarın hayatındaki bu yeni dönemde, 1960’lı yıllarda, Macaristan’da geçer.

Anahtar Kelimeler

yaşlılık, bilgelik, sezgi, Magda Szabó, kapı

Kaynakça

• Akın, A. H. (2020). Anschauung terimi ekseninde Türkçe felsefe sözlüklerinde ve Kant felsefesinin Türkçeye çevirisinde terimsel çokluk sorunu. Felsefe Dünyası Dergisi, 2(72), 310-332. https://dergipark.org.tr/tr/pub/felsefedunyasi/issue/58346/790593
• Ardelt, M. (2000). Antecedents and effects of wisdom in old age: A longitudinal perspective on aging well. Research on Aging, 22(4), 360-394. https://doi.org/10.1177/0164027500224003
• Ardelt, M. (2003). Empirical assessment of a three-dimensional wisdom scale. Research on Aging, 25(3), 275-324. https://doi.org/10.1177/0164027503025003004
• Arun, Ö., Ersözlü, M. & Koçak, A. (2017). Televizyon alanında yaşlı ev kadınlarının kültürel tüketim pratikleri. Selçuk İletişim, 10(1), 387-398. https://doi.org/10.18094/josc.315237
• Arun, Ö., & Elmas, Ç. (2020). Türkiye’de dijital eşitsizliğin toplumsal kökenleri. M. Fiğan & Y. Dede Özdemir (Ed.), Dijital Kültür, Dijital Eşitsizlikler ve Yaşlanma içinde (ss. 115-138). Alternatif Bilişim Derneği Yayınları. https://ekitap.alternatifbilisim.org/dijital_kultur_dijital_esitsizlikler_ve_yaslanma/
• Babaoğlu, H. (2010, 22 Aralık). Bilge siyasetçi olur mu?. Sabah. Erişim adresi: https://www.sabah.com.tr/yazarlar/babaoglu/2010/12/22/bilge_siyasetci_olur_mu
• Butler, R. N. (1989). Dispelling ageism: The cross-cutting intervention. American Academy of Political and Social Sciences, 503(1), 138-147. https://doi.org/10.1177/0002716289503001011
• Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü (3. Baskı). Paradigma Yayınları.
• Çınar Alevli, S., & Arslantürk, Z. (2016). Aydınlanma döneminde akıl, deney, sezgi bağlamında felsefe, bilim, din ve toplum ilişkisi. Toplum Bilimleri Dergisi, 10(19), 201-230. https://toplumbilimleri.com
• Güvenç, E. (2023). Felsefi perspektiften yaşlılık dönemi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(47), 79-105. https://doi.org/10.61904/sbe.1285539
• Gözkân, H. B. (2022). Kant’ın Şemsiyesi: Kant’ın Teorik Felsefesi Üzerine Yazılar (3. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Hari, J. (2022). Çalınan Dikkat (B. E. Aksoy, Çev.). Metis Yayınları.
• Intuition. (Açıklama 1a,1b, 2). (t.y.). Merriam-Webster dictionary içinde. Erişim adresi: https://www.merriam-webster.com/dictionary/intuition adresinden erişildi.
• Köz, İ. (2005). Sezgi’nin bilgideki yeri ve önemi. Kelam Araştırmaları, 3(1), 23-40. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kader/issue/19165/203672
• Sivri, T. (2022, 14 Nisan). Yaşlı, güçlü, küstah ve kadın: Hepsi birden olur mu? Gazete Duvar. Erişim adresi: https://www.gazeteduvar.com.tr/yasli-guclu-kustah-ve-kadin-hepsi-birden-olur-mu-haber-1560360
• Shpancer, N. (2019, October 2), When I’m old and wise: Is wisdom related to age? Psychology Today. Erişim adresi: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/insight-therapy/201910/when-i-m-old-and-wise-is-wisdom-related-age
• Smith, P. (2001). Kültürel Kuram (S. Güzelsarı ve İ. Gündoğdu, Çev.). Babil Yayınları.
• Szabó, M. (2022). Kapı (8. Baskı, H. Ortaç, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Türkyılmaz, Ç. (2022, 2 Ekim). Kant Okumaları: 4) Görü (Anschauung) Kavramı ve Copernicus Devrimi [Video]. YouTube. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=YZrHIE2nrRI
• Ülke Kaynak, D. (2021, 13 Haziran). Akıl, Beyin, Kültür [Televizyon programı]. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=ClndBw565N0
• Yiğit, Ş. (2021, 13 Mayıs). Magda ve Juliska’nın hikâyesi: Kapı. T24. Erişim adresi: https://t24.com.tr/k24/yazi/magda-ve-juliska-nin-hikayesi-kapi,3212
• Yıldırım, F., & Abukan B. (2015). Yaşlılıkta bilgelik konusunda bir derleme. Türk Psikoloji Yazıları, 18(35), 1-9.