FÜTÜVVET-AHİLİK GELENEĞİNDE AHLAK, KÂMİL İNSAN VE İKTİSAT MESELESİ: AHİLİĞİN DOLAYLI İŞ AHLAKI İLKELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 3, 352 - 373, 17.09.2022

Ekrem Erdem

Öz

Fütüvvet veya ahilik, İslami çerçevede ‘iyi olan şeyleri yapma, kötü olan şeyleri de yapmama ya da engelleme’ esasına dayalı ahlaklı bir hayat ve toplum inşa etme idealinin kurumsallaşmış adıdır. Fütüvvet düşüncesinin gerek kendine örnek/yol gösterici olarak aldığı kişiler silsilesi gerekse yol pusulası olarak kabul ettiği ilkeler bakımından ideal ya da kâmil insan yetiştirmeye dayalı bir medeniyet projesi olduğu anlaşılmaktadır. Elbette İbni Arabi gibi bazı mutasavvıflar İslam öncesi ve sonrası düşünce tarihi müellifleri gibi konuyu derin felsefi mülahazalarla açıklamayı tercih etmişlerdir. Sünni İslam ulemasının önemli bir kısmı tarafından ağır eleştiriye tabi tutulan bu anlayış, meseleyi derin bir felsefi analizin konusu yaparken; ahlak, tasavvuf ve fütüvvet çevrelerinin genel manada kâmil insandan anladığı, Kur’an ahlakı ile ahlaklanmış, vahyin pusulasına uygun bir hayat süren ideal insan tasavvurudur. Biz de zaten fütüvvetin amaç fonksiyonu olarak görülen kâmil insan tasavvurunu bu çerçevede ele aldık. Bu itibarla, bu çalışmada fütüvvet ve ahilik düşüncesinin genel (dolaylı) iş ahlakı ilkelerinden altısı üzerinden bir insan-ı kâmil tahlili yapılmıştır. Bu ilkeler; dürüstlük, cömertlik, tevazu, iyi huylu ve güzel sözlü olmak, îsar, kusur aramamak ve affedici olmaktır.

Anahtar Kelimeler

Fütüvvet, Ahilik, Ahiliğin İlkeleri, Kâmil İnsan, İnsan-ı Kâmil, İslam İktisadı, İslam Düşüncesi.

ETHICS, PERFECT HUMAN, AND ECONOMICS IN THE TRADITION OF FUTUWWA-AKHISM: AN EVALUATION ON INDIRECT BUSINESS ETHICS PRINCIPLES OF THE AKHISM

Öz

Futuwwa or akhism is the institutionalized name of the ideal of building a moral life and society based on the principle of doing good things, not doing or preventing bad things in the Islamic framework. It is understood that the idea of futuwwa is a civilization project based on raising ideal or perfect human (‘insan-ı kamil’) in terms of the series of people it takes as an example/guide and the principles it accepts as a way compass. Of course, some sufis such as Ibn Arabi preferred to explain the subject with deep philosophical considerations, like the authors of the history of thought before and after Islam. This understanding, which has been heavily criticized by a significant part of the Sunni Islamic scholars, makes the issue the subject of a deep philosophical analysis; it is an ideal human imagination that is understood by the circles of morality, mysticism and futuwwa as the perfect human being in general, moralized with the morals of the Qur'an, and living a life in accordance with the compass of revelation. Therefore, we have already dealt with the concept of the perfect human being, which is seen as the purpose function of futuwwa, within this framework. In this respect, in this study, a perfect human being has been analyzed over six of the general (indirect) business ethics principles of futuwwa and akhism. These principles are honesty, generosity, humility, being good-natured and well-spoken, altruism, not looking for fault and being forgiving.

Anahtar Kelimeler

Futuwwa, Akhism, Principles of Akhism, Perfect Human, İnsan-ı Kamil, Islamic Economics, Islamic Thought.

