TİCARET BORSASI VE ÜRÜN İHTİSAS BORSASINDA İŞLEM MALİYETLERİ: KARŞILAŞTIRMALI BİR UYGULAMA

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 3, 257 - 274, 10.09.2021

Abdullah Kılıçarslan Mustafa Çağrı Sucu

Bu makale için 31 Aralık 2023 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sid/issue/82425/1412837

Öz

Lisanslı depoculuk kapsamında, ELÜS olarak gerçekleşen işlemler ile ticaret borsaları satış salonlarında gerçekleşen işlemler arasında, destek ve teşvikler kaynaklı işlem maliyet farklılıkları dikkati çekmektedir. Bu maliyet farklılığını ortaya koyabilmek adına, Lisanslı depoculuk sisteminde işlem yapan taraflara sağlanan destek ve teşvikler ile ticaret borsalarının satış salonlarında gerçekleşen işlemlerin karşılaştırmalı işlem maliyetleri örnek bir uygulama üzerinden ortaya konulmuştur. Her iki işlem için hem aynı tarihli spot satış, hem de 45 günlük depolama veya geleneksel usuller ile saklama sonrası gerçekleştirilen satış işlemiyle tarafların elde edecekleri tutar ve katlandıkları maliyetler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ticaret borsalarında ve Ürün İhtisas borsasında aynı tarihli spot satışta işlem maliyetlerinde avantaj sağlayan temel unsurun, Lisanslı depoculuk sistemine yönelik devlet teşvikleri ve düşük işlem maliyetleri ile piyasalar arasındaki fiyat farklılıklarının olduğu tespit edilmiştir. Ürün İhtisas borsasında, 45 günlük depolama sonrası satışta işlem maliyetleri açısından avantaj sağlayan temel unsur, Lisanslı depoculuğa yönelik devlet teşvikleri iken, geleneksel depolamada yaşanan fire ve zayiatlar, ticaret borsalarında satış işlem maliyetleri üzerinde artırıcı bir fonksiyon sergilediği görülmüştür. Ayrıca, belirli özelliklere sahip ürünlerin lisanslı depolarda ayrı depolanmamasının, satıcı taraf açısından ticaret borsası satış salonlarını ürün piyasa fiyatları nedeniyle daha cazip kıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmada, öz itibariyle ortaya konulan uygulama bulguları güncel olup, ilgili borsalarda işlem yapan piyasa katılımcılarının maliyetlerini analitik bir bakış açısıyla görebilmelerine imkân sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ürün İhtisas Borsası, Ticaret Borsası, İşlem Maliyeti

Kaynakça

• 5174 SAYILI KANUN. (2004). Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği İle Odalar ve Borsalar Kanunu. T.C. Resmi Gazete, 25479. 1 Haziran 2004.
• 5300 SAYILI KANUN. (2005). Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanununu. T.C. Resmi Gazete, 25730. 17 Şubat 2005.
• AVRUPA POSTASI. (2012, 10 31 ). İzmir Ticaret Borsası, 'vob’da Pes Etti. Avrupa Postası: Erişim adresi: https://www.avrupa-postasi.com/ekonomi/izmir-ticaret-borsasi--vob--da-pes-etti--h72304.html (13.02.2021).
• BARAKA, B., MBURU, J., & MURIITHI, B. (2019). Transaction costs magnitudes, market participation, and smallholder profitability in rural-urban vegetable supply chain. International Journal of Vegetable Science, 1-11. doi:10.1080/19315260.2019.1700204 .
• BORSA İSTANBUL. (2013). İstanbul Uluslararası Finans Merkezi. Erişim adresi: https://borsaistanbul.com/files/Istanbul_Uluslararasi_Finans_Merkezi.pdf (01.03.2021).
• CHEUNG, S. N. (1987). Economic Organization and Transaction Costs. The New Palgrave Dictionary of Economics, 1-5. doi:10.1057/978-1-349-95121-5_375-1 .
• COASE, R. (1988). The Nature of the Firm: Influence. Journal of Law, Economics, & Organization, 4(1), 33-47.
• COASE, R. H. (1937). The Nature Of The Firm. Economica, 4(16), 386-405. https://doi:10.1111/j.1468-0335.1937.tb00002.x.
• EKONOMIK FORUM. (2012). SPK’nın Aldığı Karar İMKB ve VOB’un Birleşmesine Zarar Verdi. Ekonomik Forum, 46-47. Erişim adresi: http://haber.tobb.org.tr/ekonomikforum/2012/08/046-047.pdf (12.01.2021).
• ERDÖL, G. (2021). Katılım finansı hassasiyetlerine uygun işlemlerin 2021’de devreye alınmasını hedeflemekteyiz. Katılım Finans(23), 34-37.
• ERGUN, H. (2018). İslam Ekonomisi Çerçevesinde Tarımsal Emtia Ticareti ve Finansmanı Üzerine Bir Alan Araştırması. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• FARLEX. (2012). Farlex Financial Dictionary 'Transaction Costs'. The Free Dictrionary By Farlex. Erişim adresi: https://financial-dictionary.thefreedictionary.com/transaction+costs (24.02.2021).
• FONTRODONA, J., & SISON, A. J. (2006). The Nature of the Firm, Agency Theory and Shareholder Theory: A Critique from Philosophical Anthropology. Journal of Business Ethics, 66(1), 33-42. doi:10.1007/s10551-006-9052-2 .
• GABRE-MADHIN, E., & GOGGIN, I. (2005). Does Ethiopia Need A Commodity Exchange? An Integrated Approach To Market Development. EDRI-ESSP Policy Working Paper(4), 1-25. İSTANBUL ULUSLARARASI FINANS MERKEZI STRATEJI BELGESI. (2009, 09 29). İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi ve Eylem Planı. Resmi Gazete (Sayı:27364): Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/10/20091002-9.htm (25.01.2021).
• KAHKÖNEN, S., & LEATHERS, H. (1999). Transaction Costs Analysis of Maize and Cotton Marketing in Zambia and Tanzania. SD Publications Series Technical Paper(105).
• KHEMANI, R. S., & SHAPIRO, D. M. (1993). Glossary of Industrial Organisation Economics and Competition Law. Glossary of Statistical Terms: https://www.oecd.org/regreform/sectors/2376087.pdf (10.01.2021).
• MATTHEWS, R. (1986). The Economics of Institutions and the Sources of Economic Growth. Economic Journal(96), 903-918.
• NIEHANS, J. (1987). Transaction Costs. The New Palgrave Dictionary of Economics, 1-6. doi:10.1057/978-1-349-95121-5_1682-1 .
• ONUMAH, G. (2010). Implementing Warehouse Receipt Systems in Africa Potential and Challenges. COMESA Symposium, September 6-7, Lilongwe Malawi.
• REHBER, E., & VURAL, H. (2019). Türkiye'de Tarım. Ankara: TAEM.
• ROBERTSON, P. L. (2006). Transaction Costs, Trust, and the Structuring of Markets. Discussion Paper(342), School of Economics, The University of Queensland. Australia.
• SAHOO, P., & KUMAR, R. (2011). The Impact of Commodity Transaction Tax on Futures Trading in India: An Ex-Ante Analysis. The Singapore Economic Review, 56(3), 423-440.
• SHIRLEY, M. M., WANG, N., & MÉNARD, C. (2015). Ronald Coase's impact on economics. Journal of Institutional Economics(11), 227-244. doi:10.1017/S1744137414000368.
• T.C. KALKINMA BAKANLIĞI. (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). Erişim adresi: https://sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/4Istanbul_Uluslararasi_Finans_Merkezi_Programi.pdf (18.01.2021).
• TAKAS ISTANBUL. (2021, 05 10). Elektronik Ürün Senedi İşlemleri ile İlgili İstatistiki Bilgiler. Takas İstanbul. Erişim adresi: https://www.takasbank.com.tr/documents/Istatistikler/elektronk-urun-sened-slem-statstkler030521.xlsx (20.05.2021).
• TOBB. (2021, 5 3). Borsalara Göre Günlük Fiyatlar. TOBB - Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Bilgi Hizmetleri Dairesi. Erişim adresi: https://borsa.tobb.org.tr/fiyat_urun_2.php?ana_kod=1(18.03.2021).
• TURİB. (2021, 5 1). Günlük Bülten. Türkiye Ürün İhtisas Borsası A.Ş. Erişim adresi: https://www.turib.com.tr/bulten/gunluk (18.03.2021).
• UNCTAD. (2009). Development Impacts Of Commodity Exchanges In Emerging Markets. Report of the UNCTAD Study Group on Emerging Commodity Exchanges. New York and Geneva: United Nations: UNCTAD/DITC/COM/2008/9.
• WILLIAMSON, O. E. (1998). Transaction Cost Economics: How It Works; Where It Is Headed. De Economist, 146(1), 23-58.
• YOUSUF, A., & FELFÖLDI, J. (2017). Transaction Costs: A Conceptual Framework. International Journal of Engineering and Management Sciences (IJEMS), 2(3), 131-139.