Kaynakça

• Aydın, Mehmet S. (2000): “İnsan-ı Kâmil”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, ss. 330-331
• Çetinkaya, B. Ali (2015): İslam Düşüncesi Tarihi: Siyasetten İrfana, Pınar Yayınları, İstanbul.
• Erdem, Ekrem (2021c): “Fütüvvetnamelerin Türleri ve Farklı Dillerde Yazılmış Bazı Fütüvvetnamelerin İçerikleri Üzerine Bir İnceleme”, Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi, ‘Fütüvvet, Ahilik ve İktisadi Hayat’ Özel Sayısı, S. 5, ss. 88-113.
• Erdem, Ekrem (2021d): “Fütüvvet ve Ahilik Çalışmalarının Kaynakları”, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, C. 16(2), ss. 173-198.
• Erdem, Ekrem (2020): “Ahilik Geleneğinde El Emeğine, Helal Kazanca ve Kanaate Dayalı Bir İktisadi Hayatın Bugüne Yansımaları”, 6. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı: Ahiliğin Günümüze Yansımaları, ss.107-120.
• Erdem, Ekrem (2015): “Müslüman Bireyin İktisadi Davranış Hususiyetleri ve İslam Piyasa Geleneği”, iç. İslam İktisadı ve Piyasa, Ed. Y.E. Sezgin ve F. Bulut, İGİAD Yayınları, İstanbul, ss. 11-38.
• Erdem, Ekrem (2009): Ahlakla Kalitenin Buluştuğu Bir Esnaf Teşkilatlanma Modeli: Ahilik, Detay Yayıncılık, Ankara.
• Ersoy, M. Akif (2016): Safahat, Haz. M.E. Düzdağ, Acar Bilgi Merkezi ve Kayseri Sanayi Bölgesi Başkanlığı, İstanbul.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1953): “Burgazi ve Fütüvvet-namesi”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), 76-153.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1949-1950/2011): “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 11, No. 1-4; Ayrıca kitap olarak (2011): İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Haşimi, M. Ali (2007): Kur'an ve Sünnete Göre Müslüman Şahsiyeti, Çev. R. Tosun, Risale Yayınları, İstanbul.
• İbn-i Arabî, Muhyiddîn (1999): el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, 9 Cilt, Tash. Ahmed Şemsüddin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
• Karaman, Hayreddin vd (2007): Kur’an Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir, 5 Cilt, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Köle, Bekir (2015): “Tasavvuf Perspektifinden Fütüvvetin Anlam Boyutu”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 43, ss. 330-361.
• Kuşeyri, Abdülkerim (2017): Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risalesi, Haz. S. Uludağ, Dergâh yayınları, İstanbul.
• Maverdi, Ebü’l- Hasan (1978): Edeb-i Dünya ve Din, Çev. S. Kip ve A. Sönmez, Bahar Yayınevi, İstanbul.
• Nevevi, Muhyiddin (2013): Riyâzü’s-Sâlihîn, 3 Cilt, Çev. M.E. Özafşar ve B. Erul, Diyanet İleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Sarıkaya, M. Saffet (2002): XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Sühreverdi, Şihâbüddin (?): Avârifü'l Meârif: Gerçek Tasavvuf, Çev. D. Selvi, http://tasavvufekitap.com/sihabuddin-suhreverdi/avariful-mearif.html.
• Sülemi, Ebu Abdurrahman (2014): Tasavvufa Giriş, Tah. Y. Zeydan, Çev. A. Akay, İlk Harf Yayınevi, İstanbul.
• Sülemi, Ebu Abdurrahman (1981): Tasavvufun Ana İlkeleri: Sülemi’nin Risaleleri, Çev. S. Ateş, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Sülemi, Ebu Abdurrahman (1977): Tasavvufta Fütüvvet, Çev. S. Ateş, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
• https://yunusemresiirleri.blogspot.com/2008/05/keleci-bilen-kiinin_07.html.